Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

кронштейн

тех.
кронштейн (чалăш тĕрек)
балкун кронштейнĕ — кронштейн балкона

пилон

архит.
пилон (тĕрек юпи)

рама

рамный
автомобиль рами — автомобильная рама
велосипед рами — велосипедная рама
тĕрек рами — опорная рама
хăма çурмалли рами — лесопильная рама
рама цехĕ — рамный цех

сошник

воен.
сошник (тупа куçасран çĕре чавса лартакан тĕрек)

тĕрев

1.
то же, что тĕрек 1.
юпана тĕрев пар — поставить подпорку к столбу

тĕрек

1.
подпорка, упор
опора

тĕрек

2.
опорный
тĕрек юпи — опорный столб
кĕперĕн тĕрекĕсем çĕрнĕ — опоры моста сгнили
тĕрек ларт — ставить подпорку, делать опору

тĕрек

3. перен.
опора, оплот, твердыня
çемье тĕрекĕ — опора семьи
Совет Союзĕ — тăнăç тĕрекĕ — ист. Советский Союз — твердыня мира

тĕрек

4.
крепость, надежность, прочность, устойчивость
юпа тĕрекĕ — устойчивость столба

тĕрек

5.
носкость, прочность (одежды, обуви)

тĕрек

6. перен.
мощь, могущество, сила
çар тĕрекĕ — мощь армии

цитадель

2. перен.
цитадель (тĕрек)
революци цитаделĕ — цитадель революции

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сĕрек

„суша“. N. Шыв хушшинче сĕрек (тĕрек) пултăр, вăл шывран шыва уйăртăр, тенĕ.

тĕрек

опора, подставка. || Мощь, сила. Шел. II. 19. Вăй илнĕçем вăй илет Совет влаç тĕрекпе. Баран. 119. Шăмми-шаккине вăрманта тĕрек кӳртсе, вăл (человек) çĕнелсе каять. N. Нушана чăтайми, тӳсейми пултăмăр, йăлт халран тĕрекрен кайрăмăр ун чухне. Собр. Начар сăмахăн тĕрекĕ çук, лайăх сăмахăн тĕрекĕ пур, теççĕ.

тĕреккей

уменьш. от тĕрек, подставка.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

база

сущ.жен.
1. (син. основа, фундамент) база, никĕс, тĕрек; сырьевая база чĕр тавар бази; на базе глубоких знаний тарăн пĕлӳ никĕсĕ çинче
2. база (предприяти); торговая база суту-илӳ бази; военная база çар бази ♦ компьютерная база данных компьютер даннăйĕсен бази

опора

сущ.жен.
1. тĕрек, тĕрев; опоры моста кĕпер тĕрекĕсем
2. (син. поддержка) тĕрек, никĕс; сын — опора семьи ывăл — кил-йыш тĕрекĕ

основа

сущ.жен.
1. (син. опора, фундамент) никĕс, тĕрек, тĕп; железобетонная основа сооружения хуралтăн тимĕр-бетон тĕрекĕ; основы знаний пĕлӳлĕх никĕсĕсем
2. (ант. уток) кумă, пир кумми, пир тăршши
3. (ант. окончание) тĕп (грамматикăра — сăмах тымарĕ тата сăмах тăвакан аффикссем, тĕсл. вырăсла: разведчику, кунта «у» сăмах вĕçĕ, ытти — сăмах тĕпĕ)

свая

сущ.жен.
сăвай (çĕре çапса лартакан тĕрек юпи); сваи моста кĕпер сăвайĕсем

укрепление

сущ.сред.
тĕрек, тĕреклĕх (тăшманран хутĕленмелли)

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

распорка

1. япалан икĕ юппине пĕр-пӗринпе ҫывхарасран тĕксе тăракан, патак; 2. техн. тĕрек, пӑрӑс, чарак.

твердыня

1. тĕреклетнĕ вырăн, крепость. 2. перен. тĕрек, тĕреклĕх; Советский Союз — твердыня дружбы народов Совет Союзĕ — халăхсен туслăхĕн тĕрекĕ.

фундамент

никĕс, тĕп тĕрек; заложить фундамент никĕс хыв.

упор

1. тĕрелентерни, тĕрентерни, таянтарни, тĕреленни, тĕренни, таянни, тĕрев, чарак, тĕрек; смотреть в упор тинкерсе пăх, куçа-куçăн пăх; стрелять в упор питĕ çывăхран пер.

устой

1. тĕрек, никĕс; устои империализма всё более и более расшатываются империализм никĕсе хавшасах пырать. 2. хăйма, сĕт хăйми.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

верный

прил. 1. (преданный) чунтан парăннă, чăн-чăн (тус); 2. (постоянный) шухăшне (е сăмахне, туйăмне т. ыт.) улăштарман, шанчăклă, çирĕп; верный своему слову сăмаха улăштарман çын; З. (надёжный) шанчăклă, çирĕп; верная опора шанчăклă тĕрек; 4. (правильный, подлинный) тĕрĕс, чăн; верная мысль тĕрĕс шухăш; 5. (безошибочный) тĕрĕс; верный глаз тĕрĕс куç; 6. (неизбежный) кĕрет; верная гибель кĕрет вилĕм.

могущество

с. хăват, вăй-хăват, тĕрек.

оплот

м. тĕрек, хӳтлĕх; СССР — оплот мира СССР — мир тĕрекĕ.

опора

ж. 1. тĕрев, тĕрек; 2. перен. (поддержка) пулăшу, хунтă.

опорный

прил. тĕп, тĕрек ⸗ĕ [⸗и], тĕрев ⸗ĕ [⸗и]; опорная балка тĕрек кашти; опорная база тĕп база.

откос

м. 1. (склон) хĕрĕ, аяк, хысак, вашмăк; береговой откос çыран аякки; откос горы тăвайкки; откос дороги çул айăкки; пустить поезд под откос поезда çул хысакне сиктерсе яр; 2. спец. тĕрек, тĕрев.

поддержка

ж. 1. по гл. поддержать; моральная поддержка сăмахпа пулăшни, хавхалантарни; просить о поддержке пулăшу ыйт; 2. перен. разг. тĕкĕ, тĕрек, тĕрев, хунтă.

подпереть

сов. что тĕкĕ пер, тĕрев ларт, тĕрек пар, тĕкĕлесе (е тĕревлесе) ларт, тĕкĕле, тĕревле.

подпора

, подпорка ж. тĕкĕ, тĕрев, чарак, тĕрек.

подставка

ж. 1. (подпорка) тĕрек, тĕрев; 2. (приспособление) айне лартмалли; подставка для цветочного горшка чечек чӳлмекĕ айне лартмалли.

почва

ж. 1. тăпра, çĕр; рыхлая почва кăпка çĕр; глинистая почва тăмлă тăпра; песчаная почва хăйăрлă тăпра; унавоженная почва тислĕклĕ çĕр; чернозёмная почва хăйма çĕр, хура тăпра; каштановые почвы хăмăр тăпра; болотистая почва шуралăк; 2. перен. (основание) никĕс, тĕп, тĕрек, шанчăк; на почве чего-л. пирки, пула; подготовить почву для чего-л. хатĕрле; терять почву под ногами шанчăк çухат.

раскос

м. (распорка) чалăш урата, чалăш тĕрек.

распорка

ж. (брус) урата, пăрăс, тĕрек, чарак.

рычаг

м. 1. кӳсек, чукмар, рычаг; поднять рычагом кӳсекпе çĕкле; 2. перен. тĕрек.

становой

прил. 1. ист.: становый пристав становой пристав (революцичченхи полици чинĕ); 2. прост. Тĕп; ◇ становая жила, становый хребет; 1) çурăм шăмми; 2) никĕс, тĕп тĕрек.

стойкость

ж. тӳсĕм(лĕх), чăтăм(лăх), нăклăх, хăват, тĕрек, çирĕп тăни; стойкость организма организм тӳсĕмлĕхĕ; проявить стойкость çирĕп тăр.

столп

м. 1. уст. юпа; башня, колонна; 2. перен., чаще ирон. (крупный, видный деятель) паллă çын, тĕрек, улăп; столпы общества обществăри паллă çынсем; столпы науки наука улăпĕсем.

твёрдый

прил. 1. хытă, нăкă, пирчевлĕ; твёрдое тело хытă япала; твёрдое и жидкое топливо хытă тата шĕвек топливо; твёрдые сплавы çирĕп шăранчăксем; твёрдый грунт пирчевлĕ çĕр; 2. перен. (непоколебимый) çирĕп, тĕреклĕ, кĕре, нăкă; твёрдая дисциплина çирĕп дисциплина; 3. перен. (прочный, устойчивый) çирĕп, тĕреклĕ, тăтăрхаллă; твёрдая опора çирĕп тĕрек; ◇ твёрд знак хытăлăх палли; твёрдые согласные звуки лингв. хытă хупă сасăсем; стоять твёрдой ногой çирĕп тăр.

твердыня

ж. 1. уст. (крепость) крепость, çирĕплетнĕ вырăн; 2. перен. тĕреклĕх, тĕрек; Советский Союз — твердыня мира Совет Союзĕ — мир тĕрекĕ.

тюркология

ж. тюркологи (тĕрек халăхĕсен чĕлхисене, литературипе культурине тĕпчесе вĕренекен наука дисциплинисем).

укрепление

с. 1. по гл. укрепиться; укрепление трудовой дисциплины ĕç дисциплинине çирĕплетни; 2. воен. (оборонительное сооружение) укреплени, хӳтлĕх, тĕрек; береговые укрепления çыранти укрепленисем.

упор

м. 1. по гл. упереть(ся); 2. (подпорка) тĕрек, тĕрев, чарак; ◇ в упор стрелять пит çывăхран пер; в упор сказать тӳрех кала; в упор смотреть куçран пăх; делать упор на кого-что-л., на ком-чём-л. уйрăмах палăртса кала.

упорный

прил. тĕрев ⸗ĕ [⸗и], тĕрек ⸗ĕ [и]; упорный болт тĕрев болчĕ.

устой

м. 1. (подпорка) юпа, тĕрек; 2. (опора моста) кĕпер юпи; 3. обычно мн. устои перен. никĕс, тĕрек, тытăнкă; устои общества общество тытăнки.

цитадель

ж. 1. (укреплённое сооружение) цитадель, крепость, çирĕплетнĕ хӳтлĕх; 2. перен. (оплот) тĕрек, çирĕп шанчăк; цитадель революции революци тĕрекĕ.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

тĕрев

, тĕрек «подпорка», «опора», «оплот»; тĕреклĕ «прочный», «крепкий», «сильный»; Замахш. тирек, азерб. дирэк, тур. дирек «столб», «колонна», «мачта»; казах., кирг., к. калп., ног. тирек, уйг. тирәк, узб. тиргак, башк., тат. терәк, хак. тирег, кумык. тирев, туркм. дирег, тат. дирек «подпорка», «опора», «оплот». От глагола тĕре «упираться», «подпираться»; ср. тат., башк. терә, кирг., казах., к. калп., хак. тире, азерб. дирә, тур., туркм. дире «подпирать»; чув. тĕрен, казах. тирен, азерб. дирән, кирг. тирел «упираться», «опираться».

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

вăй

тĕрек. Патшалăхăн вăйĕ (тĕрекĕ) – çĕр ĕçлекен халăхра [Хыпар 1906, № 20:308].

Федотовăн «Тĕне кĕмен чăвашсен ячĕсем» словарĕ

Илтирек

яз. и. м. Ялюха М., Рекеев, Иревли (Ашм. Сл. III, 114): Ил + тирек (= чув. тĕрек "опора, защита"), тат. м. и. Илтирәк: Ил + тирәк (Сат. ТИС, 90) > мар. м. и. Илдерек/ Илтерек (Черн. СМЛИ, 164). В целом данное м. и. можно передать в смысле "опора (защита) государства (страны)". С.Я.Черных в СМЛИ дерек/терек везде передаёт русскими "живой, одушевленный", что ошибочно.

Иштирек

яз. и. м. Я. Турх., Ялюха М., Рысайк., Иревли/ Иштрек Рекеев (Ашм. Сл. III, 163): Иш + тирек (< чув. тĕрек "опора"); тат. м. и. Иштирәк. Иш + тирәк "опора" /Иштерәк, по-русски Иштиряк (Шайх. ТБЛИТП, 60; СЛИ, 136; Сат. ТИС, 96) > мар. м. и. Иштерек (Черн. СМЛИ, 185), но этимология С.Я.Черных ошибочна, так как он терек переводит "живой, одушевленный", тогда как этим значением обладает др.-тюрк. tirig "живой" (ДТС, 562).

Çавăн пекех пăхăр: