Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

харкам

то же, что харпăр 1.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

харкам хăй

каждый. Альш. Пурте харкам хăй енчи тумтирĕпе, харкам хăй енчи чĕлхипе калаçать. Перев. Мĕн кирлĕмаришĕн тавлашатăр: эсир пурсăр та мана кирлĕ, пурсăр та харкам хăй ĕçĕнче, терĕ, тет. N. Харкам хăйĕн хăй çĕклемĕ пур. Изамб. Т. Харкам хăйĕн хаклă. СПВВ. Харкам хăй, вместо харпăр хăй. О земл. Харкам хăй ăна пурте пĕлет. Каждый знает это. Юрк. Шкулăра вĕренсе пурăнакан ачасем каçхине харкам хăй вырăнĕнче мăкăр-мăкăр туса шавласа кĕнекесем вуласа лараççĕ. Ау 127°. Апат туса тăрансан, кусем харкам хăй пĕрер тĕме выртаççĕ, тет. СПВВ. ЕС. Харкам хăйин = харпăр хăйин.

тĕрлĕ

разный, различный, разнообразный, всевозможный; всякий. А.-п. й. 94. Шурă халат тăхăнса, тухтăр пекех тумланса, сарă чăматан йăтса, тĕрлĕ кĕленче хурса, ĕне хӳрине чиксе, хуллен утать хулана. Чăв. юм. 1919. Шыв хĕрринче чăнахах та тĕрлĕ çĕртен тухатмăшсем пуçтарăннă. N. Чăвашсем хĕлле тĕрлĕ çĕрте тĕрлĕ пурнаççĕ. Кив-Йал. Чăвашла сăмах тĕрлĕ вĕт вăл чыстă. N. Тĕрлĕ кун кунта. N. Манран тĕрлĕ майпа чăвашсен пурăнăçĕ çинчен ыйта-ыйта пĕлчĕ. Кама 30. Тĕрĕксен те çынсем тĕрли пулаççĕ, сирĕн пеккисем те пур вĕсен, пирĕн пеккисем те нумай. N. Тĕрлĕ тĕслĕ чечек. N. Стариксем тĕрли тĕрлĕ калаççĕ. Вишн. 64. Çав сĕтне урпа шывне мĕн чулĕшер илсе хутăштарас пулать-ши? Вĕсене тĕрлĕ вăхăтра тĕрлĕшер илсе хутăштарас пулать. N. Ака (плуг) тĕрли пур. Сред. Юм. Тĕрлĕ кил ăшчикки. (Гов., если в доме не одна семья). N. Пирĕн патăмăрта Кăмаша ятлă пит пысăк вăрман пур. Çав вăрмана тĕрлĕ тĕлтине тĕрлĕ ят хунă. О Японии. N. Хуртсем вĕсем тĕрли пур. Сред. Юм. Пĕр тĕрли кайрĕç онта. Некоторые пошли туда. N. Ку тĕрлĕ, мĕн тĕрлĕ, виç тĕрлĕ, урăх тĕрлĕ. || Неодинаковой продолжительности. Баран. 121. Тĕрлĕ йывăçăн ĕмĕрĕ тĕрлĕ. || Хурамал. Кĕлле тăрсан, кашни тăмассерен харкам хăйне пĕр тĕрлĕ асăнса чӳкленĕ. N. Çĕр салтак çĕр тĕрлĕ калаççĕ. || Юрк. Пĕр тĕрлĕрех пурăнакан çынсем. Ст. Чек. Пĕр тĕрлĕ, ку тĕрлĕ. Ib. Пĕр тĕрлĕ тăратпăр-ха. || Ходар. Чӳклемене вырăсла пурăнакан чăвашсем те тăватчĕç, анчах вăлсем урăх тĕрлĕрех тăватчĕç. || N. Вăл тĕрлех çиленсе ан пĕтер-ха. N. Анчах çав тĕрлĕ савăнăçлă пурăнăç манăн часах улшăнчĕ. Тим. Шурă хурăн ӳсет мĕн тĕрлĕ? Çулçисем çаврака çав тĕрлĕ. Янтик. Аслă вăрманĕсем мĕн тĕрлĕ, çулçисем тăкăнаççĕ çав тĕрлĕ; пирĕн аппа-йысна мĕн тĕрлĕ, пирĕн те пуласчĕ çав тĕрлĕ. || С. Тим. Эх пархатарсăр, пĕрте çын тĕрлĕ хăтланмастăн-ĕçке (çын тĕрлĕ, прилично, пристойно). || Вид. Баран. Ыраш икĕ тĕрлĕ пулать.

шăкăрин

то же, что шăкăри. КС. Хăйсем харкам хăй чашки кутĕнчех шăкăрин лараççĕ (кругом сидят).

пар

пара. N. Ун йĕри-тавра вуник пар курка. Пазух. Хура пĕкĕ кăмăлне пер пар шăнкрав çакрăмăр. Юрк. Пар лаша. Яргуньк. Хупаха кӳртсен, хай шутник хупахра икĕ шкальккă ереке, икĕ пар чей илчĕ, тет. N. Пĕр витине кĕнĕ те, пĕр пар çӳрен лаша курнă, тепĕрне кĕнĕ, тепĕр пар кăвак лаша курнă. Якейк. Пар (две) сыснана пасара сотас ярас чыкана. Ib. Хам парпа килтĕм. Пришел пешком. ЧП. Кӳлсен кӳл лашăна парĕпе (парой). Янтик. † Кӳлтĕм тарантас, кӳлтĕм пар ут, çилхисене тураса. Изамб. Т. Миçе пар лекнине шутласан, пурте пĕр çынна, ул вара кустарат. Ib. Унта вара харкам хăй шаккине паллă тăрах пара (мăшăра) килекеннисене пĕрле хурат. БАБ. Те чăн, те суя, мунчара усалсем мунча чулне: кунăн парри пур, кунăн парри çук, тесе сăваççĕ, тет. Темĕскере пĕлтерет анчах, пелместĕп. (Çĕнĕ çул каç, гаданье). Ст. Шаймурз. † Кӳлсен кӳл лашăна паррипе, пар лашана пушă кирлĕ мар.

ачана чӳке кӳртни

mos Tschuvaschorum, secundum quern infantes in sacra gentis suae admittuntur, введение ребенка в круг (народных) религиозных церемоний. Н. Карм. 81. Ачана чӳке кӳртни. Пирти чăвашсен, пур ăрăвăн та, ăрăвĕ-ăрăвĕпе хăйсене тĕрлĕ чӳк пур: пĕр ăру пĕр тĕрлĕ, тепри тепĕр тĕрлĕ. Çавăнпа, ача çуралсан, харкам хăй тăвакан чӳке (те): ача çуралнă йĕркипе, тесе, харкам хăй тăвакан кил-ăш пăтти-юсманне тăваççĕ (килĕсерен тăвакан чӳке çапла калаççĕ). Наши чуваши имеют особые родовые моленья — у одного рода так, у другото — иначе. Поэтому, когда родится ребенок, то каждый совершает по случаю его рождения свое семейное моленье («семейную кашу и юсманы»).

ятак

(jадак), едок. К.-Кушки. Ятак çĕрĕсене кашни харкам хăй акма тăрăшат, лаши çуккисем тытса та пулса (= пулін) актараççĕ.

ларса пыр

ехать. Кан. Пирĕнпе „çамрăк хуçа“ Ванюш ана кăтартма ларса пычĕ. Шурăм-п. Çĕрле пулсассăн, çӳлте ларса пыма сивĕрех пулчĕ. Юрк. Ларса пыма авантан, ирĕкрен харкам хăй вырăнĕнче ăйăхласа ларса пыраççĕ. Ib. Жандарма чĕнсе илсе, ытти вакунсене те пăхса тухаççĕ, чуматана вăрласа кайнă çын ытти вакунсенче ларса пымаст-ши, тесе. N. Атте, эпĕ те ларса пырап (поеду с тобою)! N. Атте хире каят, эпĕ те унпа пĕрле ларса каяс, тетĕп. || Кунта яланах тырă ларса пырат. Здесь всегда урожай.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

частный

прил.
1. (ант. общий) пайăр, уйрăм; частный вывод пайар пĕтĕмлетӳ
2. (син. личный; ант. общественный, государственный) харпăр, уйрăм; харкам -ĕ; частная сббственность уйрăм харпăрлăх; частное лицо ахаль çын (должноçра тăманни)

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

каждый

кашни, харпӑр хӑй; харкам хӑй, кирек кам та, кирек мĕн те; каждый человек кашни ҫын; каждый день кашни кун, кунсерен.

Социаллӑ сӑмахлӑхӑн вырӑсла-чӑвашла словарӗ (2004)

индивидуальный

уйрăм, пайăр, харкамлă; индивидуальный труд уйрăмшар ĕç; индивидуальная сдельщина уйрăм сдельщина; работа по индивидуальному плану харкам планĕпе ĕçлени

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

харкам

(хар­ + кам) «каждый»; харпăр (хар+пĕр) «каждый»; уйг. hәp, hәp бир, hәр ким, узб. хар, харбир, харкам, азерб. hээp, hәp кэс (кэс «кто-либо», «лицо», «субъект»), hэр бир, тур. hep, hep бир, hep ким, туркм. хер, хер ким, хер бир, тат., башк. hәp, hәp бер, hэркем, кирг. ар, ар ким, ар бирәр, әр бир, әp ким, карач. харким, кумык. гьяр ким «каждый». Из перс. (hӓр) «всякий», «каждый».

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

бренд

е БРЭНД, ç.с. Фирма палли, харкам палли; тăмха (туп.). Раççейри «Макдоналдс» компанин АПШри фирмăн бренчĕ кăна пур. ÇХ, 2003, 13 /, 2 с. Эсĕ малти шăлсăрччĕ те — ку хăйне евĕр бренд пекчĕ. Совет ялавĕ çинчи çурлапа мăлатук пек. ÇХ, 2003, 8 /, 10 с.

ăрăм

ч.п. Асам, тĕлĕнтермĕш хăват; юм. Пичугин феноменĕ маги мар, ăрăм та мар. КЯ, 19.12.1989, 4 с. Шупашкарта хайхи çиçĕм пек çутă та хĕвел пек хĕрӳ пайăркаллă, ăрăм хăвачĕллĕ ... чăваш чĕлхипе калаçакансене курсах каймарăмăр. Я-в, 1990, 7 /, 30 с. Илем асамĕнчен, ăрăмĕнчен юрату вучĕ ăшне ... кĕрсе ӳкесрен чăннипех те хăранă эпĕ. В.Эктел, 1996, 102 с. Мĕнре-ши Ухсай Яккăвĕн ... харкам хăйле тĕнчин ăрăмĕ. Х-р, 27.12.2001, 4 с. — ăрăм сăмахлăхĕ (П.Метинпа А.Мефодьев, 1997, 9 с.); — юрату ăрăмĕ (ÇХ, 2001, 34 /, 11 с.); Дебюсси ăрăмĕ (Я-в, 2000, 4 /, 14 с.); Атăл ăрăмĕ (Х-р, 18.06.2002, 3 с.).

В.Г. Егоров редакциленĕ чăвашла-вырăсла словарь (1935)

хархам

см. харкам

Çавăн пекех пăхăр: