Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

альманах

альманах
литература альманахĕ — литературный альманах
альманах кăларса тăр — издавать альманах

анализ

3.
анализ
грамматика анализĕ — грамматический анализ
литература хайлалăхĕне анализ туни — анализ литературного произведения
◊
математика анализĕ — математический анализ
анализ геометрийĕ — аналитическая геометрия

асаилӳ

мемуарный
асаилӳсен каçĕ — вечер воспоминаний
асаилӳсен авторĕ — автор мемуаров
асаилӳ литератури — мемуарная литература

вăрă

воровской
кĕсъе вăрри — карманник
лаша вăрри — конокрад
литература вăрри — плагиатор, литературный вор
каскăн вăрă — опытный вор, вор-рецидивист
вăрă шайкки — воровская шăйка
Тытман вăрă — вăрă мар. — посл. Не пойман — не вор.

викторина

викторина (ыйтусене хуравламалли вăйă)
литература викторини — литературная викторина
викторина ирттер — проводить викторину

виçе

6.
норма, критерий
литература чĕлхин виçи — нормы литературного языка

гонорар

гонорар (литература, искусство ĕçĕшĕн тӳлекен укçа)

журнал

журнальный
литература журналĕ — литературный журнал
мода журналĕ — журнал мод
«Ялав» журнал — журнал «Ялав» («Знамя»)
журнал статйи — журнальная статья
журналта пичетлен — печататься в журнале

идейăлăх

идейность
литература идейăлăхĕ — идейность литературы

илемлĕ

2.
художественный
илемлĕ литература — художественная литература
илемлĕ фильм — художественный фильм

йĕркелен

1.
упорядочиваться, систематизироваться, приводиться в порядок, в систему
литература чĕлхи йĕркеленни — становление литературного языка

каç

2.
вечер
литература каçĕ — литературный вечер

кафедра

кафедральный
литература кафедри — кафедра литературы
кафедра ларăвĕ — заседание кафедры
кафедра журналĕ — кафедральный журнал

классикăлла

классический
классикăлла ĕç — классическая работа
классикăлла литература — классическая литература
◊ классикăлла кĕрешӳ — спорт. классическая борьба

концерт

концертный
автор концерчĕ — авторский концерт
литература концерчĕ — литературный концерт
уяв концерчĕ — праздничный концерт
эстрада концерчĕ — эстрадный концерт
концерт залĕ — концертный зал
концерт программи —концертная программа
концерт ларт — ставить концерт

критик

критик
литература критикĕ — литературный критик

кружок

кружковой
литература кружокĕ — литературный кружок
хор кружокĕ — хоровой кружок
кружок ĕçĕ-хĕлĕ — кружковая деятельность
кружок йĕркеле — организовать кружок

литература

1.
литература

литература

литературный
ача-пăча литератури — детская литература
чăваш совет литератури — чувашская советская литература
илемлĕ литература — художественная литература
классикăлла литература — классическая литература
нимĕç литератури — немецкая литература
литература журналĕ — литературный журнал
литература институчĕ — литературный институт
литература критики — литературная критика
литература страници — литературная страница (в газете)

литература

2.
литература (пĕр-пĕр ыйтупа çырнă кĕнекесен пуххи)
ялхуçалăх литератури — сельскохозяйственная литература
усă курнă литература списокĕ — список использованной литературы
ку ыйтупа пуян литература пур — по этому вопросу имеется богатая литература

литература

3.
литературный, нормативный
литература чĕлхи — литературный язык
литература чĕлхин нормисем — нормы литературного языка

литкружок

литкружок (литература кружокĕ)
шкулти литкружок — школьный литкружок

литмонтаж

литмонтаж (литература монтажĕ)
уява литмонтаж хатĕрле — подготовить к празднику литмонтаж

литсотрудник

литсотрудник (литература сотрудникĕ)
хаçат литсотрудникĕ — литсотрудник газеты

литфак

литфак (литература факультечĕ)
литфакра вĕрен — учиться на литфаке

литфонд

литфонд (литература фончĕ)
СССР литфончĕ — литфонд СССР

миниатюра

2.
миниатюра (пĕчĕкçеç мусăк е литература произведени)
миниатюра театрĕ — театр миниатюр

нацилĕх

национальный, народный
литература нацилĕхĕ — национальный характер литературы

норма

2.
норма (çирĕпленнĕ йĕрке)
литература чĕлхин нормисем — нормы литературного языка
мораль нормисем — нормы морали
патриотизмпа интернационализм — пирĕн пурнăç норми — патриотизм и интернационализм — норма нашей жизни

обзор

обзор
литература обзорĕ — обзор литературы
тĕнчери ĕçсен обзорĕ — обзор международных событий
обзор ту — сделать, дать обзбр

партилĕх

партийность
большевикла партилĕх — большевистская партийность
литература партилĕхĕ — партийность литературы

пĕрлешӳ

3.
объединение (организация, предприятие)
литература пĕрлешĕвĕ — литературное объединение
производство пĕрлешĕвĕ — производственное объединение

пĕтĕмĕшпе

в общем, в целом, всецело, целиком
сполна
полностью
ыйтăва пĕтĕмĕшпе илсен — если взять проблему в целом
пĕтĕмĕшпех килĕш — полностью согласиться
пĕтĕмĕшпех литература ĕçне куç — целиком посвятить себя литературе
ман ура пĕтĕмĕшпе бинт айĕнче — у меня нога забинтована
ку пĕтĕмĕшпех сирĕнтен килет — это всецело, целиком и полностью зависит от вас

портрет

портретный
акварель портрет — акварельный портрет
литература портретчĕ — литературный портрет
ушкăнлă портрет — групповой портрет
портрет живопиçĕ — портретная живопись
унăн портретне хаçатра çапса кăларчĕç — его портрет напечатан в газете

приключениллĕ

приключенческий
приключениллĕ литература — приключенческая литература
приключениллĕ фильм — приключенческий фильм

произведени

1.
произведение
литература произведенийĕ — литературное произведение
музыка произведенийĕ — музыкальное произведение

пуçăн

II. глаг.

начинать, приниматься за что-л., приступать к чему-л.
çырма пуçăн — начать писать
ĕçе хĕрӳллĕн пуçăн — горячо взяться за работу
литература ĕçне пуçăн — начать литературную деятельность
паянтан пуçăнса — начиная с сегодняшнего дня
Пысăк ĕçе пĕччен ан пуçăн — ĕнсӳне хуçăн. — погов. За большие дело не берись один — шею сломаешь.

реализмлă

2.
лит., иск.
реалистический, реалистичный
реализмлă ăсталăх — реалистическое искусство
реализмлă литература — реалистическая литература

редактор

редакторский
литература редакторĕ — литературный редактор
яваплă редактор — ответственный редактор
техника редакторĕ — технический редактор
хаçат редакторĕ — редактор газеты
редактор тивĕçĕсем — редакторские обязанности
редактор юсани — редакторская правка

роман

III.
романский (авалхи Рим несĕлĕнчи халăхсен культурипе çыхăннăскер)
роман литератури — романская литература
роман филологийĕ — романская филология
роман халăхĕсем — романские народы
роман чĕлхисем — романские языки

салон

салонный
дворян салонĕ — дворянский салон
литература салонĕ — литературный салон
салон калаçăвĕсем — салонные разговоры

санскрит

санскрит (Авалхи Индин литература чĕлхи)

сентиментализм

1. лит.
сентиментализм (çын кăмăл-туйăмне кăтартса пама тăрăшнă литература юхăмĕ)

совет

ист.
советский
Аслă Совет — Верховный Совет
район совечĕ — районный совет
хула совет депутачĕ — депутат городского совета
совет влаçĕ — советская власть
Совет патшалăхĕ — ист. Советское государство
совет литератури — советская литература
совет тытăмĕ — советский строй
Совет Çарĕ — ист. Советская Армия

сотрудник

2.
сотрудник (ĕçчен)
литература сотрудникĕ — литературный сотрудник
ăслăлăх сотрудникĕ — научный сотрудник
пай сотрудникĕсен коллективĕ — коллектив сотрудников отдела
библиотека сотрудникĕ — сотрудница библиотеки

стилист

стилист (литература стилĕн ăсти)
вăл пултаруллă стилист — он прекрасный стилист

стиль

стилистический, стилевой
илемлĕ литература стилĕсем — стили художественной литературы
публицистика стилĕ — публицистический стиль
стиль пĕрлĕхĕ — стилевое единство
стиль шăйрăкĕсем — стилистические погрешности

тишкер

5.
обозревать, делать обзор
литература произведенийĕсене тишкерсе тух — сделать критический обзор литературных произведений

уйрăм

1.
отдел, раздел, часть
библиотекăри илемлĕ литература уйрăмĕ — отдел художественной литературы библиотеки

фонд

4.
фонд (организаци)
литература фончĕ (литфонд) — литературный фонд (литфонд)
художество фончĕ (худфонд) — художественный фонд (худфонд)

хальхи

современный, текущий
настоящий
нынешний, теперешний разг.
хальхи çамрăксем — теперешняя молодежь
хальхи самана — современная эпоха
хальхи вăхăт — 1) наше время, современность 2) грам. настоящее время
хальхи чăваш литератури — современная чувашская литература
хальхи пек астăватăп — помню как сейчас

хутлăх

4.
среда
литература хутлăхĕ — литературная среда
пирĕн хутлăхра — в нашей среди
студентсен хутлăхĕнче — в студенческой среде
сывлăш хутлăхĕ — воздушная среда

чĕлхе

языковой
калаçу чĕлхи — разговорный язык
литература чĕлхи — литературный язык
хаçат-журнал чĕлхи — язык печати
çыравçă чĕлхине стильне тĕпче — исследовать язык и стиль писателя

эпос

1.
эпос (лирикăпа драмăран уйрăм тăракан калавла литература жанрĕ)

эрне

I.

1.
неделя
иртнĕ эрнере — на прошлой неделе
искусствăпа литература эрни — неделя литературы и искусства
пилĕк кунлă ĕç эрни — пятидневная рабочая неделя
эрне варринче — в середине недели
эрне каярах — неделю назад
эрне сиктерсе — через неделю
виçĕ эрнелĕх отпуск ил — получить отпуск на три недели

юхăм

3. перен.
течение
литература юхăмĕ — литературное течение
политика юхăмĕ — политическое течение

ăшчик

6.
содержание (напр. произведения)
ăшчикĕпе социализмлă литература — социалистическая по содержанию литература

ĕç

рабочий, трудовой
ал ĕçĕ — 1) ручная работа 2) рукоделие
ăс-хакăл ĕçĕ — умственный труд
вăл-хая ĕçĕ — физический труд
вăй çемми ĕç — посильная работа
токарь ĕçĕ — токарное дело
коммунизмла ĕç бригади — бригада коммунистического труда
коммунизмла ĕç шкулĕ — школа коммунистического труда
литература ĕçĕ — литературная работа, работа литератора
ăслăлăх ĕçĕ — 1) научный труд 2) научная работа, научное сочинение
ăслăлăх тĕпчев ĕçĕ — научно-исследовательская работа
общество ĕçĕ — общественная работа
çураки ĕçĕсем — весенне-полевые работы
пултарулăх ĕçĕ — творческая работа
тухăçлă ĕç — производительный труд
уй-хир ĕçĕсем — полевые работы
ялхуçалăх ĕçĕсем — сельскохозяйственные работы  
ĕç вăйĕ — рабочая сила
ĕç вырăнĕ — рабочее место
ĕç дисциплини — трудовая дисциплина
ĕç законодательстви — трудовое законодательство
ĕç кабинечĕ — рабочий кабинет
ĕç кĕнеки — трудовая книжка
ĕç килĕшĕвĕ — трудовое соглашение
ĕç кунĕ — рабочий день
ĕç норми — норма выработки
ĕçри паттăрлăх — трудовой героизм
ĕç резервĕсем — трудовые резервы
ĕçсĕр тăни — простой в работе
ĕç тумтирĕ — спецовка, рабочая одежда
ĕç тухăçлăхĕ — производительность труда
ĕç укçи — заработная плата
ĕç урокĕ — урок труда (в школе)
ĕç хавалĕ — трудовой порыв
ĕçри хавхалану — трудовой энтузиазм
ĕç хатĕрĕсем — 1) средства производства 2) инвентарь
ĕçе юрăхлă халăх — трудоспособное население
ĕçе хăнăхтар — приучать к труду
ĕç ăнса пырать — работа спорится
Мĕн чухлĕ йыш, çавăн чухлĕ ĕç. — посл. Какова семья, такова и ее работа.
ĕç вилсен те виç кунлăх юлать. — погов. Говорят, что работы и после смерти останется на три дня.
Арçын ĕçĕ ана çинче, хĕрарам ĕçĕ сĕтел çинче. — посл. Труд мужчины на ниве, труд женщины — на столе.

монтаж

2.
монтаж (тĕрлĕ пайсенчен пĕр пĕтĕм произведени пухса йĕркелени)
литература монтажĕ — литературный монтаж
фильм монтажĕ — монтаж фильма
мусăк монтажĕ хатĕрле — готовить музыкальный монтаж

педагогика

педагогический
шкул педагогики — школьная педагогика
педагогика институчĕ — педагогический институт
педагогика литератури — педагогическая литература
унăн педагогика пултарулăхĕ пур — у него есть способности к педагогике

передача

1.
передача
ача-пăча передачисем — передачи для детей
литература передачи — литературная передача
телевидени передачисене пăх — смотреть телевизионные передачи

литпĕрлешӳ

литобъединение (литература пĕрлешĕвĕ)
заводри литпĕрлешӳ — заводское литобъединение

эткер

2.
наследство
наследие
эткер туян — получить наследство
литература эткерĕ — литературное наследие

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

вечер

сущ.муж., множ. вечера
1. (ант. утро) каç; к вечеру каçалапа, каç кӳлĕм; вечерами, по вечерам каç-каç; наступил вечер каç пулчĕ
2. вечер, каç; литературный вечер литература каçĕ; сегодня в клубе будет вечер паян клубра вечер пулать

викторина

сущ.жен.
викторина (ыйтусене хуравламалли ăмăртуллă вăйă); в школе провели литературную викторину шкулта литература викторини ирттерчĕç

галерея

сущ.жен.
1. галерея (вăрам балкон); стеклянная галерея кантăкланă галерея
2. галерея (театр залĕнче— чи çӳлти хут)
3. (син. музей) галерея; художественная галерея ӳнер галерейи; картинная галерея картина галерейи
4. (син. вереница) ярăм, рет; галерея литературных героев литература сăнарĕсен ярăмĕ

действительность

сущ.жен.
пурнăç, чăн пурнăç, чăн пурри; литература отображает действительность литература чăн пурнăçа сăнласа парать ♦ в действительности тĕрĕссипе, чăннипе

детективный

прил.
детектив ...; детективлă; детективная литература детективлă кĕнекесем

драма

сущ.жен.
1. драма (литература хайлавĕ, пьеса); историческая драма истори драми; поставить в театре драму театрта драма ларт
2. инкек, хуйхă, синкер; жизненная драма пурнăçри инкек-синкек; семейная драма кил-йыш хуйхи

инсценировать

глаг. сов. и несов.
1. инсценировка ту, инсценировкăла (литература хайлавне сцена çинче лартма шайлаштарни); инсценированный рассказ инсценировкăланă калав
2. юри хăтлан, юри ту; ... пек кăтарт; инсценировать ограбление вăрланă пек туса кăтарт (сăм., тавар тухманнине пытарас тĕллевпĕ)

классический

прил., классически нареч.
1. классицизм -ĕ; классическое искусство классицизм ӳнерĕ
2. классик -ĕ, классика -ĕ; классическая литература классика литератури
3. (син. типичный, характерный) кăтартуллă; классический пример кăтартуллă тĕслĕх

критик

сущ.муж.
критик; литературный критик литература критикĕ

критика

сущ.жен.
1. тиркев; тиркени (çитменлĕхсене кăтартни, сивлени); подвергнуть критике тирке; несправедливая критика тивĕçсĕр тиркев
2. критика (ӳнер, литература хайлавĕсене тишкерни); литературная критика литература критики

кружок

сущ.муж.
1. çаврашка; встать в кружок çавран карталанса тар
2. кружок, ушкăн; школьный кружок литературы шкулти литература кружокĕ

лирика

сущ.жен.
лирика (илемлĕ литература тĕсĕ; вăл çын кăмăл-туйăмне сăнарлăн палăртать); любовная лирика юрату лирики

литература

сущ.жен.
1. литература (сăмахпа сăнарлас ăсталăх); теория литературы литература теорийĕ
2. литература (илемлĕ сăмахлăх хайлавĕсем: поэзи, проза, драма); художественная литература илемлĕ литература; детская литература ача-пăча литератури
3. литература (пĕлӳлĕхĕн пĕр-пĕр енĕпе çырнă кĕнекесем); сельскохозяйственная литература ял хуçалăх литератури; политическая литература политика литератури; научно-популярная литература ăслăлăх саракан литература

литературный

прил.
1. литература -ĕ; çыравçă -ĕ; литературное творчество çыравçă пултарулăхĕ; литературный институт литература институчĕ
2. литература -ĕ (литература чĕлхин нормисемпе килĕшсе тăракан); литературный язык литература чĕлхи (халăх чĕлхин сăмах ăстисем якатса пуянлатнă кăтартуллă тĕсĕ); он говорит не на литературном языке, а на диалекте вăл литература чĕлхипе мар, диалектпа калаçать

окать

глаг. несов.
олат, олатса калаç (çурçĕререх пурăнакан вырăссен «о» сасса уçăмлă, вăйсăрлатмасăр калас пуплев йĕрки; сăм., литература чĕлхинче — «гăлава» теççĕ, çурçĕр калаçйвĕсенче — «голова»)

сюжет

сущ.муж.
сюжет (литература хайлавĕсенчи ĕçсен йĕрки)

фармакологический

прил.
фармакологи -ĕ; фармакологическая литература фармакологи кĕнекисем

художественный

прил., художественно нареч.
1. ӳнер -ĕ; ăсталăх -ĕ; художественный уровень ăсталăх шайĕ; художественный музей ӳнер музейĕ
2. илем -ĕ; илемлĕ, сăнарлă; художественная литература илемлĕ литература; художественная гимнастика илемлĕ гимнастика; изобразить художественно илемлĕ сăнарласа кăтарт; участвовать в художественной самодеятельности илемлĕ пултарулăх ĕçне хутшăн

экранизация

сущ.жен.
экранлав; экранлани (литература хайлавĕ тăрăх фильм ӳкерни; çавăн пек фильм); экранизация повести повеçе экранлани

эпилог

сущ.муж. (ант. пролог)
вĕçлев (литература, кĕвĕ хайлавĕн тытăмĕнче); эпилог романа роман вĕçлевĕ

эпос

сущ.муж.
1. эпос (калуллă литература жанрĕ, ăна лирикăпа драмăран уйăрса çапла калаççĕ)
2. эпос (паттăрсен чаплă ĕçĕсене, халăх пурниçĕнчи паллă самантсене сăнлакан халăх сăвви-юррисен пуххи)

язык

сущ.муж.
1. чĕлхе (ӳт пайĕ); кончик языка чĕлхе вĕçĕ; лизать языком чĕлхепе çула; отварной язык пĕçернĕ чĕлхе (апат)
2. чĕлхе, калаçу, пуплев; язык и мышление чĕлхе тата шухăшлав; лишиться языка чĕлхесĕр пул, чĕлхене çĕтер
3. чĕлхе (пĕр-пĕр халăхăн); славянские языки славян чĕлхисем; чувашский язык относится к тюркским языкам чăваш чĕлхи тĕрĕк чĕлхисен шутне кĕрет; изучать иностранные языки ют çĕршыв чĕлхисене вĕрен
4. чĕлхе (халăх пуплевĕн пĕр тĕсе); литературный язык литература чĕлхи; разговорный язык калаçу чĕлхи; язык Пушкина Пушкин чĕлхи ♦ держать язык за зубами шăла çырт, ан шарла; распустить язык чĕлхене ирĕке яр, ытлашши сӳпĕлтет; с языка сорвалось сăмах вĕçерĕнсе кайрĕ; язык без костей чĕлхен шăмми çук (ытлашши сӳпĕлтетни çинчен); язык не повернётся сказать калама чĕлхе çаврăнмасть; на языке вертится чĕлхе вĕçĕнчех (калас сăмах); вкусно — язык проглотишь питĕ тутла — чĕлхӳне çăтса ярăн; язык программирования программăлав чĕлхи (компьютер ĕçĕнчĕ)

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

агитационный

агитаци, агитациллĕ; агитационная работа агитаци ĕçĕ; агитационная литература агитациллĕ литература.

герой

1. герой, паттӑр; Герой Социалистического Труда Социализмла Ĕç Геройӗ; 2. герой (литература произведенийӗнчи паллӑ ҫын).

литература

литература; художественная литература илемлӗ литература; научная литература наука литератури; русская литература вырӑс литератури.

литературный

литература, литературӑлла; литературное произведение литература произведенийӗ; литературный язык литература чӗлхи.

макулатура

хут-хӑмӑр (1. кĕнеке ҫапнӑ чухне пӑсӑлнӑ хут, сутмасӑр кивелсе юлнӑ кӗнекесем; 2. начар литература).

массовый

1. нумай ҫын хутшӑнса тӑвакан; 2. пысӑк йыш (масса) валли кӑларакан (литература).

монтаж

монтаж (1. машина пайӗсене хӑйсен вырӑнӗсене вырнаҫтарса машинӑна ӗҫе яни); 2. мӗнӗн те пулин пайӗсене суйласа илсе пӗр ҫӗре пӗрлештерни; литературный монтаж литература монтажӗ.

нелегальный

закона пӑхӑнмасӑр вӑрттӑн ĕҫлекен (организаци); нелегальная литература вӑрттӑн кӑларнӑ литература.

новелла

новелла (илемлӗ литература произведенийӗ).

вечер

1. каç; к вечеру каç пуларахпа, каçалапа; с наступлением вечера каç пултрипе; под вечер каçа хирĕç; 2. вечер, каç; литературный вечер литература вечерĕ (каçĕ).

обличительный

питлекен (литература).

орфоэпия

орфоэпи (сӑмахсене, сасӑсене литература чӗлхинче йышӑннӑ пек тӗрӗс вулас йӗрке).

работа

ӗҫ; физическая работа вӑй-хал ӗҫӗ; ручная работа ал ӗҫӗ; умственная работа ӑстӑн ӗҫӗ; литературная работа литература ӗҫӗ; общественная работа общество ӗҫӗ.

развязка

1. ӗҫ вӗҫне ҫитни; 2. литер. развязка (литература произведенийӗн юлашки пайĕ).

сатира

сатира (питлекен литература; питлесе, тӑрӑхласа кулни).

секция

1. секци, пай (учреждении е организации уйрӑм пайĕ); секция языка и литературы чĕлхепе литература секцийĕ; 2 пай, участок.

современный

1. пĕр вӑхӑтри; современные Пушкину писатели Пушкин вӑхӑтӗнчи писательсем; 2. хальхи вӑхӑтри (литература).

сочинение

1. сочинени, мӗн ҫинчен те пулин тӗплӗ ҫырни — наука, искусство, музыка, философи, медицина т. ыт. тӗлӗшпе; литература произведенийӗ; сочинения Пушкина Пушкин сочиненийӗсем; 2. сочинени (ачасем класра панӑ тема тăрăх хӑйсен шухӑшӗсене ҫырса кӑтăртни); 3. грам. сыпӑну (икӗ е темиҫе пӑханман предложени е предложени членӗсем пӗр-пӗринпе сыпӑнса тӑни).

сценарий

сцеиари (кинофильм ӳкерме ҫырнӑ литература произведенийĕ).

эпос

мн. нет эпос (драмӑпа лирикӑран уйрӑм литература: калав, повесть, роман т. ыт. те). "

пародия

пароди, литература произведенийӗн ҫитменлӗхӗсенчен кулса ҫырни.

переводный

(пĕр чӗлхерен тепĕр чӗлхене) куҫарнӑ (литература); переводный бланк укҫа куҫармалли бланк; переводная бумага копи ӳкермелли хут.

пролог

1. пролог (хӑш-пĕр литература произведенийĕн умĕнчи пайĕ); 2. пуҫламӑшӗ; пролог новой жизни ҫӗнӗ пурнӑҫ пуҫламӑшӗ.

публицистика

публицистика (хаҫат-журналта обществӑпа политика ыйтӑвӗсемпе пичетленекен литература).

утренник

1. ирхи сивĕ, çĕрле ӳкнĕ тăм (çуркунне е кĕркунне); 2. утренник (ачасен праçникĕ, кăнтăрла тăвакан литература вечерĕ, кăнтăрлахи спектакль).

язык

1. чĕлхе, чĕлхе-çăвар; родной язык тăван чёлхе; литературный язык литература чĕлхи; 2. чĕлхе (тăшман çарĕ çинчен пĕлтерме пултаракан тыткăна илнĕ çын); прикусить язык сасартăк калаçма чарăн, калама тытăннă сăмаха каламасăр хăвар; вертится на языке чĕлхе вĕçĕнчех тăрать.

беллетристика

беллетристика (проза жанрĕпе çырнă илемлĕ литература: калавсем, повеçсем, романсем).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

агрономический

прил. агроном ⸗ĕ [⸗и], агрономи ⸗ĕ [⸗и]; агрономическая литература агрономи кĕнекисем.

беллетристика

ж. беллетристика (илемлĕ литература произведенийĕсем: романсем, повеçсем, калавсем).

вечер

м. 1. каç; к вечеру каç пуласпа; под вечер каçалапа; по вечерам каçсерен; 2. (вечернее представление) вечер, каç; вечер художественной самодеятельности художествăллă пултарулăх вечерĕ; литературный вечер литература каçĕ; вечер отдыха кану каçĕ.

вкус

1.тутă, техĕм; горький вкус йӳçĕ тутă; кислый вкус йӳçек тутă; 2. (чувство красивого) илемлĕх туйăмĕ; одеваться со вкусом пĕлсе тумлан; 3. (интерес, любовь) юратни, кăмăл туртни, чун туртăмĕ; иметь вкус к литературной работе литература ĕçне чун туртни; 4. (манера, стиль) евĕрлĕ; танец в татарском вкусе тутарсенни евĕр ташă; ◇ войти во вкус тутине чухласа ил.

диалог

м. диалог (1. ик-виç çын пĕр-пĕринпе калаçни; 2. калаçу формипе çырнă литература произведенийĕ).

западный

прил. 1. хĕвеланăç ⸗ĕ [⸗и]; хĕвеланăçĕнчи, хĕвеланăç енчи, анăçри, кай ен ⸗ĕ [⸗и], кай енчи; западный ветер хĕвеланăç çилĕ; западные чуваши кай енчи чăвашсем; 2. (принадлежащий Западу) Хевеланăç ⸗ĕ [⸗и]; западная литература Хевеланăç литератури; Западная Европа Хевеланăç Европа.

импровизация

ж. 1. по гл. импровизировать; 2. импровизаци, хайлав (ятарласа хатĕрленмесĕр, каланă май хывнă литература е музыка произведенийĕ).

историография

ж. историографи (1. истори пĕлĕвĕсем аталаннине тĕпчекен наука; 2. истори ыйтăвĕсемпе çырнă литература).

критик

м. критик; литературный критик литература критикĕ.

купюра

ж. купюра (литература е музыка произведении текстне кĕскетни).

литератор

м. 1. литератор (литература ĕçĕпе ĕçлекен); 2. разг. литература тĕпчевçи.

литература

ж. литература; теория литературы литература теорийĕ.

литературный

прил. в разн. знач. литература ⸗ĕ [⸗и]; литературăри; литературное произведение литература произведенийĕ; литературный язык литература чĕлхи; литературный монтаж литература монтажĕ; литературный образ литературăри сăнар.

литературовед

м. литературовед, литература тĕпчевçи.

литературоведение

с. литературоведени (илемлĕ литература çинчен вĕрентекен наука).

миниатюра

ж. миниатюра (1. авалхи кĕнекери е алçырăвĕнчи тĕслĕ сăрăпа тунă пĕчĕк ӳкерчĕк е эрешлĕ саспалли; 2. металл е пергамент çинче тунă пĕчĕк ӳкерчĕк; 3. пĕчĕк музыка е литература произведенийĕ); в миниатюре пĕчĕк калăплă.

научно-технический

прил. наукăпа техника ⸗ĕ [⸗и]; научно-техническая литература наука техника литератури.

норма

ж. 1. (размер, мера) норма, виçе; сверх нормы виçерен ытла; норма выработки ĕç норми; 2. (образец, правило) норма; нормы литературного языка литература чĕлхин нормисем; ◇ войти в норму нормăна кĕр, картне лар.

объединение

с. 1. по гл. объединить(ся); объединение сил вăйсене пĕрлештерни; 2. (союз, организация) пĕрлешӳ; литературное объединение литература пĕрлешĕвĕ; производственное объединение производство пĕрлешĕвĕ.

пародия

ж. 1. пароди (кулăшла кăтартса тăрăхлани); литературная пародия литература пародийĕ; музыкальная пародия музыка пародийĕ; 2. перен. (плохое подобие) япалан япăх евĕрĕ.

партийность

ж. 1. (принадлежность к партии) партире тăни; 2. (соответствие партийным принципам) партилĕх; партийность литературы литература партилĕхĕ.

передача

ж. 1. по гл. передать; 2. (по радио, телевидению) передача; литературная передача литература передачи; 3. (для больного, заключённого) çиме, ĕçме-çиме, кучченеç; нести передачу больному чирлĕ çын патне кучченеçпе кай; 4. тех. передача; цепная передача вăчăраллă передача.

подвизаться

несов. (пĕр-пĕр ĕç) ĕçле, туса пурăн (е пыр); успешно подвизаться на сцене сцена ĕçне ăнтар; подвизаться на литературном поприще литература енĕпе ĕçле.

произношение

с. калани, кăларни; хорошее произношение таса калани; 2. (звуковая система языка) чĕлхери сасăсем, сасăсен системи; русское литературное произношение вырăс литература чĕлхинчи сасăсем.

разночтение

с. лит. вариант (литература произведенийĕн пĕр-пĕр пайĕн варианчĕ).

рецензия

ж. рецензи (литература произведенииĕ , наука ĕçне, спектакле, концерта т. ыт. те пахаласа çырнă статья).

сентиментализм

м. сентиментализм (18 ĕмĕр вĕçĕпе 19 ĕмĕр пуçламăшĕнче аталаннă, çын кăмăл-туйăмне, палăртма тăрăшнă литература юхăмĕ).

следить

несов. 1. за кем-чем (за движущимся предметом) асăрха, сăна, асăрхаса (е сăнаса пăхса) тăр; 2. за чем (за ходом, развитием, состоянием) асăрхаса тăр; следить за новой литературой çĕнĕ литература тухнине асăрхаса тăр; 3. за кем-чем и с союзом «чтобы» (заботиться, опекать) асăрхаса (е пăхса) тăр; следить за порядком йĕркелĕхе асăрхаса тăр; 4. за кем-чем (с целью уличения) сыхла, йĕрле.

советский

прил. совет ⸗ĕ [⸗и], советлă; Советская власть Совет влаçĕ; советский народ совет халăхĕ; советская литература совет литератури; советский патриотизм совет патриотизмĕ; Союз Советских Социалистических Республик Советлă Социализмлă Республикăсен Союзĕ.

содружество

с. 1. пĕрлĕх, туслăх, килĕшӳ; содружество социалистических наций социализмлă нацисен пĕрлĕхĕ; 2. (объединение) пĕрлешӳ; литературное содружество литература пĕрлешĕвĕ.

спорить

несов. тавлаш; спорить о литературе литература пирки тавлаш; спорить из-за пустяка кирлĕ-кирлĕ маршăн тавлаш; 2. (заключать пари) тупăш.

становление

с. пулса (е пуçланса) кайни, ӳçсе аталанни, çирĕпленни, йĕркеленни; становление характера характер çирĕпленни; становление литературного языка литература чĕлхи йĕркеленни.

стилистика

ж. стилистика (1. стильсем çинчен вĕрентекен наука; 2. лит. литература теорийĕн чĕлхери илемлĕх мелĕсем çинчен вĕрентекен пайĕ).

стиль

м. стиль (1. пĕр-пĕр тапхăрти искусствăн е унăн юхăмĕн хăйне уйрăм паллисем; художник идейăллă содержание уçса пама усă куракан художествăллă формăн хăйне евĕрлĕхĕ; 2. пĕр-пĕр писателĕн, литература юхăмĕн е жанрĕн чĕлхинчи хăйне евĕр мелсем; чĕлхери сăмахсемпе пӳплевсен çыхăнăвĕн уйрăмлăхĕсем; 3. ĕç мелĕ, ăслай; 4. разг. çын хăйне тыткаланинче, çипуçĕнче, калаçнинче палăракан уйрăмлăх).

урок

м. 1. (задание) ĕç, урок; готовить урок урок хатĕрле; 2. (учебный час) урок; урок литературы литература урокĕ; ◇ давать урок 1) вĕрент; 2) уроксем пар (укçалла); дать урок вĕрент, тăн пар.

фабула

ж. лит. фабула (литература произведенийĕнчи ĕçсен аталанăвĕ).

фарс

м. фарс (1. литература произведенийĕ; 2. тӳрккес шӳт).

хроника

ж. ист. 1. (летопись) хроника (историе çул тăрăх çырса пыни); средневековые хроники вăтам ĕмĕрсенчи хроникăсем; 2. лит. хроника (литература произведенийĕ); 3. хроника (хаçатра е журналта паллă событисем çинчен кĕскен пĕлтерни); 4. кино хроника (документлă фильм).

художественный

прил. 1. художество ⸗ĕ [⸗и], художествăлла, илемлĕ; художественное училище художество училищи; художественный руководитель театра театрăн художествăлла руководителĕ; художественная литература илемлĕ литература; 2. (красиво исполненный) илемлĕ, паха; художественная вышивка паха тĕрĕ; ◇ художественная самодеятельность художество пултарулăхĕ; художественная гимнастика художествăлла гимнастика.

эпилог

м. 1. эпилог (музыка е литература произведенийĕн вĕçĕ е юлашки пайĕ); 2. (конец, развязка) вĕçĕ (пĕр-пĕр ĕçĕн).

эпитафия

ж. эпитафи (палăк çырăвĕ; кам та пулин вилни пирки çырнă литература произведенийĕ).

эпос

м. лит. эпос (1. лирикăпа драмăран уйрăм тăракан калавлă литература жанрĕ; 2. паттăрсемпе вĕсен паллă ĕçĕсем тата халăх пурнăçĕнчи паллă тапхăр çинчен хывнă халăх юрри-сăввисен пуххи); богатырский эпос паттăрсем çинчен хывнă эпос.

этюд

м. этюд 1. (малтанласа тунă ӳкерчĕк, эскиз); 2. этюд (пысăках мар литература произведенийĕ); 3. этюд (пысăках мар музыка произведенийĕ); 4. этюд (хăнăхмалла е вĕренмелле выляни); шахматный этюд шахмат этючĕ.

язык

м. 1. (орган) чĕлхе; пробовать на язык чĕлхе тĕксе пăх; 2. перен. (способность говорить) чĕлхе, калаçу, калаçни; дерзкий на язык чăрсăр чĕлхеллĕ, чăрсăр калаçать; острый на язык çивĕч чĕлхеллĕ; дать волю языку чĕлхене вĕçертсе яр; 3. (мн. языки) чĕлхе; русский язык вырăс чĕлхи; говорить на иностранном языке ют чĕлхепе калаç; 4. (разновидность речи) чĕлхе; литературный язык литература чĕлхи; разговорный язык калаçу чĕлхи; 5. разг. (пленный) чĕлхе; привести языка чĕлхе илсе кил; 6. перен. (что-л., имеющее удлинённую форму) чĕлхе; языки пламени вут чĕлхисем; ◇ суконный язык кăнттам чĕлхе; язык без костей у кого-л. чĕлхен чаракĕ çук; язык на плече у кого-л. хăшкăлса çитнĕ; как только язык повернулся чĕлхи мĕнле çаврăнчĕ-ши (мĕн те пулин калама); язык не повернётся чĕлхе çаврăнмасть (калама); язык прилип к гортани чĕлхе типсе ларчĕ; язык развязался чĕлхе уçăлчĕ; язык хорошо подвешен чĕлхи яка калаçать; язык чешется чĕлхи кĕçтет (калаçас килнипе); держать язык за зубами чĕлхӳне çырт; найти общий язык пĕр чĕлхе туп; придержать язык чĕлхӳне чар; проглотить язык чĕлхӳне çăтса ярăн (тутлă пулнипе); распустить язык нумай калаç, ытлашши калаç; болтать языком сӳпĕлтет, палка; дёрнуло за язык персе яр, кала хур; вертится на языке чĕлхе çинчех (аса илеймен чух); говорить на разных языках пĕрне пĕри ан ăнлан; не сходить с языка см. сходить; быть у всех на языке пур çынна калаçтар; сорвалось с языка тухса (е вĕçерĕнсе) кай (сăмах — калас темен çĕртенех); типун на язык чĕлхи çĕтĕлесчĕ, чĕлхи çине çăпан тухасчĕ; злые языки павра чĕлхесем (çын çинчен).

Социаллӑ сӑмахлӑхӑн вырӑсла-чӑвашла словарӗ (2004)

запретить

чар, чарса ларт; запретить партию партие ĕçлеме чар; запрещённая литература вулама чарнă литература

краеведение

краеведени, ен пĕлӳлĕх (вырăнти историпе географи факчĕсене тĕпчени); литературное краеведение литература краеведенийĕ

литература

литература; художественная литература илемлĕ литература; политическая литература политика литератури

музей

музей; краеведческий музей ен пĕлӳлĕх музейĕ; художественный музей ӳнер музейĕ; литературный музей литература музейĕ; мемориальный музей асăмлăх музейĕ

популярный

1. популярлă, ăнланмалла; популярная литература популярлă литература 2. чаплă-сумлă, паллă; популярный певец чаплă-сумлă юрăçă

публицистика

публицистика (общество пурнăçĕпе политикăри çивĕч ыйтусене çутатакан литература хайлавĕсем)

художественный

1. ӳнер -ĕ, ăсталăх -ĕ; художественный музей ӳнер музейĕ 2. идем -ĕ; илемлĕ, сăнарлă; художественная литература илемлĕ литература; художественная самодеятельность илемлĕ пултарулăх

художественный

1. ӳнер -ĕ, ăсталăх -ĕ; художественный музей ӳнер музейĕ 2. идем -ĕ; илемлĕ, сăнарлă; художественная литература илемлĕ литература; художественная самодеятельность илемлĕ пултарулăх

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

хут

[ĥut]
papero, dokumento, diplomo; etaĝo; fojo; spaco
чĕркемелли хут — pakpapero
хут татăкĕ — paperpeco
ĕнентерӳ хучĕ — certigilo, atestilo
йыхрав хучĕ — invitbileto
тав хучĕ — dankletero
хутшăну хучĕ — partoprenatestilo
иккĕмĕш хут — la dua etaĝo
пиллĕкмĕш хутра — en la kvina etaĝo
виçĕ хут — trifoje
икшер хут — dufoje, po du fojoj
малтанхи хут — la unuan fojon
пĕртен пĕр хут — unusola fojo
юлашки хут — lasta fojo
хутла — obligi
пиллĕк хутлă çурт — kvinetaĝa domo
хутлăх — lando, loko, kamparo, spaco, medio
литература хутлăхĕ — literatura medio
çĕр чăмăрĕн хутлăхĕ — ĉirkaŭtera spaco
сайра хутра — кирлĕ хутра — malofte, kiam necesas
хутран-хутран — fojfoje, de tempo al tempo
хут ен — paĝo (en libro)

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

хӳкĕм

, хӳхĕм «красивый», «изящный», «хороший»; др. тюрк., КБ, МНХ кӧрк, узб. курк, желт. уйг. кергәм «краса», «красота», «изящество»; КБ, МК кӧрклӳг, чат., уйг. коркэм, кирг. кӧркӧм, казах., ног., к. калп. коркем, узб. куркам, алт. кӧркӳлӳ, башк., тат. кӳркәм «красивый», «изящный», «благообразный», «видный»; азерб. гӧркәм «вид», «наружность», «облик»; гӧркәмли «хорошей наружности», «представительный», «видный», «заметный»; туркм. гӧркем «симпатичный», «красивый»; ойр. кӧркӧ «миленький», «бедняжка»; казах., к. калп. кӧркем әдебият «изящная (художественная) литература». От глагола со значением «видеть»: кур (см.), кӳр, кӧр.

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

ана

п.п., куçăм. Хутлăх, лаптăк, талккăш; каçалăк (туп.). Истори анисем çине шух варвăрсем ятне хăварнă. П.Хусанкай, 1968, 158 с. Кун-çул ани вĕçне çитсессĕн — текех çук леш хура хӳме. В.Ахун, 1990, 58 с. Тăван литература анинче ĕçлетпĕр эпир пурсăмăр та, харпăр хăй анкартинче мар. Ю.Артемьев, 1991, 92 с. Тăван культура анинче хастарлăх кăтартнăшăн Н.Зимина... хисеплĕ ятсем панă. ТА, 2002, 5 /, 72 с. — пурнăç ани (С.Шавлы //Я-в, 1957, 12 /, 30 с.; В.Петров, 1982, 160 с.; Д.Гордеев, 1988, 348 с.; ХС, 1996, 38 /, 4 с.).

видеомагнитофон

ç.с. Ӳкерчĕк тăвакан электриче-ство сигналĕсене (сасси-мĕнĕпех) палăртнă вăхăтра телевизортан çырса илме пултаракан тата видеофильм (туп.) пăхма май паракан хатĕр. Чăваш чĕлхипе литература кабинетĕнче телевизор тата ... видеомагнитофон вырнаçтармалла. КЯ, 13.01.1989, 4 с. Килте видеомагнитофонпа порнографи курса минренĕ çамрăксем урама хĕрсем шырама тухаççĕ. Х-р, 16. 07.1997, 2 с. Пирĕн машин та, гараж та, видеокамера та, видеомагнитофон та çук. ЧЧ, 1998, 6 кл., 162 с. — видеомагнитофон сут (ÇХ, 2000, 6 /, 4 с.); видеомагнитофон парнеле (ÇХ, 2000, 38 /, 12 с.); видеомагнитофон туянса пар (Х-р, 22.11.2001, 4 с.).

гей

ç.с., калаç. Гомосексуалист, кăвакки (туп.). Вĕсем Раççейре гейсемпе лесбиянкăсен пĕрремĕш информаци центрне туса хурасси çинчен каласа панă. Х-р, 26.08.1993, 4 с. Каярахпа Олег гейсем çинчен çырнă литература туяннă, порнокассетăсем илнĕ. Т-ш, 2000, 31 /, 4 с. — гей-клуб (ÇХ, 2003, 8 /, 10 с.).

драмтеатр

ç.с., кĕск. Литература хайлавĕсене (пьесăсене) сцена çинче выляса кăтартакан учреждени; драма театрĕ. Драмтеатр çуртĕнче иртекен юбилей каçне те хутшăнмасăр юлма çук. ХС, 1999, 130 /, 1 с. Çичĕ çул К.Иванов ячĕллĕ драмтеатрта артистра ĕçлерĕм. Ар, 2001, 7 /, 1 с. — Чăваш академи драмтеатрĕ (ЧЛ, 1994, 11 кл., 187 с.).

калуçă

ç.с., лит. Литература хайлавĕн ĕç-пуçа хăй ячĕпе каласа паракан сăнарĕ. Калуçă (тĕрĕссипе ăна кунта халапçă темеллеччĕ) хушăран хушă Хĕветĕрпе пĕрлешсе каять. В.Родионов //Х-р, 18.11.1998, 3 с. Проза хайлавĕсенче калуçă (повествователь) тата калавçă (рассказчик) пуррине, автор сăнарĕ темиçе сийлĕ пулнине ăнланмалла çамрăк вулавçăсен. Х-р, 14.03.2000, 3 с. Кунта [сăвăлла юмахра] калуçă сăмахĕсене те сăвăласа çырнă. Х-р, 14.06.2000, 3 с.

каçалăк

п.п. Хутлăх, анлăх, талккăш; область, сфера. Çавăнтанпа вара Василий Филиппович культурăпа çутĕç каçалăкĕнче ĕçлет. С.Шавлы, 1968, 100 с. Тырра халь каçалăкпа вырмаççĕ. Анчах аслă пурнăç уй-хирĕнче кашни çыннăн хăйĕн каçалăкĕ пур. А.Эсхель, 1983, 155 с. Пурнăç нушине çамрăклах хуçалăх ĕçĕн тĕрлĕ каçалăкĕсенче астивнĕ. Я-в, 1995, 9 /, 57 с. Вăкăр умĕнче анлă каçалăк уçăлать, пур пуçару та ăнăçать. Х-р, 11.04.1998, 8 с. — ĕç каçалăкĕ (Хв.Уяр, 1978, 30 с.); проза каçалăкĕ (Ю.Артемьев, 1980, 86 с.); чун каçалăкĕ (А.Емельянов, 1985, 346 с.); литература каçалăкĕ (Э-и, 1992, 11 /, 5 с.; УС, 1999, 46—47 /, 7 с.; С-р, 2002, 40 /, 6 с.); наука каçалăкĕ (Х-р, 24.08.1993, 3 с.); пултарулăх каçалăкĕ (Ç-т, 1999, 1—2 /, 29 с.); кун-çулăмăр каçалăкĕ (А.Смолин, 1999, 40 с.); çырулăх каçалăкĕ (Х-р, 9.01.2002, 4 с.).

пайрăм

п.с. Пĕр-пĕр япалан пĕчĕкçĕ пайĕ (сыпăкĕ); деталь, компонент, элемент. Талантлă поэтсем ăсласа тунă чăн-чăн илемлĕх пайрăмĕсен пахалăхĕ вăл — вĕсен ӳкерчĕклĕхĕпе ансатлăхĕ. А.Горшков //Чăваш илемлĕ литература чĕлхи. 1978, 67 с. Калаçусен чылай пайрăмĕ, паллах, асран тухса ӳкнĕ. Я-в, 1991, 11 /, 5 с. Кунта [хайлавра] пĕр пайрăм та ытлашши мар. ÇХ, 1998, 48 /, 9 с. — пĕрешкел пайрăмсем (В.Каховский, 1984, 77 с.); витĕмлĕ пайрăмсем (Ю.Артемьев, 1988, 59 с.); символла пайрăмсем (Ю.Яковлев //ХЧЛ, 1990, 27 с.); вак-тĕвек пайрăмсем (В.Егоров //Х-р, 26.09.1992); сăнарлă шухăш пайрăмĕсем (Г.Федоров, 1994, 21 с.); чĕрĕ пайрăмсем (ЧЛ, 1994, 11 кл., 212 с.); уйрăм пайрăмсем (Х-р, 25.08.1998, 3 с.); тĕп пайрăм (Ç-т, 1998, 1 /, 2 с.); — пайрăм ăсти (ЧЛ, 1994, 11 кл., 151 с.).

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

корăмлăх

(хальхи литература чĕлхинче çук) çимелĕх. Тырă акнă хыççăн выльăхсем валли çимелĕх (корăмлăх) пĕр-пĕр урăх япала – курăк-и е кавăнь, çĕр улми, выльăхсен çитерекен чĕкĕнтĕр аксассăн çĕр вара хура пусăри пек канса выртать, мĕшĕн тесен выльăхсем валли çимелĕх акнă курăксем çĕртен тырăсен туртса илекен çимĕçне мар, урăх çимĕçе туртса илеççĕ … [Франкфурт 1913:2].

литература

сăмахпа каласа çырни. Тата чăвашăн литература (сăмахпа каласа çырни) çук теççĕ [Комиссаров 1918:34].

Çавăн пекех пăхăр: