Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

галун

галун (формăллă тумтире илемлетнĕ хăю)

лента

2.
лента (хăю евĕрлĕ япала)
изоляци ленти — изоляционная лента
перфораци ленти — перфорационная лента
пулемет ленти — пулеметная лента
телеграф ленти — телеграфная лента
хут лента — бумажная лента
лента прокат станĕ — лентопрокатный стан

муар

муаровый
муар хăю — муаровая лента

резинка

2.
резинка (тăсăлакан хăю)
чăлха резинки — резинка для чулок
резинка тир — продернуть резинку

репс

репсовый
репс хăю — репсовая ленточка
репс тытнă диван — обитый репсом диван

сантиметр

2.
сантиметр (сантиметршар паллă туса тухни линейка е хăю)
хăма тăршшĕне сантиметрпа виç — измерить длину доски сантиметром

сăр

7.
пришивать ленту, кайму, кант, окаймлять, окантовывать
хăю сăрнă çĕлĕк — шапка с кантиком

хăю

I.
смелость, решительность

хăю

смелый, решительный
унăн хăю çитмест — ему не хватает смелости
хăю çитер — набраться смелости, решиться

хăю

II.

1.
лента, тесьма
йăрăмлă хăю — лента с полоской
орден хăйăвĕ — орденская ленточка
пурçăн хăю — шелковая тесьма

хăю

2.
повязка
дружинник хăйăвĕ — повязка дружинника

хăю

3.
лычки
пакун çинчи хăюсем — лычки на погонах

хăю

4.
фитиль
лампа хăйăвĕ — фитиль лампы

хӳхĕм

красиво, прекрасно, прелестно
очень славно
хорошо
хӳхĕм каччă — красивый парень
хӳхĕм кун — прекрасный день
хӳхĕм чечексем — прелестные цветы
хĕр питĕ хӳхĕм тумланать — девушка одевается очень красиво
Хӳхĕм хăю сехетлĕх. (Асамат кĕперĕ). — загадка Этой прелестной ленты хватает всего на час. (Радуга).

явакла

2.
обвивать, обматывать
наматывать
явакласа ил — обвить
пуçа хăю явакла — обвить ленту вокруг головы

тыт

19.
обшивать, оторачивать, окантовывать, обивать
кĕпе аркине хăю тыт — обшить подол платья тесьмой
кĕрĕке хăнтăр тытнă — шуба оторочена бобровым мехом

станиоль

станиолевый
станиоль хăю — станиолевая лента

солитер

II.
солитер [тёр] (хăю евĕр вăрăм шĕвĕрĕлчен)

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сар-симĕс

желто-зеленый. Якейк. Масмак тунă чох валтан сар йăпăркипа туса тохаççĕ, каран симĕспе, иккĕшне пĕрле сар-симĕс теççĕ. N. Сар симĕс хăю сахатлăх (на час). (Сĕвек кĕперри).

хаю

лента. N. Хаю = хăю. Пазух. † Йĕпкĕн хура шĕлепке таврашне йĕпкĕн хура хаю тыттартăм, йĕпкĕн хура хаю вĕçсене вунçичшерлĕх кĕмĕл яртартăм. Баран. 68. Икĕшне те Георгий хайăвĕ çине çакнă медаль панă. Ib. 92. Вăл кĕмĕл хаю пек çуталса явкаланса, тăвăн пĕр карчĕ çинчен тепĕр карчĕ çине сиксе юхать.

хăю

смелость, смелый. Вторые Ялдры. Хăй те пит çивĕч, хăю пулнă çав. Да и сам он был очень острый и смелый.

хăю

(хы̆jу), лучина. || Фитиль (лампы), светильня. Ирич-к. Орау. Тепĕр ламппин хăйăвĕ çук. Ib. Ламппин хăйăвĕ кĕске вĕт, çампа çунмасть. || Зеленая шерстяная тесьма, шириною в палец, идет на холчи. В. Олг. Ходар. Ленточки блестящие разных цветов. Сред. Юм. Хĕрарăмсĕм кĕпесĕм çôмне тытакан çинçе пурне сарлакăш çиç анăллă тĕртсе тăвакан тĕссĕр хĕрлĕ пир. N. Вăл хăю тĕртме пит ăста. СПВВ. КМ. Хăю, ăна хул çисене тытаççĕ. СПВВ. КЕ. Хăю, вăл — хĕрарăмсем кĕпене хăмаç вырăнне симĕс икĕ пӳрне сарлакăш тытни. СПВВ. НН. Хăю, вăл пӳштĕр çумне симĕс çиппе тĕрлени. N. † Хора порçăн хăюне çорăм хыçнелле ятăм. Хурамал. Икĕ хул çинчен тăваççĕ хăю. Ib. Арки вĕçĕнчен те икĕ хут хăю хурса тăваççĕ. Тюрл. Хĕрлĕ хăю, симĕс хăю. ГФФ. † Кĕпе аркине хăю тытрăм. Я обшила подол рубахи лентой. ГФФ. † Кĕрен порçăн хăю пек. Как розовая шелковая лента. См. хаю.

кăвак-чăпар

пестро-синий (цвет). N. † Урлă-пирлĕ каштана кăвак-чăпар хăю çакăр.

тĕрле

вышивать, делать узоры, рисовать. N. Алăсăр, урасăр тĕрĕ тĕрлет. (Хĕл сивви). ЧП. Тĕрле (шурă кĕпе çухине). Чертаг. Тĕрленĕ хăю, обшивка женской рубашки. ||Строчить (напр., ворот чапана). Торх. Альш. Хай пысăк шапа хутаç çăварне уçат та, ку ухмаха çав тĕрлĕ лайăх хаклă йыши чулсемпе тĕрленĕ çĕрĕ кăларса парат. Образцы 17. † Хапхăрсене кам тунă, юписене тĕрленĕ. СТИК. Ку пӳрт умне епле тĕрлесе пĕтернĕ. Фасад дома разукрасили резьбой. || Писать. Сан çинчен приккасра тĕрлесе хунă, тет. || Полосовать.

тĕслĕ-тĕслĕ

разнообразный. Пазух. 7. † Эпĕ кайрăм пасара тĕслĕ-тĕслĕ çип илме. Сĕт-к. Тĕслĕ-тĕслĕ порçăн хăю пор. Регули 880. Тĕслĕ-тĕслĕ япала выртать. Б. Олг. Каран вара çа çĕре виç çол аксан каллях пăрахрĕç, ыраш актарчĕç, тĕслĕ-тĕслĕ тырă актарчĕç, паранкă ларттарчĕç.

шараç

тесьма. Хурамал. Шараç — пир тĕрри. Тюрл. Шараç, тĕртеççĕ; çĕлен-çиппе тăваççĕ, ансăр о, она кĕпе аркине те тытать, кĕпе омне те тытать (хăю пек). Ib. Кĕпе аркине шараç тытнă (обшита ленточкой). Ib. Килте тĕртсе тунă шараç, тесьма для обшивания рубахи, цветная, полосатая, полосы вдоль. Пасарта тĕртсе тунă шараç (с рисунками, лашасем пулаççĕ унта, автансем, армансем, шире домашней). Зап. ВНО. Кĕпе аркине шараç тытнă. Сред. Юм. Икĕ пӳрне сарлакăш анăллă, килте тĕртсе тăвакан сăрлă-сăрла пире шараç теççĕ.

шут-йĕр

след. Çĕнтерчĕ. 30. Шутне-йĕрне те тупас çук! Шутла, шотла, считать, исчислять, счесть. НР. Леш еккинче сакăр капан, ку еккинчен шутлатпăр. На той стороне восемь стогов, с этой стороны их считаем. А.-п. й. 99. Унтан улпут кăсйинчен пĕр кирпĕç пек хут укçа кăларса илсе шутларĕ. N. Апат укçи 1 тенкĕ те 60 пус шутлас теççĕ кунне. ГФФ. Мана савнă сар ача шотласа хонă ылтăн пек. Мой размиленький красавчик — ровно считанное золото. N. Шутласа пĕтер. Кан. Сутнинчен шутласан, ĕçлесе чăрманнине хумасан, ĕнене чĕртсе пуснинчен 25 тенкĕ те 30 пус тупăш куртăм. N. Эпир пурăнакан çĕр те, пур тĕнчене шутласан, хăяр пĕрчи пек анчах вăл. Кан. 1927. Ытти парттисенчен шутласан, коммуниссем халь иккĕмĕш вырăн йышăннă (Керманире). Сред. Юм. Ôттине те шутласа çиç ôтать. (Пит йăраланса çӳрекене, ôтайман çынна калаççĕ). N. Хăш чухне шутласа кăларма çук нумай темле хăрушă япаласем курăннă. НР. Пирĕк пек тăлăх ачасене этем шутне кам шутлать. (Ĕлĕкхи юрăран). Подобных нам сароток кто сочтет за людей. (Из старинной песни). || Думать, решить, намереваться, расчитывать. Хум. Çем. Пĕр шутласан, тĕлĕнсех каймалла. ГФФ. Кĕпе аркине хăю тытрăм, сӳтессине ан шотлăр; савса килтĕр полсассăн та, каяссине ан шотлăр. Я обшила подол рубахи лентой, не думайте ее отпороть; если вы приехалм любя, то и не думайте уезжать. А.-п. й. Йытă шутларĕ-шутларĕ те, упана та пăрахса, этемпе тус пулма шут турĕ. Янорс. Эпĕ он чохне ни хойăха, ни шотлама пĕлместĕп, а тольккă орамра ачасемпе выляса, иртен каçа çитиччен çӳреттĕм. Пшкрт. Пиччĕшсем шотларĕç: тавай ку окмакран тарас, терĕç. Янбулат. Вĕсем шотланă опăшкине ыр вĕлерме. Хир-п. Ытти ялсем те тăвас шутлаççĕ. N. Çав инкеке çĕр ĕçлесе пурăнакансем шотлама пĕлмесĕр чăтса пурăннă. ГФФ. Малаллине те шотланă, ай-ай, полсассăн... Кабы думал и, что будет впереди... || Якейк. Вăл ыранччен тăхтама шотлать-и? Согласится ли он подождать до завтра? || Выдергивать. N. Пуçлать есрел вăрманти ват йомана шотлама. || Шурăм-п. № 22. Турра шутлама пултараймастăп, мĕншĕн тесен турă пĕрех вăл, шутламаллăх çук.

аркăвăç

(аргы̆вы̆с’), 'аркăвĕç', i. q. praec. v., обшивка полы рубашки. Чертаг. Аркăвăç — пĕр пурне сарлакăш (шириною с палец). Якейк. Аркăвĕç тесе, кĕпе вĕçне чăнтăр, хăю, çӳçе тытсан калаççĕ. Череп. Аркавĕç, обшивка полы из ленты и пр.

пăтрак

сырой, плохо пропеченный (хлеб), представляющий как бы просто перемешанную массу. (Срв. пăтрак: и пăтранчăк). Б. Батырево. Пăтрак çăкăр, сырой, плохо пропеченный хлеб, хлеб с закалом. В др. говорах: хăйра тĕплĕ çăкăр, хăю тĕплĕ çăкăр (последн. в Б. Яникове). N. Кач, кач, качки вăтти (= дрова, здесь: результат размельчания хлеба зубами), ир те, каç та пăтрак вăтти (повид. вм. пăтрак пăтти, т. е. недоваренная сырая каша. Разумеется кал. Çăкăр çини).

лентĕ-хăю

лента. Ядр. † Лентĕ-хăю варличчĕ, вĕлтĕр вĕçсе тухинччĕ, çуна çине ӳкинччĕ.

лăк

(лы̆к), подр. звуку в суставе при выправлении вывиха. СТИК. Сикнĕ алă лăк! туса ларат („садится на место, когда ее выправляют“). || Подр. топоту медленного бега. Якейк. Лăк, лăк, лăк! чопса пыраççĕ. || В чувашизмах. Якейк. Йăван лашине çапать те, лаши лăк та тумасть („ничего не чувствует“). Ой-к. Лаша, Иван аллине хорсан, лăк та (ничуть) авăнмарĕ, тет. || Битком. Шарбаш. Лăк толнă. Полным-полно, набито битком. Юрк. Ураписем çине ачи-пăчисене, хĕрарăмĕсене лăках лартса тултарнă. Ст. Чек. Лăках = туллиех. Хрест. 1927, 362. Хăю (светильня лампы) çунса пынă майĕн çунăк шăрши (запах гари) те пӳрте лăках сарăлса тулать.

йăлтăркка

(jы̆лды̆ркка), блеск. Кушакпа автан 15. Хĕвел йăл-йăл-йал кулса-çех тăчĕ: йăлтăркки çине пăхма хĕн пулчĕ. В. Олг. † Осал аки, осăк кот, тапас кисех чон тохат; чипер аки йăлтăркки — чоп-туас кисех чон тохат. || Блестки снега. Лашман. † Çурăм-пуçпе çун(ă) шур йăлтăркка çинчен тилĕ йĕрле-йĕрле шурă пурсуй урине шăн касрĕ. Шел. 70. Пурçăн йăлтăркки пек, йăл-йăл курăнса (отливал). Ib. 145. Йăлтăрккамсем йăл-йăл-йăл вут пек çукса курăнат. || Янш.-Норв. Йăлтăркка ― шестигранная стеклянная призмочка, полая внутри; употр. как бусина: прозрачно-желтоватого цвета; длина в натуре 20 миллиметров, ширина — 4½ милл. Кильд. † Каяймарăм пасара, илеймерĕм йăлтăркка. (Здесь пометка А. И. Курушина: «Йăлтăркка = шăрçа, или вообще блестящее»). СТИК. Йăлтăркка = çутă шăрçа. || Блестящий. Н. Карм. Йăлтăркка шăрçа, блестящая бусина (бусы). СТИК. Йăлтăркка шăрçа = çутă шăрçа. || В перен. см. — красивый. Шибач. Йăлтăркка — хитре тоттăр, хăю. Ib. Ах, простă йăлтăркка ку хĕр! (çутă-питлĕ). Ч.П. Йăлтăркка (куç). Легкомысленная, смешливая (девица).

вĕлтĕр

подр. сложному, мелкому и частому волнообразному колебанию. Шел. 20. Çӳлте тарай тутрисем вĕлтĕр-вĕлтĕр вĕçеччĕç. Ядр. † Лен(т)тĕ хăю варли-ччĕ; вĕлтĕр вĕçсе тухин-ччĕ, çуна çине ӳкин-ччĕ! Турх. Ун умĕнчен (перед ним) шăрчăк вĕлтĕр тăвать: утă айне кĕрет те, çухалать. Хыпар № 25, 1906. Пĕр эпĕ анчах чавса (у др. чавси) çĕтĕк кĕпепе, çĕтĕк-çатăк сăхманпа вĕлтĕр-вĕлтĕр çӳретĕп. Тĕлĕнмелле! Юрк. † Улăхмăттăм çӳлĕ ту çине, вĕлтĕр вĕçен укçи пур. Альш. Ыраш пусси хĕррипе татăк кутлă кĕсрипе (на куцой кобыле) вĕлтĕр-вĕлтĕр чуптарать. (Маленькая лошаденка бежит мелкими, но быстрыми шажками). Ст. Айб. † Вĕлтĕр-вĕлтĕр пӳркенчĕк, вĕççе ӳкессĕн туйăнать (в Янш.-Норв. «вĕççе ӳкмин лайăх-чĕ»). Синьял. † Вĕлтĕр-вĕлтĕр вĕçмешкĕн вĕрене çулçи мар эпир. М. П. Петр. Вĕлтĕр-вĕлтĕр, подр. колеблющемуся полету древесного листка. Альш. Тухса пĕтеççĕ пурте (выходят из круга через «ворота»), каллах çавра, пĕр хутлă-кăна карта пулать хай вăйă (хоровод). Вĕлтĕр-вĕлтĕр вĕлтĕртетсе-кăна тăрать вăйă. СТИК. Хăш чухне юр лапкăн-лапкăн (хлопьями) çăват. Хĕвеллĕ кун вара, çӳлелле пăхсан, хурт ушкăнĕ пек вĕлтĕр-вĕлтĕр веççе анакан юрсене куратăн. См. МКП. 58.

йĕвен аври

то же, что чĕлпĕр, повод. N. † Кăвак хăю пор ман, йĕвен аври турăм; хамăр тӳртĕн хĕрсене кут сакки çине лартрăмăр. (Искаж. ?). Изамб. Т. Лашана тытнă чухне йĕвен тăхăнтартаççĕ те, йĕвен авринчен (чĕлпĕртен) çавăтса, урапа патне илсе пырса, кӳлме пуçлаççĕ.

вир-ял

(ви_рjал), верховой (чувашин). || Вир-ялсам килчĕç. Ib. Пĕр вир-яла сутса ятăм (одному...). Ч. С. Пирĕн патра пĕрре, ака пĕтсен, ыйткаласа çӳрекен ик вир-ял карччăкки килсе кĕчĕç. Коракыш. Вити, вити вир-я(л)ла, арки вĕç(ç)и хăю(л)ла. (Алă-арман). БАБ. Вир-ял = вире-ял. Макка 120°. Вăл уяса (уезд) туллиех, ула йытă пĕвĕ пек, вир-ялпала хиртипе (см. анатри) ула-чăла тултарнă. Трхбл. Эй вир-ял! Ib. Ĕçе кутăн-пуçăн (шиворот-на-выворот) тăвакана вир-ял теççĕ. А. Турх. Вир-ял — чуваши б. Козмод., Ядр. и частью Чебокс. у. См. анатри.

утма

две ленты при хĕрес кантăри, не одного цвета, висящие вдоль спины (иначе — хăю). Абаш. Юрк. † Сарă пурçăн утмине пĕре çыхма пĕр тенкĕ. IЬ. † Сарă вăрăм утмине лаша çине ятăмăр... IЬ. † Хура кĕске утмине ут хӳриие çыхрăмăр. Пазухин. Сара вăрăм утмине лаша çине ятăмăр.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

бинт

сущ.муж.
бинт (суран çыхмалли хăю); наложить бинт на рану сурана бинтпа çых

иметь

глаг. несов.
тыт; -лă (-лĕ) пул; иметь дом çурт тыт, çуртлă пул; он имеет счёт в банке унан банкра счёт пур; я не имею сейчас времени манăн халĕ вăхăт çук ♦ иметь мужество сказать калама хăю çитер; иметь целью тĕллев тыт; иметь применение ĕçе кай; имеет место пулать, пулкалать; ничего не имею против эпĕ хирĕçлеместĕп

кассета

сущ.жен.
кассета (çутă кĕресрен витнĕ кино, фотопленка е магнитлă хăю пушкарĕ)

клейкий

прил. (син. липкий)
çилĕмлĕ, çыпçăнчăк, çыпçăнакан, çыпăçакан; клейкая лента çыпçăнчăк хăю

лента

сущ.жен.
хăю, йĕсме; шёлковая лента пурçăн хăю; изоляционная лента изоляци хăййи ♦ пулемётная лента пулемёт хăйăвĕ (патронсем тултарни); лента транспортёра транспортёр хăйăвĕ (япаласене куçарса тăракан тăрăх)

липкий

прил.
çыпçăнчăк, çăра; липкая лента çыпçăнчăк хăю (шăна пĕтермелли); липкая грязь çăра пылчăк

магнитофон

сущ.муж.
магнитофон (сасса магнитлă хăю çине çырса калаттармалли хатĕр)

осмелиться

глаг. сов. (син. решиться)
хăй, хăю çитер; он не осмелился возражать начальнику вăл пуçлăха хирĕçлеме хăймарĕ

рука

сущ.жен., множ. руки
алă; правая рука сылтăм алă; поздороваться за руку алă пар, алă тыт (саламласа); идти под руку çавтăнса пыр ♦ по левую руку сулахай енче; у него есть рука унăн хунтă пур; золотые руки ылтăн алă, ăста; лёгкая рука алли çăмăл; не с руки майлă мар; под горячую руку тарăхнă самантра; рукой подать питĕ çывăх; не покладая рук ырми-канми; рука не поднимается хăю çитмест; взять себя в руки лăплан; мастер на все руки пур ĕçе те ăста; руки не доходят алă çитмест (ĕç тума)

смелость

сущ.жен. (син. отвага, храбрость; ант. трусость)
хăю, хăюлăх, харсăрлăх, хастарлăх; не хватило смелости хăю çитмерĕ

сметь

глаг. несов.
хăй, хăю çитер; не смею его беспокоить ăна чăрмантарма хăймастăп

собраться

глаг. сов.
1. (ант. разойтись) пухăн, пуçтарăн, пĕрлеш; собрались все члены кружка кружокра тăракансем пурте пуçтарăннă
2. 1 и 2 л. не употр. пухăн, каплан; у меня собралось много книг манăн кĕнеке нумай пуханчĕ
3. (син. приготовиться) хатĕрлен, шут тыт, тĕллев тыт; собраться в гости хăнана кайма хатĕрлен; мы собрались поесть эпир апат çиме шут тытрăмăр ♦ собравшись с силами пĕтĕм вăй-хала пухса; собраться с духом хăю çитер; собрался дождь çумăр килет

фитиль

сущ.муж., множ. фитили
хăю, лампа хăйăвĕ; привернуть фитиль лампа хăйăвне пĕчĕклет

фонограмма

сущ.жен.
фонограмма (калаçу е юрă çырнă диск е магнитлă хăю); артист поёт под фонограмму артист фонограммăпа юрлать (çăварне уçса хупать, сассине вара фонограмма янратать)

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

темляк

пушă, хĕç аври çумĕнчи алла тăхăнтартса тытмалли пăлтăркаллă хăю.

тесьма

мн. нет хăю, йĕсме, шараç, кукăрланчăк.

финна

финна (чĕрчунсен мышцинче пурăнакан хăю евĕрлĕ хуртăн личинки).

бахрома

пухранкка, ярапаллă, çӳçеллĕ хăю, шерепе, çӳçе.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

аксельбант

м. аксельбант (офицерсен мундирĕ çумне хулпуççинчен çакса яракан хăю).

басон

м. басон (явса тунă илемлĕ хăю).

галун

м. 1. (тесьма) ука, укаллă хăю; 2. (нашивка) хăю, галун; брюки с годубыми галунами кăвак хăюллă брюки.

каёмка

ж. хăю (тумтир хĕррине тытмалли).

кайма

ж. хăю, йăрăм.

кант

м. кант, хăю.

кантовать

несов. что 1. хăю (е кант) тыттар; 2. спец. ӳпĕнтер, çавăр, йăвантар; не кантовать! ӳпĕнтерме юрамасть!; йăвантарма юрамасть!.

лента

ж. 1. хăю, лента; 2. тех. лента; телеграфная лента телеграф ленти; ◇ пулемётная лента пулемёт ленти.

ленточный

прил. в разн. знач. лентăллă, лента ⸗ĕ [⸗и]; ленточная фабрика лента фабрики, лента тĕртекен фабрика; ленточные черви зоол. хăю хуртсем.

мужество

с. хăю, хăюлăх, хастарлăх; проявить мужество в бою çапăçура хăюлăх кăтарт.

нашивка

ж. 1. по гл. нашить; 2. (то, что нашито) хăнтăр, хăю, çиелтен çĕлесе тухнă татăк (е тăрăх); 3. воен. нашивка, паллă.

обвести

сов. 1. кого (вокруг чего-л.) йĕри-тавра çавăр, тавралла çӳрет; 2. что (оградить) тытса çаврăн (карта), купаласа çаврăн; 3. что, чем (очертить; окаймить) çырса çаврăн, тытса çаврăн (хăю); 4. кого, спорт. (в футболе, хоккее) улталаса ирт; ◇ обвести вокруг пальца ултала, ларт; обвести взглядом (или взором) пăхса çаврăн.

обвод

м. 1. по гл. обвести; 2. (линия, кайма) хăю, хăрпу.

обвязать

сов. 1. кого-что, чем (обмотать) чĕркесе çых, çырса яр; 2. что (окаймить вязкой) йĕри-тавра тыт, çыхса çаврăн, тытса çаврăн (хăю).

окаймить

сов. что 1. хăю (е чĕнтĕр) тытса çаврăн, сăр; 2. перен. тавралла лартса тух, тĕрлесе çаврăн.

окантовать

сов. что 1. хăю (е чĕнтĕр) тытса çаврăн; 2. спец. чутласа (е вартаса) тух; окантовать брус пăрăç хĕррине чутла.

окантовка

ж. 1. по гл. окантовать; 2. (кант, кайма) хăю, кант; красивая окантовка илемлĕ хăю.

отважиться

сов. хăйса тытăн, харсăрлан, хăюлан, хăю(лăх) çитер, теветкеллен; он не отважился спорить вăл тавлашма хăю çитереймерĕ.

оторочка

ж. (полоска меха) хăрпу, хăнтăр; (полоска материи, тесьма) хурта, хăю.

перевить

сов. что 1. (обвить что-л.) явакла, яваласа çых (е хур, ларт), яваклантар, явăнтар; плети хмеля перевили шесты хăмла аврисем шалчасене явакласа илнĕ; 2. (свить заново) сӳтсе (çĕнĕрен) яв; 3. (переплести) хушса çивĕтле (е яв); перевить косу лентой çивĕте хăю хушса çивĕтле; перевить верёвку пенькой пăява сӳс хушса яв.

перевязь

ж. çакă, çыхă (хулпуççи урлă янă хăю); перевязь для сабли хĕç çакки; рука на перевязи çыхса мăйран çакнă алă.

посметь

сов. с неопр. хăй, хăю çитер; не посметь войти кĕме ан хăй; ты не посмеешь хăяймастăн, хăяймăн; посметь тронуть тивме хăй.

ремень

м. 1. (полоса кожи) чĕн, чĕн хăю; 2. (пояс из кожи) чĕн пиçиххи; 3. тех. ремень, чĕн.

розетка

ж. розетка (1. тумтир çинчи хăю эрешĕ; 2. пыл е варени хумалли чашăк; 3. тех. электричество приборĕсене сете кĕртмелли хатĕр).

рулетка

ж. рулетка (1. виçмелли хăю; 2. вăйă сĕтелĕ тата çав вăйă ячĕ).

смелость

ж. 1. хăюлăх, харсăрлăх; 2. (храбрость, отвага) паттăрлăх, хастарлăх; ◇ брать (или взять) на себя смелость хăй, хăю(лăх) çитер.

сметь

несов. с неопр. 1. хăй, хăю(лăх) çитер, пултар; сметь взглянуть в глаза куçран пăхма хăй; 2. (иметь право) хăй, пултар; он не смеет не прийти вăл килмесĕр тăма пултараймасть; ◇ не смей(те) (делать-что-л.) ан тунă пултăр.

тесьма

ж. хăю, шараç, йĕсме; пукранкка; подол платья обшит тесьмой кĕпе аркине шараç тытнă: пришить тесьму йĕсме тыт.

фитиль

м. хăю; ламповый фитиль лампа хăйăвĕ.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

хăю

тасма

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

хăйă

«клин по обоим бокам рубашки»; кирг., бараб. (Радлов II, 716) кыйык «клин, вставляемый в платье»; кирг., казах., кыйык «обрезки»; «разрез»; «место соединения»; тюм. кыйык «лоскуток»; тув. кыйындак, хак. хыйгыс «клин у одежды». От древнего глагола кый «срезать наискось»; см. хййă и __хăю__.

хăю

«тесьма», «кайма»; лампă хăйăвĕ «фитиль лампы»; кирг. кыю «кайма»; ног. кыюв «тесьма», «кайма»; тат. кайма «оторочка», «выпушка», «обшивка»; ойр. кыю «обшивка», «кайма на верхней одежде»; казах., кыю, кирг. кыйуу, к. калп. кыйыиу «отделка материей полы шубы, края одеяла». От древнего глагола, соответствующего кирг., ойр. кый «отделывать материей подол, полы шубы»; туркм. гый «разрезать (на узкие полоски)»; азерб. кый, хак. хый «резать», «резать наискось»; отсюда и русск. кайма.

хăю

«смелость»; хăюллă «смелый», «отважный», «решительный»; тат. кыю, башк. кыйыу «бойкий», «смелый», «отважный»; кирг. кыйын «ловкий», «храбрый». От глагола хăй (см.)

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

видеопленка

ç.с. Видеокамерăпа (туп.) ӳкернĕ ин-формацие çырса пыракан тата ăна упракан магнитлă хăю. Кон-курс вăхăтĕнче ӳкернĕ видеопленка. ÇХ, 1999, 39 /, 2 с. Хăйĕн видеопленкине Сергей пирĕн редакцине пачĕ. ÇХ, 1999, 8 /, 8 с. Çак «пултаруллă» ачасене сăнарласа хăварнă оперативлă видеопленкăна пăхатăп та шухăша каятăп. ÇХ, 1999, 29 /, 1 с.

команда

1. Ç.п. Суйланас тĕллевлĕ çыннăн е пĕр-пĕр пуçлăхăн таврашĕ, çывăх йышĕ. Премьер команда пухать [Пуçелĕк]. Х-р, 26.01.1994, 1 с. Министр канашлăва пухăннисене хăйĕн çĕнĕ командипе паллаштарчĕ. Х-р, 6.03.1998, 1 с. Н.Федоров команди В.Шурчанов командине пĕр листовкăпа та вараламан. Х-р, 28.03.1998, 7 с. Кăлава... хăйĕн командипех килчĕ, хĕрлĕ хăю касрĕ. К-н, 2002, 16 /, 19 с. 2. Ç.п. Пĕрлехи тĕллевсене пурнăçлама пĕтĕçнĕ ушкăн. Н.Григорьевăн (вăл Шурчановпа пĕр командăра) вара хăйĕн рабочийĕсене тӳлемелли парăм та питĕ пысăк. Х-р, 25.12.1997, 3 с. Федераци центрĕнче регионсемпе ăста ĕçлеме пĕлекен команда çаплипех çук. Х-р, 6.08.1998, 3 с. Çак команда комбинат укçине хăйĕн кĕсйине чикмесен, «Химпромри» вăтам ĕç укçи ... темиçе хут пысăкрах пулмалла. Ч-х, 1999, 27 /, 6 с.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

лента

хăю. Хунар шăтăкĕ тĕлĕнче машинăпа витĕр курнан çурхах пек ансăр вăрăм (хăю) лента çаврăнса тăрать [Çулталăк 1913:26].

Чĕрчун ячĕсен чăваш-вырăс-латин словарĕ

мониези

мониезия — moniezia expansa [выльăхсене чирлеттерекен хăю евĕрлĕ шĕвĕрĕлчен]

шĕвĕрĕлчен

глист — lumbricus; вĕтĕ шĕвĕрĕлчен острица — enterobius vermicularis; галл шĕвĕрĕлченĕ галловая нематода — meloidogyne marioni; сухан шĕвĕрĕлченĕ луковая нематода — rhizoglyphus echinopus; çĕрулми шĕвĕрĕлченĕ картофельная нематода — heterodera rostochiensis; тулă шĕвĕрелченĕ пшеничная нематода — anguina tritici; ӳпке шĕверĕлченĕ диктикаула — dictyocaulus vivparus; хăю еверлĕ сарлака шĕвĕрĕлчен лентец широкий — diphyllobothrium latum

Çавăн пекех пăхăр: