Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

вышкайсăр

чрезмерный, исключительный
невиданный

вышкайсăр

чрезмерно, исключительно
невиданно
чрезвычайно, чересчур
вышкайсăр вăйлă — чрезвычайно сильный
вышкайсăр усал — безмерно злой
вышкайсăр пысăк — невиданно большой

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

вышкайсăр

чрезмерно, без числа. Мереш.-п. М. П. Петр. Вышкайсăр, чрезвычайно. Суд над трехпольем. Юлашкинчен вара пирĕн çĕрĕн асочĕ пĕтĕмпех пĕтсе ларчĕ те, калийĕ вышкасăр нумай капланчĕ (накопилось).

вишкайсăр

(_вишкаjзы̆р), то же, что вышкайсăр, чрезвычайно. Городище. Вишкайсăр нумай.

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

чересчур

ытла, ытлашши, ăравасăр, вышкайсăр, майсăр; чересчур много ытла нумай.

безмерный

виçесĕр, виçесĕр (вышкайсăр) пысăк, шутсăр, хисепсĕр.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

чрезмерный

прил. ытлашши, виçесĕр, хисепсĕр, чикĕсĕр, ăравасăр, вышкайсăр; чрезмерне расходы ытлашши тăкак.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

вышкал

«подобный», «похожий»; «подобно», «похоже»; в катехизисе 1803 г. переведено словом «подобие». В настоящее время имеет диалектный характер, как и производные от него вышкаллă «похожий», «подобный» и вышкайсăр «бесподобный», «исключительный»; «чрезмерно», «очень». В литературном языке сохранились только возникшие от него словообразовательные аффиксы -йшкал, -ĕшкел, прибавляемые к форме дательного падежа небольшого числа слов. При этом протетическое в отпадает (оно имеет место только в начале слов), звук ă или ĕ тоже выпадает (сочетание двух гласных нетерпимо в чувашском языке): мана + ăшкал > манашкал «подобный мне», «подобно мне»; санашкал, унаткал, пирешкел, сирешкел «подобно тебе, ему, нам, вам»; кунашкал, çавнаткал «подобно этому», «подобно тому», пĕрешкел «одинаковый», «сходный»; башк. окшаш, уйг. охшаш, туркм. (Алиев) охшаан, тув. ыткаш, ойр. ошкош, узб. С ухташ, кумык, ошашлы, хак. осхас, казах. уксас, к. калп. усас, тат. ошаш, ошашлы «подобный», «похожий»; тур. окшаш, уйг. охшашлик, азерб., туркм. охшама «сходство», «подобие»; КБ, Замахш., тур. окша, узб. ухша, чаг., азерб. охша «быть похожим», «походить»; чаг. охшат «уподоблять», «уравнивать». Трудно сказать, возникло ли это слово на собственной тюркской почве или заимствовано из арабского языка: множ. ч. (аткал) «форма», «вид», «подобие», «по форме», «видом» (ср. «походить», «быть похожим»). Чув. ашкал вполне совпадает с арабской формой множ. ч.; в некоторых тюркских языках наблюдаем чередование л || ш и перестановку ш и к.

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

авăр

1. П.п. Пĕр-пĕр япалан çынна пăхăнтаракан витĕмĕ; серепе, таната. Парти авăрне лекнĕ Патшалăх Канашĕ... Х-р, 25.12.1997, 3 с. Унăн ăшшăн пăхакан куçĕсем, çемçе калаçăвĕ, лăпкă кулли... хăйсен авăрне çавăрса илсе кайрĕç. ТА, 1998, 1 /, 47 с. Çапла майĕпен театр авăрне кĕрсех кайрăм. ÇХ, 2000, 17 /, 12 с. — черкке авăрĕ (Х-р, 22.09. 1992, 4 с.); эрех «авăрĕ» (ПÇ, 16.05.2001, 3 с.); наркотик авăрĕ (ЧХ, 2000, 34 /, 6 с.); çемье авăрĕ (К-ш, 1998, 7 /, 8 с.); юрату авăрĕ (Т-ш, 2001,39 /, 10 с.). 2. П.п. Пĕр-пĕр пулăмпа çыхăннă вышкайсăр лару-тăру. Председатель хуçалăха юхăнчăклăх авăрне чăмтарнă. К-н, 1986, 20 /, 7 с. «Химпром» авăртан тухасшăн. Х-р, 29.10.1993, 1 с. Çеçпĕле юрату туйăмĕ вăйлă çавăрса илет те асап авăрне кĕртсе ӳкерет. Х-р, 18.09.2001, 3 с. — хăрушлăх авăрĕ (Я-в, 1991, 4 /, 23 с.); синкер авăрĕ (Я-в, 1995, 10 /, 113 с.); мĕскĕнлĕх авăрĕ (Ч-х, 1999, 27 /, 3 с.); финанс ултавĕн авăрĕ (Х-р, 2.07.1999, 3 с.); пĕчченлĕх авăрĕ (ÇХ, 2003, 2 /, 2 с.). 3. П.п. Хĕвĕшӳ, тĕркĕшӳ, пăтрану, пăтрав. «Сумкăсемпе порт-фельсем» текен лавккана ... çитрĕм те — чăн-чăн авăра лекрĕм. К-н, 1983, 24 /, 4 с. Пĕр сăвă та пулин... путмасăр иштĕр-и кун-çул авăрĕнче. Г.Ирхи, 1991, 24 с. Пире, йытă çурисем пек, коммунизмла идеологи мунчинчен рынок авăрне кăларса пăрахнă. Х-р, 28.04.1994, 3 с. Пурнăç авăрĕнче ишме вĕренеççĕ [Пуçелĕк]. ÇХ, 2002, 6 /, 5 с.

аура

ç.с. 1. Парапсихол. Чĕрĕ чунăн ӳт-пĕвне хупăрласа тăракан, вышкайсăр сисĕмлисем (экстрасенссем) кăна куракан çутă пайăрка сийĕ; биоуй (туп.). Çын аури, тепĕр майлă каласан, биоуйĕ (е кĕлетке тавра тытăнса тăракан куçа курăнман мĕлке) тăрăх диагноз лартма пулать. Х-р, 27.06.1992, 3 с. Иисус Христосăн аури сарă тĕслĕ пулнă. Я-в, 1995, 9 /, 105 с. Экран çинче вăл [хĕрача] çĕр çывăхĕнчи орбитăра ĕçлекен çынсен аурине курма пултарнă. ÇХ-рĕ, 15.12.1999, 4 с. Аура çирĕп, вăйлă пулсан сире нимĕнле хура вăй та, нимĕнле тухату та çĕнтереймĕ. С-х, 2000, 27 /, 3 с. — аурăн асамлă çути (Я-в, 1995, 10 /, 42 с.). 2. Куçăм. Этем, чĕрчун е япала хăй таврашĕнчи çынсене кӳрекен витĕм. Тен, эпĕ те такамшăн Турă... Ырсунăм кăмăлĕ — аура. Л.Федорова //Я-в, 1991, 4 /, 7 с. Вера Кузьминичнăна çур ĕмĕр ытла [театрти] çак аура витĕм кӳрсе тăрать (ХК, 1998, 37 /, 15 с.). Пирĕн Таньăсене тата темле «аура» текенни пĕрешкеллетет ахăр. ÇХ, 1999, 3 /, 4 с. 3. Куçăм. Пĕр-пĕр пулăмпа çыхăннă лару-тăру, ĕç-пуç. Наци философийĕ, пурнăç аури ... авалхи тĕнре мĕн тери уçăмлă палăрать. Х-р, 17.12.1992, 3 с. Хăйне евĕрлĕ аура хуçаланать. Х-р, 25.12.1997, 4 с. Вăл [тĕп режиссер] артистсем сцена çинче хумханнине, ... залра хăйне майлă «аура» пулнине лайăх туйса илнĕ. Х-р, 13.04.2001, 2 с.

биоэнергетика

, ç.с. 1. Биохăват (туп.). Çакă [биоэнерго-тренинг] организмăн пытаннă резервĕсене тата биоэнергетикине сывлăхшăн ĕçлеттерме кирлĕ. Х-р, 4.03.1994, 3 с. Пирĕн тавра йывăç япаласем мĕн чухлĕ нумайрах — биоэнергетика тавралăхĕ çавăн чухлĕ тасарах. С-х, 2000, 27 /, 4 с. — биоэнергетика пулăмĕсем (Х-р, 17.06.1992,4 с.); биоэнергетика упражненийĕсем (Х-р, 4.03.1994, 3 с.). 2. Вышкайсăр туйăмлăхпа, биохăватпа (туп.) усă курса чир-чĕре палăртни тата сиплени (биотока витĕм кӳни, биоуя тӳрлетни, сĕртĕнмесĕр массаж туни). Пирĕн Центрта [Психо-терапи центрĕнче] биоэнергетика енĕпе 5 специалист, пурте вĕсем ăста врачсем. Х-р, 17.06.1992, 4 с. Массаж туни, тĕрлĕ курăк настойĕ хатĕрлени, биоэнергетика мелĕпе усă курни. Х-р, 18.09.1992, 3 с. — биоэнергетикăпа аппалан (Л.Сачкова, 1996, 96 с.).

гэкачепист

ç.с. 1991 çулхи çурла уйăхĕнче (19—21.VIII.) Совет Союзĕнчи влаçа хăйсен аллине илме хăтланнă çынсенчен пĕри; Вышкайсăр лару-тăрăвăн патшалăх комитечĕн (ГКЧП) членĕ. 125 тома [следстви материалне] гекачэпистсене паллашма патăмăр. Х-р, 17.09.1992, 3 с. ГКЧПистсене илсен, Павловсăр пуçне, пурте — диктаторсем. Х-р, 4.03.1993, 4 с. Гэкачепистсем 11 хаçата хупасси çинчен йышăну тунăччĕ. Х-р, 27.02.1997, 3 с. Вăл ... Лефортовăна хупнă гэкачепистсене [сăн] ӳкерме ирĕк панă. ÇХ, 1998, 46 /, 8 с. — танл., путчист.

гекачепист

ç.с. 1991 çулхи çурла уйăхĕнче (19—21.VIII.) Совет Союзĕнчи влаçа хăйсен аллине илме хăтланнă çынсенчен пĕри; Вышкайсăр лару-тăрăвăн патшалăх комитечĕн (ГКЧП) членĕ. 125 тома [следстви материалне] гекачэпистсене паллашма патăмăр. Х-р, 17.09.1992, 3 с. ГКЧПистсене илсен, Павловсăр пуçне, пурте — диктаторсем. Х-р, 4.03.1993, 4 с. Гэкачепистсем 11 хаçата хупасси çинчен йышăну тунăччĕ. Х-р, 27.02.1997, 3 с. Вăл ... Лефортовăна хупнă гэкачепистсене [сăн] ӳкерме ирĕк панă. ÇХ, 1998, 46 /, 8 с. — танл., путчист.

гкчпист

ç.с. 1991 çулхи çурла уйăхĕнче (19—21.VIII.) Совет Союзĕнчи влаçа хăйсен аллине илме хăтланнă çынсенчен пĕри; Вышкайсăр лару-тăрăвăн патшалăх комитечĕн (ГКЧП) членĕ. 125 тома [следстви материалне] гекачэпистсене паллашма патăмăр. Х-р, 17.09.1992, 3 с. ГКЧПистсене илсен, Павловсăр пуçне, пурте — диктаторсем. Х-р, 4.03.1993, 4 с. Гэкачепистсем 11 хаçата хупасси çинчен йышăну тунăччĕ. Х-р, 27.02.1997, 3 с. Вăл ... Лефортовăна хупнă гэкачепистсене [сăн] ӳкерме ирĕк панă. ÇХ, 1998, 46 /, 8 с. — танл., путчист.

парапсихолог

ç.с. Ăс-тăнăн асамлă пулăмĕсене, вышкайсăр сисĕмлĕх тĕсĕсене (пуласлăха туйнине, шухăшпа витернине т.ыт.) тĕпчекен çын. Парапсихолог пекех, тăтăшах пĕр сăмаха калать поэт, «кил», «кил»... [.]. В.Абрамов, 1998, 10 с. Анастасия Семеновна парапсихолог тĕлĕксен пĕлтерĕшĕпе çыхăннă темиçе сĕнӳ парать. Х-р, 8.07.1999, 3 с. Лайăх психо-аналитик вăл — пĕр вăхăтрах психолог та, психиатр та, прсихоте-рапевт та, хăш чухне — парапсихолог та. С-х, 2000, 35 /, 1 с.

пысăклату

п.с., лит. Çыравçă (калавçă) пĕр-пĕр пулăма е пахалăха курăмлă кăтартмашкăн вышкайсăр ӳстерсе сăнлани; гипербола. «Дон шывне ĕçсе пĕтерем...» — оригиналĕнче кунашкал пысăклату (гипербола) çук пек. П.Хусанкай, 1977, 73 с. Ылтăн мăйракаллă пăлана ... пысăклату мелĕпе (гиперболăпа) кăтартнă, «мăйраки пĕлĕте перĕнет...». ЧС, 1994, 8 кл., 49 с. — танл., мăнлату «гипербола» (П.Метинпа А.Мефодьев, 1997, 28 с.).~~

Çавăн пекех пăхăр: