Шырав: тайлăк

3.
совет
ăс пар — 1) давать совет 2) наставлять, поучать, вразумлять
ăс ыйт — просить совета, советоваться
ăсран катăк çын — умственно недоразвитый человек, кретин
ăсран тайлăк çын — умственно недоразвитый человек, кретин
ăсĕ кĕске — у него ум короток
ăс туп — умудриться, придумать способ (сделать что-л.)
ăса илейместĕп — в толк не возьму, ума не приложу
ăса кĕр — поумнеть, взяться за ум
ăса кĕрт вразумлять, образумливать

ăсран кай, ăсран тух —
1) сойти, спятить с ума, лишиться рассудка, помешаться
2) быть без ума от кого-чего-л.

ăсран кăлар, ăсран яр —
1) лишить рассудка, довести до сумасшествия
2) свести с ума, увлечь

ăсран тайăл — тронуться разг., спятить прост.

тайлăк

3.
шаткий, неустойчивый, валкий
тайлăк тенкел — шаткая скамейка

тайлăк

4. перен.
несчастный, обездоленный
тайлăк шăпа — несчастная судьба

тайлăк

◊
орбита тайлăкĕ — спец. наклонение орбиты (напр. космического корабля)
ăсран тайлăк — слаб умом
хăлхаран тайлăк — тугой на ухо
çынран тайлăк мар — не хуже других

тайлăм

1.
то же, что тайлăк 1.
сăрт тайлăмĕ — склон холма
тайлăм вырăн — покатое место

тайлăк-тăйлăк

покосившийся, ветхий
тайлăк-тăйлăк çурт — покосившийся дом
тайлăк-тăйлăк карта — ветхий забор

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

çырма-çатăрка

(с’ады̆рга), общее назв. оврагов и речек. Т. VI 54. Тайлăкăнтан, тайлăк кĕперĕнтен, çырмăнтан çатăркăнтан, шывăнтан-шурăнтан та пулсан сыхласа тăр. (Моленье). Орау. Вăл ял ларма вырăн тупман, темскер çырма-çатăрка тăрне хăпарса ларнă.

тайлăк

(таjлы̆к), наклонный. Г. А. Отрыв. † Хура вăрманта хурăн тайлăк, хурăнташсенчен ати тайлак, тантăшсенчен эп тайлăк. С.-Устье. Ту аяккинче пĕр тайлăк хурăн ларать, тет. N. Ял-ялĕнчи ачисем тайлак кĕпер кашти пек, тайкалана çӳреççĕ. Альш. † Тайлăк хапха уçăлмĕ, юлнă кăмăл тупăнмĕ. Т. VI, 35. Тайлăк çултан та, тайлăк усал кĕпертен те эсĕ сыхласа, эсĕ упра, турă. (Учук). Скотолеч. 9. Вите урайĕ тайлăкпа (по причине...) кĕсре тăвалла тăсăлса тăрать пулсан.. || Шатающийся, titubans. П. Федотов. Ĕссĕр пулнă куркинчен, тайлăк пулнă стакканчен, ырă ĕçрĕмĕр-çирĕмĕр, сăпаççипă хуçине. || Покорный. ЧП. Пирĕн тайлăк пуçа хĕç витмест. N. Тутлă чĕлхемпе, тайлăк пуçăмпа пуççапатăп („бью челом“, молюсь). || Наклонно. Ст. Чек. КС. Урапана тайлăк тиянă (косо, на один бок). || Отлогий. КС. Тайлăк çĕтрен ан кай, тӳрем çĕтрен кай. Ib. Тайлăк тăвайкки. Ядр. † Çак куккăрта çул тайлăк, тӳнсе каятăп, тытсамăр (поддержите, а то я упаду, опрокинусь). || Косогорье. КС. || В перен. см. — несчастный. Якейк. † Ялта танăш ачасам хăшĕ тайлăк вăл ытла. Имень-к. Ах тайлăк, çул тайлăк, çул мар тайлăк, эп тайлăк! Эпĕ нимшĕн те тайлăк мар, çук çын хĕршĕн эп тайлăк. || В недостатке. П. Федотов. Çырлах турă, ан пăрах, мăн çăкăртан тăйлăк ан тăрат. (Из молитвы „çăкăр пуçланă чух“). || Назв. местности.

тайлăклă

(-лы̆), наклонный, покатый. Б. 13. Тайлăк-тайлăк кусакан урапа шанчăксăр.

тайлăк-тĕйлĕк

кривой, уродливый. Кан. Тайлăк-тĕйлĕк йăвăç суха-пуç.

тальăк

(тал’ы̆к), покатый, наклонный. В. Олг. Тальăк çĕр. || Низменность. В. Олг. См. тайлăк.

тăйлик

встреч. в сложении: тăйлик-тайлăк.

тăйлик-тайлăк

покосившийся. Кан. Тăйлик-тайлăк пӳрт.

тăйлăк

встреч. в сложении: тăйлăк-тайлăк.

хуш кур

благоденствовать. N. Эй, турă, сана асăнатăп витĕнетĕп ăшă питĕмпе, тутлă чĕлхемпе, тайлăк пуçăмпа, чӳк! çырлах, хушăк курса хапăл ил пире, айван ывăл-хĕре, хуш курса хапăл ту, çырлах! (Из моленья). Т. VI. 1. Хуш курса хапăл ил, амин çырлах. (Конец молитвы). Хурамал. Айван ывăлне пĕли-пĕлми виç сăмахпа хуш курса хапăл туса иле пулин пар. (Из моленья). К.-Кушки. Пĕлни пур, пĕлменни пур, ырă турă, хуш курса хапăл ил. (Из моленья).

хушлама

назв. обряда. N. Ташлами хыçĕнчен хушламине тăваççĕ. Хушламине тунă чухне пĕтĕм çын алăка уçаççĕ те мал енелле пăхса тăраççĕ те кĕлтума тытăнаççĕ. Унăн кĕлли ак çапла пулать: Эй, турă, асăнатăп витĕнетĕп тутлă чĕлхемпе, тайлăк пуçăмпа пуççапатăп. Карта тулли выльăх-чĕрлĕх, пĕтĕм çурт тулли ача-пăча пар, турă. Хир-хир тулли тырă-пулă лайăх пултăр. Анкарти тулли тырă кӳртме пар, турă. Пĕтĕм çĕр çинчи тырă-пулă лайăх пултăр. Ку кĕлтуни Хусланăн кĕлли. (Из моленья).

тĕкĕлен

подпираться, запираться. Орау. Ура хутланчĕ ларчĕ, чăсма хăтлансан пит хытă ырататчĕ, вара çатма аврипе (сквородником) тĕкĕленсе çӳреттĕм. || Упираться. Орау. Чул хӳмине пĕр çуррине çитиччен тăвайкки пек тайлăк тунă. Тайлăкĕ пĕтнĕ çĕртен каллех тепĕр чул хӳме тунă. Çав тайлăк çĕтренех тӳрĕ хӳмине патакпа тĕкĕленсе чупса тарчĕ (пробежал по крутому наклону, упираясь палкой в соседнюю стену). КС. Йăвăçа тĕкĕлентĕм. Уперся в дерево.

шанчăксăр

ненадежный, не внушающий доверия, подозрительный. Абаш. Эпĕр савнипе тупăннă — шанчăксăрпа телейсĕр. Тораево. Ипикăм, тупикăм, сана шанчăксăр (Алăшăли). Букв. 1800. Тайлăк-тăйлăк кусакан урапа шанчăксăр.

хывăх шăтăк

(-к’), foramen, per quod avenae grana granorumque tuniculae decidunt, quae per cribrum, quod шултăра ала appellatur, non transierunt. П. И. Орлов. Ку шăтăкран шултăра ала виттĕр анман сĕлĕ пĕрчисем, хывăхсем ала çинче тайлăк майĕпе малалла силленсе пыраççĕ та, шăтăкĕнчен анах каяççа.

путкас

топкий, вязкий. Менча Ч. Виçĕ тĕслĕ выльăхма-чĕрлĕхме уя кăларса ярсассăн, путкас шывăнтан-шурăнтан, тайлăк кĕперрĕнтен, курайман тăшманăнтан эсĕ сыхласа, эсĕ упрăсăнччĕ, ырă туррăм, чӳк, çырлаха пар, амин. (Чӳклеме).

путхах

топкий. N. Путхах шывĕ, топь. Н. Серёжк. Тайлăк кĕперĕнчен, путхах шывĕнчен, курас инкекрен сыхласа упрасинччĕ. (Из моленья «калăм-кунхи чӳк»).

пăркаланчăк

(-џ̌ы̆к), косой, покосившийся, не идущий по прямой линии (о колесе). Орау. Пăркаланчăк урапа (кустăрми пăркаланса кусса пырать). Колесо с покосившимися спицами и катящееся криво, «пьяное колесо». См. тăйлăк-тайлăк. Орау. Купарчине пăркаласа утакан çынна «пăркаланчăк» тиççĕ. || Извилистый шнурок, шнурок зигзагами, служащий для отделки платья. Чутеево. См. кукăр-макăр.

картлашка

ступенька (у лестницы). МПП., ЩС. Орау. Пусма картлашки çинче пĕр хĕрарăмпа çамрăкрах çын темскер-темскер калаçса лараççĕ. Сред. Юм. Картлашка, ступени лестницы. Календ. 1906. Тайлăк вырăна (на склоне) пусма картлашки пек ката-ката илсе, хĕррисене çатан тытас пулать. Цив. Хăйĕн те вара патша хĕрĕ патне çитесси виç картлашка çиç юлчĕ. (Из сказки). Хорачка. Пӧрт-ом картлашки — приступки. N. † Виç картлашки посмине эпир посмасан, кам посас? || Лестница. || Выступ, образуемый двумя зарубками. Стюх. † Çул картлашкисенчен шывсем юхать, те çумăрсем хытă юхнăран. N. Тусан пылчăк пулса çăрăлса выртнă чухне, çĕр картлашкисем çыпçăнса выртнă чухне... Когда пыль обращается в грязь и глыбы слипаются... || Начерт. 100. Картлашка — морщины на лбу. || Полка? СПВВ. ФН. Картлашка = шăкап. См. ульпучи.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

склон

сущ.муж.
тайлăм, тайлăк, тăвайкки; на склоне горы сăрт тайлăмĕнче

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

вперевалку

сулкаланса, васкамасăр, тайкаланса (утать), тăйлăк-тайлăк; шёл вперевалку по дороге тăйлăк-тайлăк утса пынă.

уклон

1. чалăшни, тайăлни; 2. тайлăк, вашăк вырăн; поезд идёт под уклон поезд анаталла пырать; 3. перен.,, сулăнчăк; правый уклон сылтăм сулăнчăк.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

валкий

прил. тайкаланчăк, енчен енне сулăнакан; лĕнчер-ленчĕр, тăйлăк-тайлăк; лодка оказалась валкой киме вылянаканскер пулчĕ; ◇ ни шатко ни валко лайăх та, япăх та теме çук.

конторка

ж. 1. конторка (тăрса çырмалли тайлăк çиллĕ çӳллĕ сĕтел) 2. пĕчĕк кантур çурчĕ).

кособокий

прил. чалăш, чапрас, тайлăк; кособокий человек тайăлса утакан çын; кособокая изба тайлăк пӳрт.

косой

прил. 1. чалăш, тайлăк; чапрас; косой дождь чалăшшăн çăвакан çумăр; косой почерк чалăш çыру; косая дверь тайлăк алăк; 2. (косоглазый) чапрас, чалăш, хăнчăр (куç); 3. перен. (недоверчивый — о взгляде) чалăш, чалăшшăн, урлă; 4. в знач. сущ. косой м. прост. чалăш куç (мулкач); ◇ косой угол мат. чалăш кĕтес; косой парус виç кĕтеслĕ парус; косой треугольник чалăш виçкĕтеслĕх; косая сажень в плечах сарлака хулпуççиллĕ.

крен

м. 1. тайлăк, чалăш, тайăлни, чалăшни (пăрахут, карап, самолёт); 2. перен. пăрăнни, улăштарни (задачăна, тĕллеве).

кривобокий

прил. чалăш аяклă, чалăш, тайлăк.

кривой

прил. 1. (изогнутый) чалăш, тайлăк, пăрăнăç, чапрас, кукăр; 2. разг. (одноглазый) хăрах куçлă; 3. (повреждённый — о глазе) айăплă, типсе ларнă (куç); 4. в знач. сущ. кривая ж. кукăр йĕр; ◇ кривая вывезет (или вынесет) тен май килет; кривая улыбка кулас килмесĕр куланçи туни, йĕрĕнсе кулни; кривое зеркало чапрас тĕкĕр (е куçкĕски); куда кривая не (ни) вывезет (или вынесет) мĕн пулать те мĕн килет; на кривой не объедешь кого-л. улталаймăн.

наклон

м. 1. по гл. наклонить(ся); 2. (покатая поверхность) тайлăк (е сĕвек) вырăн.

наклонный

прил. чалăш, тайлăк(лă), вашăк, тăрăнчăк, чикĕнчĕк; наклонная плоскость тайлăк çи; ◇ катиться по наклонной плоскости пĕтсех пыр, пăсăлсах пыр (мораль тĕлĕшĕнчен).

недоразвитый

прил. 1. аталанса (е ӳçсе) çитмен; 2. (умственно) сӳлкке, ăсран тайлăк; недоразвитый ребёнок сӳлкке ача.

недоросль

м. ист. 1. ĕçе явăçман (е ара çитмен) çамрăк, кӳсе; 2. (недоучка) ăсран тайлăк çын, айван.

отлогий

прил. сĕвек, вашăк, тайлăк; отлогий берег сĕвек çыран.

плоскость

ж. 1. мат. тӳремçи; наклонная плоскость тайлăк çи, тайлăм; 2. ав.: плоскость самолёта самолёт çуначĕ; 3. перен. (точка зрения) ен, май, тĕлĕш; рассматривать в другой плоскости тепĕр енчен пăхса тух.

покатый

прил. сĕвек, вашăк, вашмăк, тайлăк; покатый берег сĕвек çыран; покатое место тайлăк вырăн; делать покатым сĕвеклет, вашмăклат.

полуразвалившийся

прил. тăйлăк-тайлăк, лĕчĕр-лечĕр; полуразвалившаяся телега лĕчĕр-лечĕр урапа.

полуразрушенный

прил. çурри ишĕлнĕ, ишĕлчĕк, тăйлăк-тайлăк.

скат

м. (наклон) тайлăм, тайлăк, хысак, аяк; скат горы ту тайлăмĕ; скат крыши çурт тăрри хысакĕ.

спуск

м. 1. по гл. спустить, спуститься; спуск корабля на воду карапа шыва антарни; спуск в шахту шахтăна анни; спуск воды шыв кăларса яни; 2. (откос) тайлăк, сĕвек вырăн; крутой спуск чăнкă вырăн; 3. (в оружии) пускăч.

уклон

м. 1. (склон) тайлăк, вашмăк, сĕвек, чалăш; поезд идёт под уклон поезд анаталла пырать; 2. полит. сулăнчăк; левый уклон сулахай сулăнчăк.

Çавăн пекех пăхăр:

тайкалантар тайкаланчăк тайкки-тайкки тайком « тайлăк » тайлăк-тăйлăк тайлăк-тĕйлĕк тайлăклă тайлăклан тайлăклат