Шырав: ылмаш

Шыракан сăмаха çырăр

Шырав вырăнĕ:

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

улмаш

диал.

1.
то же, что ылмаш I.

шăркалан

II.
 
1.
опыляться
хăйне хăй шăркаланни — самоопыление
ылмаш шăркаланни — перекрестное опыление

ылмаш

I.

1.
смена, чередование

ылмаш

посменно, поочередно, попеременно, сменяясь, чередуясь
кунпа çĕр ылмашĕ — смена дня и ночи
ал ылмашĕ — перемена занятий, смена одного вида занятий другим
юлташпа ылмаш ĕçле — работать посменно

ылмаш

2.
неслаженный, несогласованный

ылмаш

вразнобой, неслаженно, несогласованно
ылмаш утса пыр — шагать не в ногу

ылмаш

3.  с.-х.
перекрестный
ылмаш акни — перекрестный сев
ылмаш шăркаланни — перекрестное опыление

ылмаш

II. глаг.

1.
сменяться, чередоваться
перемежаться

кун çĕрпе ылмашать — день сменяется ночью

ылмаш

2.
производить обмен, вступать в обмен, обмениваться
организмри япаласем ылмашни — обмен веществ в организме

ылмаш

3. перен.
перекидываться, обмениваться
сăмахпа ылмашса ил — перекинуться словами

ылмаш

4.
дергать, подергивать (веко, глаз)
мигать
сылтăм куç темĕн ылмашать — подергивает правый глаз

ылмаш-тĕлмеш

беспорядочно, как попало
япаласене ылмаш-тĕлмеш пăрахса тух — разбросать вещи как попало"

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

хăнчăр куç

косоватые глаза. Ваçанкка. Уганд. Хăнчăр куç, глаза неодивакового цвета (один одного, другой другого). Тюрл. Хăнчăр куç = ылмаш куç, пĕрне уçать, пĕрне хопать. Изамб. Т. Хăнчăр куç, со зрачками непараллельными, косыми. N. Хăнчăр куç, желтокарий.

кăтарт

(кы̆дарт, ктарт), показывать. Альш. Иванкка Петĕрĕ, авланнă чухне хальхи арăмне йыснăшне кăтартнă, тет. Регули 686. Хăшне тытмаллине кăтартам. Ib. Хăш утне тытассине кăтартрăм. Ст. Чек. Кăтартса пăхам (покажу) çак çынна, илмĕ-и (илми); пурĕ-пĕр (всĕ равно) сутмалла вĕт. Ib. Кăтартса парам-ха вăсене! Проучу-ка их! К.-Кушки. Куçĕ ылмаш кăтартат. У него косые глаза. Срв. Кăмак-к. Куçĕсем пĕр пек кормаççĕ. У него глаза видят не одинаково. N. Çак кинĕ хунямăшне, хуняшшĕне хисеплет, вĕсем умĕнче урине кăтартмасть, пуçне те кăтартмасть. Тогаево. Пĕр чĕлхесĕр старик тăчĕ те, мана пĕрре аллипе темскер туса кăтартрĕ (показал жестом), тепре чĕлхиçне кăтартрĕ. Сятра. Коç шоррине кăтартса (вылупив зенки, напр. — браниться). Юрк. Епле çӳретĕн, кăтарт халĕ! тет. N. Ăна ачасем, нихçан çимесĕр антăхнăскерсем, кăтартса та хăвармаççĕ (съедают все до чиста), пĕр наччасрах пуçтарса çисе пĕтереççĕ. Ала 54°. Çуртсем енне (в сторону строений) кăтартса... Альш. Тĕттĕм кăтартакан кĕленче (о стекле: закопченное, залежавшееся, принявшее мутную окраску). Орау. Тытсан (если поймаю), аçа çапман пуçна, кăтартăп ак (задам тебе), пит вĕрсе тăр-ха! (= полай-ка еще!) || Казаться. Торп-к. Çын аллинчи япала пит пысăкăн кăтартать, теççĕ. Ачач 39. Те хăй лутраран, кĕлетки сарлакарах кăтартать. N. Эсĕ çамрăк кăтартатăн, теççĕ. || Предвещать, обьяснять. Кратк. расск. Санăн тĕлĕкӳсем икĕш те пĕр япаланах кăтартаççĕ. Юрк. Пĕрев хăй хуçине укçисене ăçта-ăçта салатнине хисеп (отчет) панă. Çав хисепĕнче вăрттăн хăне (= хăйне) илнĕ укçисене ялан хама валли атă илтĕм, тесе, кăтартнă. || «Привести». Юрк. Анӳ вилнине пĕлсен, пит шеллерĕм; ун пек вилĕм таврашне турă ан кăтарттăр. || Оказывать, причинять. N. Эсĕ темĕн чухлĕ ырăлăх кăтартнине асăнса калаçĕç. Истор. 143. Эсĕ пире халиччен курман асапсене кăтартатăн. N. Ют халăхсене йывăрлăх кăтартса, хăваласа янă. N. Кушака ан хурлăх кăтарт. Не мучь кошку. Ачач 78. Çавăн пек кăтартрĕ (проучил, показал кузькину мать) мана Ишек юрри! (см. Ib. 76). БАБ. Халăхсем вара: темĕн кăтартса тăрĕ (от колдуна бог знает что увидишь), тесе, хăй вилсен виçĕ эрнерен, пĕр çĕре пуçтарăнчĕçĕ те, масар çине кайрĕçĕ. Кан. Кам çурт вырăнĕ йышăннисене, çурт лартмасăр, пахчапа усă кăтартмастпăр (не позволяем пользоваться), теççĕ пухăра. || В качестве вспомог. гл. Ачач 19. Униççе аппа! Ярса кăтарт-ха юмах. Ib. 18. Ĕмĕрлĕхе çывăрма выртнăскере, сăмахсем те каласа чĕнет вăл. Анчах сӳннĕ куçсем урăх никама та курмаççĕ çав. Тепĕр хут уçăлса кăтартмаççĕ вĕсем. Ib. 100. Çамрăк ывăлĕ те, итлекен ача пек пулса, амăшне савăнтармалла кулса кăтартнă вара. В. С. Разум. КЧП. Эпĕ шкула килсессĕн, хам пурăнăç çинчен кала-кала кăтартрăм. N. Хамăр хуларах выртрăм, ну только киле ярса кăтартмарĕç (не пустили свидеться с родными). N. Ӳсĕрĕлсе кăтартмарăм. Я ни разу не показался пьяным. Кан. Пĕрер пăт патне хăмли пулса кăтартрĕ (уродилось с пуд). Ib. Пĕлтĕр Волынь хăмли пулса кăтартайманччĕ. Кăçал лайăх пулса кăтартрĕ, пиçсе те çитрĕ. N. Лайăхрах ĕнентересшĕн (чтобы убедить), пĕтĕм çынсем умĕнче Хритун урхамах та, хурчăка та, ăмăрткайăк та пулса кăтартрĕ, тет.

ылмат

(ылмат), вперемешку. Зап. ВНО. Иначе ылмаш, улмапт. У СПВВ. Написано: «Ытмат — ? ылмат калаççĕ». Объяснения нет, зн. вонроса принадлежит записывателю.

ылмаш

(ылмаш), сменяться, чередоваться, сменяться по очереди (напр., для работы, если работают в несколько смен). Вĕсем ылмашса ĕçлеççĕ? Н. Карм. Стена ылмашша пĕтнĕ (одно бревно сюда, другое — туда). || Изменяться (в худую сторону). Ашшĕ-амăшпе. Эй мĕскĕн! тенĕ: епле ĕнтĕ вăл ылмашса, начарланса кайнă! .

ылмаш

вперемежку, поочередно. Зап. ВНО. Ылмаш —вперемежку. Н. Карл. Ылмаш ĕçлеççĕ = пĕри каннă чух, тепĕри ĕçлет. IЬ. 7 тавлăка ылмаш çапса тăма салтак нумай хатĕрле, пĕрте чарăнас çук, тенĕ. Тюрл. Ылмаш пăхать. Одним глазом глядит, другой морщит. СПВВ. «Ылмаш = улмаш?» Вопрос принадлежит записывателю. || Не тот, который нужен. Сред. Юм. Салтаксенчен пĕри ылмаш ôрапа ôтса пырать. Один солдат идет не в ногу с другими. || Ылмаш куç, косой глаз. Т. VI, 24. (Из «кӳç -чĕлхи»)? Сред. Юм. Ылмаш куçлă, косоглазый.

ылмаш-тĕлмеш

(-т'ӧ̆л'мэш), беспорядочно. К. С. Кĕлтесене ылмаш-тĕлмĕш хурса тухнă (положены).

ылмăш

чередоваться (не ошибка-ли вм. «ылмаш»?). Осв. чув. мон. Юрласса славянла та, чăвашла та ылмăша-ылмăша юрланă.

улмаш

вперемежку; смежно. И. С. Степ. Улмаш. СПВВ. Улмаш, улмашас || Передвигающийся? N. Илчĕ, килчĕ парне пачĕ, улмаш кĕрӳ ташша пачĕ. (Ĕретнелле пир тĕртни). || Различно, не одинаково. Аттик. Çапла тутарсен ураси кашни çул улмаш килнĕрен чăвашсен çураçми те пĕр вăхăтра килмест. || Наискосок (от...). Ст. Чек. Улмаш, хирĕç ĕретре, хирĕçех мар, хирĕççин çумĕнче е пĕр кил урлă. N. Вăл ана пирĕн анана пуçлă-вĕçлĕ мар, улмаш. N. Вăсен çурчĕ пире хирĕç мар, улмаш. || Неправильно. N. Ылмаш (улмаш) курăнать. Глаза видят неверно.

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

косоглазый

чалӑш куҫлӑ, чапрас куҫлӑ, алчӑра куҫлӑ, ылмаш куҫлӑ, хӑнчӑр куҫлă.

вперемежку

ылмаш, ылмашăнса, сиктерсе, ылмаш-тĕлмеш.

сменяться

несов., смениться сов. улшӑн, ылмаш.

спаренный

иккӗшне пӗрлештернĕ; спаренная езда пӑравуспа икӗ бригада ҫеҫ ылмаш ҫӳрени.

перемежаться

несов. ылмаш, ылмашса пыр (тӑпрара хӑйӑр сийӗсемпе тӑм сийӗсем).

попеременно

ылмаш, ылмаш-тĕлмеш, ылмашуллӑ, пӗрин хыҫҫӑн тепери, черетпе.

чередоваться

, -дуюсь несов. ылмаш, улшăн.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

вперемежку

нареч. разг. ылмаш-тĕлмеш, ылмашăнса.

вразброд

нареч. разг. 1. (разбредясь) сапаланса; бежать вразброд сапаланса чуп; 2. (несогласованно) ылмаш-тĕлмеш.

замена

ж. 1. по гл. заменить; 2. улшăну, улăшу, ылмаш; найти себе замену ху вырăнна çын туп.

заменитель

м. заменитель, ылмаш.

заменить

сов. кого-что 1. кем-чем улăштар, ылмаштар, урăххипе усă кур; заменить металл пластмассой металл вырăнне пластмассăпа усă кур; 2. (занять чьё-л. место) вырăнне пул; сестра заменила ему родную мать аппăшĕ уншăн тăван амăшĕ вырăнне пулчĕ; 3. (сменить) ылмаш; говор, смех заменили песню юрлама чарăнчĕç те калаçма-кулма пуçларĕç.

косоглазие

с. чапрас куç, чалăш куç, хăнчăр куç, ылмаш куç.

косоглазый

прил. чапрас куçлă, чалăш куçлă, хăнчăр куçлă, ылмаш куçлă.

перекрёстный

прил. в разн. знач. хĕреслĕ, ылмаш; перекрёстный огонь ылмаш пени; перекрёстный сев хĕресле акни; перекрёстное опыление ылмаш ширкаланни; перекрёстный допрос темиçен тĕпчени.

перемежаться

несов. чем, с чем ылмаш, ылмашăн, ылмашса пыр.

разойтись

сов. 1. (уйти в разные стороныо многих) салан, саланса кай (е пĕт), сарăлса кай; 2. (развестисьо супругах) уйрăл; 3. (рассеяться) саланса (е сирĕлсе) пĕт, уçăлса кай; тучи разошлись пĕлĕтсем саланса пĕтрĕç; 4. перен. (разгладиться) якал, çухал, пĕт; морщины разошлись пĕркеленчĕксем пĕтрĕç; 5. перен. уйрăлса кай, пĕр пек ан пул, ан килĕш; мнения разошлись шухăшсем пĕр пек пулмареç; 6. (разъединиться) сӳтĕл, уйрăл, уйрăлса кай; швы разошлись çĕвĕсем уйрăлса кайнă; половицы разошлись урай хăмисем уйрăлса кайнă; 7. (оказаться распроданным) сутăнса (е саланса) пĕт; весь тираж книги быстро разошёлся кĕнекен пĕтĕм тиражĕ хăвăрт сутăнса пĕтрĕ; 8. (не встретиться) ылмаш пул, ан тĕл пул, тĕл пулмасăр иртсе кай; 9. (раствориться, растаять) ирĕл, ирĕлсе пĕт; сахар разошёлся сахăр ирĕлсе пĕтрĕ; 10. (усилитьсяоб осадках) вăйлан, вăйланса кай; дождь разошёлся çумăр вăйланчĕ; 11. перен. (развеселиться) хĕрсе кай, хĕрсе тума тытăн; он разошёлся и так плясал! вăл хĕрсе кайрĕ те питĕ вăйлă ташларĕ!; 12. (приобрести скорость) хытă кай, хытă кайма тытăн, хăвăрт кай; автомобиль разошёлся автомобиль хăвăрт кайма пуçларĕ.

разъехаться

сов. 1. (уехать) салан, кайса пĕт; гости разъехались хăнасем саланнă; 2. с кем и без доп., разг. (расстаться) уйрăл, уйрăлса кай; 3. с кем-чем и без доп. (не столкнуться) пăрăнса ирт, çул пар; дорога узкая, трудно разъехаться çул ансăр, пăрăнса иртме майĕ çук; 4. с кем-чем и без доп. (разминуться) ылмаш пул, тĕл пулмасăр ирт; 5; перен. (развалиться, разорваться) çĕтĕл, ирĕл, çĕтĕлсе (е ирĕлсе) кай; рубашка разъехалась кĕпе çĕтĕлсе кайнă; 6. разг. (при скольжении) ик еннелле шуса кай, сарăлса кай, уйрăлса кай; лыжи разъехались йĕлтĕрсем икĕ еннелле шуса кайрĕç.

смена

ж. 1. по гл. сменить(ся); смена руководства пуçлăхсем улшăнни; смена дня и ночи кунпа çĕр ылмашни; 2. (промежуток времени) смена, кӳлĕм; работать в утреннюю смену ирхи сменăра ĕçле; З. (группа людей) смена; первая смена пĕрремĕш смена; 4. перен. (молодое поколение) çĕнĕ (е çамрăк) ару, смена, ылмаш; 5. (комплект одежды) улăштармалăх; одна смена белья пĕрре улăштармалăх кĕпе-йĕм; ◇ на смену кому-чему-л. улăштарма, вырăнне; пора на смену улăштарма вăхăт.

сменить

сов. кого-что 1. (переменить, заменить) улăштар, ылмаштар; сменить бельё кĕпе-йĕм улăштар; сменить часовых часовойсене улăштар; 2. (появиться на месте исчезнувшего) улăштар, улшăн, ылмаш, йышăн, вырăнне кил; капитализм сменил феодализм феодализм вырăнне капитализм килнĕ.

смениться

сов. 1. (сменить друг друга) улшăн; 2. (освободиться от несения обязанностей) улшăн, ылмаш, пушан, тух (ĕçрен); смениться с дежурства дежурствăран тух; 3. чем (замениться) улшăн, ылмаш; день сменился ночью кун çĕрпе ылмашрĕ.

сменяться

сов. разг. (обменяться) улăштар, улшăн, ылмаш.

чередоваться

несов. ылмаш, улшăн; черетлен.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

улăш

1. «меняться», «поменяться», «переменяться»; 2. «сбиваться с истинного пути»; улăштар «менять», «обменивать»; «разменивать (деньги)»; улшăн «меняться», «изменяться», «сменяться», «быть смененным», «обмененным»; туркм., тат. алыш, уйг. Син. элиш «менять», «обменивать»; тат. алыштыр, узб. олиштир, кумык. алышдыр «заменять», «разменять»; см. ылмаш. От ал «брать», алыш взаимн. «брать друг у друга».

ылмаш

, диал. улмаш 1. «меняться», «чередоваться», «перемежаться»; 2. «смена», «чередование»; «вперемежку», «попеременно», «чередучсь»; уйг., кирг., тат., башк., туркм. алмаш, узб. алмош, казах., к. калп. алмас «меняться», «переменяться», «чередоваться», «обменять»; «смена», «замена», «перемена». От тюрк. ал «брать».

Çавăн пекех пăхăр:

ыйхăллăн ыйхăсăр ылма-тĕлме ылмак-сулмак « ылмаш » ылмаш-тĕлмеш ылмашăн ылмашлă ылмаштар ылмаштару

ылмаш
Пуплев пайĕ
Япала ячĕ, Еçхĕл
 
Фонетика
5 саспалли
 
Хытă сăмах
 
Чĕлхе
Чăвашла
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Яндекс: 41001106956150

WMR: R028110838271

PayPal: np@chuvash.org