Электронлă сăмахсар

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

аран

1.
еле-еле, едва, кое-как
амашĕ аран йăпаткаларĕ ачана — мать кое-как успокоила ребенка
аран палăракан йĕрсем — едва заметные линии
аран çăлăнса юлтăм — я еле спасся

аранçă

2.
чуть, едва
аранçă йĕрсе ямарĕ — он чуть не заплакал

асса-хĕссе

в обрез, едва, недостаточно
укçа асса-хĕссе çеç çиткелет — денег едва хватает

вара

3. в знач. частицы
— перевод зависит от выражаемых чувств:
же, разве, едва ли, ну и и. т. д.
ăна мĕн пулнă вара? — что же такое с ним случилось?
ку инçе-и вара? — разве это далеко?
ташлать те вара ку каччă — ну и пляшет этот парень!

вĕтĕлти

3.
слабый, едва мерцающий, мелькающий
вĕтĕлти çутă — чуть мерцающий свет

кăна

3. союз
как только, лишь, едва
класа кĕтĕм кăна, мана ачасем сырса та илчĕç — только я вошел в класс, как меня окружили дети

кăшт

4. диал.
едва, еле-еле
кăшт çеç ĕлкĕртĕмĕр — мы еле-еле успели

кĕç

3.
чуть не, едва не
чуть-чуть
кĕç çеç пылчăк çине лаплатса ӳкмерĕм — я чуть не шлепнулся в грязь

лапсăртат

2.
плестись, тащиться, брести
ват лаша аран лапсăртатса пырать — старая лошадь едва плетется

лăп-лап

плохо, кое-как, едва, как попало
лăп-лап çыру — неряшливый почерк
ĕçе лăп-лап ту — делать работу спустя рукава

мăш

3. подр. —
о слабом, едва заметном движении
вăл мăш та тумасть (сикмест) —
1) он и не шевельнется
2) перен. он и в ус не дует, ему хоть бы что

пăртак

2.
с усил. аффиксом -ах
едва, чуть, почти
пăртакках ĕлкĕреймерĕмĕр — мы чуть-чуть не успели
пăртакках шăнса хытса каймарĕ — он чуть не замерз

сӳрĕнкĕ

4.
плохо, едва, еле-еле, чуть-чуть
чĕрĕ вутă сӳрĕнкĕ çунать — сырые дрова чуть горят

те

◊
тейĕпĕр — вводн. сл. допустим, предположим
эсир ăна пĕлмен тейĕпĕр — допустим, вы этого не знали

темерĕн — недаром; на то и
çĕвĕç темерĕн — çĕлерĕ те пăрахрĕ  —  взял и сшил — недаром он портной

тенĕ пекех —
1) чуть ли не, почти что, едва ли не;
кашни кун тенĕ пекех — чуть ли не каждый день

тени —
1) то, что говорят, считают, думают;
распространенное мнение, предположение
вăл усал тени тĕрĕс пулмарĕ — мнение, что он злой человек, не оправдалось
2) употр. для подчеркивания значения предыдущего слова:
тир тени чăтăмлă пулмалла — коли уж это кожа, так должна быть прочной

тет — якобы, будто; говорят, что
пурăннă, тет, карчăкпа старик — фольк. жили-были, говорят, дед да баба

теççĕ —
1) якобы, будто; говорят, что
вăл килмен теççĕ-ха — 1) говорят, что он еще не приехал
2) при ссылке на пословицы и поговорки: говорят, говорится
Çăмарти чăххине вĕрентмест, теççĕ. — посл. Говорят, что яйца курицу не учат.

тем

7. модальное сл.
со значением неведения, употр. в ответах на вопросы
едва ли, кто его знает
вăл пырать-и? — тем  —  он идет? — кто его знает

туйра

1.
молодой дуб, дубок
тин çеç тĕрекленнĕ туйра — едва окрепший дубок

тӳлеккĕн

1.
тихо, спокойно
çил тӳлеккĕн вĕрет — едва дует ветер
шыв тӳлеккĕн юхать — спокойно течет река

чăл-чал

1.
чуть-чуть, едва
чăл-чал тул çутăлсанах — едва рассвело, с рассветом

чут

II. разг.
чуть, едва
вĕсем чутах ĕлкĕреймерĕç — они чуточку опоздали
чут анса каяттăмччĕ — я чуть не утонул

чух

5. разг.
едва, еле, кое-как, с трудом
миххе чух йăтса килтĕм — я с трудом притащил мешок
автобус çине чух ĕлкĕртĕмĕр — мы еле успели на автобус

çураç

3.
сговариваться, приходить к соглашению
ĕçе çураç — договориться о поступлении на работу
аран çураçрăмăр унпа — мы едва договорились с ним

çеç

частица

1. огранич.
только, лишь
паян çеç — лишь сегодня
кунта эпир çеç — здесь только мы
пăхса илетĕп çеç — я только взгляну
ку çеç те мар — не только это, мало того
пĕрре çеç мар — не раз, неоднократно

кăшт çеç —
1) лишь немного
кăшт çеç сыпса ил — отпить немножко
2) чуть не, едва не
кăшт çеç шыва каяттăм — я чуть не утонул

тин çеç —
1) только что
вал тин çеç кунтаччĕ — он только что был здесь
2) уже, сейчас уже
тин çеç ăна хăваласа çитеймĕн — его уже не нагонишь

чăл-чăл

2.
чуть-чуть
едва, слабо
çурта чăл-чăл анчах çунать — свеча чуть теплится пламенем

хевтесĕр

2.
слабый
хевтесĕр кăвайт — едва тлеющий костер

тĕкĕлтет

2.
брести, едва переставлять ноги (о больных, стариках)

ахаль

7. в роли усил. частицы
и так, и без того уже
çынни ахаль аран çӳрекелет, а эсĕ ăна чăрмантаратăн — человек и так едва ходит, а ты его беспокоишь

Этимологи словарĕ (1996)

ав

I. гнуть, сгибать.

Производные формы: авăн- гнуться; авăнчăк изогнутый, гибкий; авкала- гнуть различным образом или гнуть в разное время, время от времени, иногда, кое-как; авкалан- изгибаться различным образом, в разное время и пр.; авкалантар- заставить кого различным образом изгибаться; авкаланчăк кривлякой называют человека, который кривляется и ужимается; авкăç станок из толстого дубового пенька, на котором гнут дуги, ободья и полозья; авмака с одной кривизной, согнутый; авмашкка (с едва заметным удвоением к) имеющий некоторый изгиб (дерево, проволока) (Ашм. Сл. 1А, 34-38).
Тюркские соответствия: др.-тюрк. еg- сгибать, наклонять (ДТС, 165); тат. ию склонять, нагибать, согнуть, пригнуть; башк. эйеу тж; аз., тур. äй-, уйг. äк- (Радл. Сл. I, 658, 675), тар., чулым., чаг., узб. äг- гнуть, нагнуть, согнуть;   як. иэх- гнуть, сгибать, загибать.
Чув. ав- > мар. (Горд. ЭСМЯ I, 42, 47) аауаш, агуаш, айаш гнуть, согнуть (Федотов ЧМЯВ, 166).

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

вил

умирать
падать (животные)
выçă вил — умирать с голода
сивве вил — умирать от холода
сурăх хытнă кайнă;
вил, вил тум хайарĕ — болезнь, происходящая от умерших пьяниц, самоубийц;
пирĕн аттен ĕне иккĕ вилчĕ, сурăх вун-пилĕк — у нашего отца коров пало 2, а овец 15
вилессе анчах кĕтсе тăнă — ждал лишь одной смерти
вилес умĕнхи асап — агония
вилес патнех çитернĕ — оставили едва живым
кунпа та вилмесен — если не умрет и от этого
асаплантарса вилес патнех çитернĕ — заморил
вили-вилли выртать — лежит, не то умирает, не то нет

кĕлт

чуть, едва
чуточку
кĕлт пар-ха — дай-ка чуточку
кĕлт анчах ӳкмерĕм — чуточку только не упал

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

въехать

глаг. сов.
1. (ант. выехать) пырса кĕр (транспортпа); автомашина въехала во двор автомашина кил хушшине пырса кĕчĕ
2. (син. вселиться; ант. съехать) пурăнма кĕр, вырнаç; семья въехала в новую квартиру кил-йыш çĕнĕ хваттере пурăнма кĕнĕ
3. (син. подняться; ант. съехать) хăпар (транспортпа); воз едва въехал в гору лав сăрта аран-аран хăпарчĕ

едва

1. нареч. (син. насилу) аран, аран-аран; мы едва успели на поезд эпир поезда аран ĕлкĕртемĕр
2. нареч. (син. чуть, немного) аран, кăшт çеç; -манпа (-мĕнпе) пĕрех; следы были едва заметны йĕрсем палăрманпа пĕрех
3. союз (син. как только) çеç, кăна; -санах (-сенех); едва рассвело, как мы тронулись в путь эпир тул çутăлсанах çула тухрăмăр ♦ едва ли частица темĕн, иккĕленмелле

еле

нареч. (син. едва)
1. аран, кăшт çеç; говорить еле слышно кăшт çеç илтĕнмелле калаç
2. аран, аран-аран; мы еле догнали его эпир ăна аран хуса çитрĕмĕр

конец

сущ.муж. (ант. начало)
1. вĕç, пуç; конец улицы урам вĕçĕ; конец доски хăма пуçĕ; в конце недели эрне вĕçĕнче; нет ни конца ни края вĕçĕ-хĕрри çук
2. пĕтмĕш; пĕтни; наступил конец всему йăлтах пĕтрĕ ♦ без конца вĕçĕмсĕр, тати-сыпписĕр; в конце концов юлашкинчен; и дело с концом ĕçĕ те пĕтнĕ; со всех концов пур енчен те; положить конец чарса ларт; на худой конец ытах, ĕç тухмасан; из конца в конец вĕçрен вĕçе; и делу конец ĕçĕ те пĕтрĕ; Палка о двух концах погов. Патакăн вĕçĕ иккĕ; едва сводить концы с концами аран йӳнеçтерсе пурăн

чуть

1. нареч. (син. едва, еле; немного) кăшт, аран, кăштах, чутах; голос у него чуть слышен сасси аран илтĕнет; чуть больше килограмма килограмран кăшт ытларах
2. союз (син. сразу) çийĕнчех, çавăнтах, тӳрех; -санах (-сенех); чуть рассветёт, тронемся в путь тул çуталсанах çула тухăпăр

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сапака

(сабага), кисть. Зап. ВНО. Çĕмĕрт сапаки пулать, пилеш сапаки пулать. N. Сапака, продолговатая кисть. Сред. Юм. Пилеш сапаки, çĕмĕрт сапаки. СПВВ. КЕ. Сапака = çупкăн; пĕр çеçкере темиçе çырла пулсан, çавна çупкăн теççĕ. СПВВ. ГЕ. Сапака; пилеш сапаки, çырла сапаки пулат; тата шăрçа сапаки пулат. Яргуньк. Çĕмĕрт сапаки, кисть черемухи. Слеп. † Вăрман виттĕр тохнă чох, пилеш сапаки çапăнчĕ, çампа хĕрлĕ полтăмăр. || ЧП. Ик сапака çырла. N. Иçĕм-çырли сапакинчен пиçмен çырлисем тăкăннă пек тăкĕ вăл хăй çырлине. Чеб. Халь сапакисемпех татар, кайран иртĕпĕр. Ст. Чек. Сапака — черешки, на которых держатся ягоды в кисти. Ib. Сапаки-мĕнĕпе татнă. Ib. Çырла аври, плодоножка соцветия; çырла сапаки, черешок отдельной ягодки. СТИК. Сапака, стебелек. Улма сапаки — черешок яблока; укçа сапаки — нить, которою прикрепляют монету для украшения. || Снизки. ЧП. Тарăн шыва кĕтĕм ăшăк тесе, мерчен сапакисем (снизки) пур, тесе. В. Буян. † Вуникĕ мерченĕн сапаки çук, пирĕн çамрăк пуçра телей çук. || Ст. Чек. Сапака — ушко монеты и пр. украшений. С. Тим. † Тăлăх-турат ывăл-хĕр — тăхлан тӳмме сапаки (то, чем придерживается пуговица, напр., у металлической пуговицы). N. Авалхи укçа — кив укçа, хăлхăрсене йывăр ан ярăр, сапакисем начар — чăтас çук. || Круглая красная пуговица с металлическим стержнем (на старом костюме). Тайба-Т. Сапака, шаровидная пуговица с петелкой. || Серьги. N. † Кĕмĕл сапака, ылтăн ярапа, яраймарăм сылтăм хăлхана. || Так называют penis у ребят, которые едва умеют ходить и говорить. Так, напр., говорят: сапаки пур-и? Янтик. См. сапак.

те

(_тэ, т’э), неизвестно... ли, неведомо... ли, я не знаю... ли. N. Те Микихвере кӳршисем каласа кăтартнă ун ачисем ват карчăкран кулни çинчен. N. Эпĕ она кăтартрăм та, вăл те соккăр, ним те кормарĕ. Ст. Шаймурз. † Кăмакăрта хăйсем (лучины) шăлтăртатать, те çунас вăхăт çитнĕрен (не знаю, оттого ли, что эй наступила пора гореть, т. е. , м. б., эй наступила пора гореть). N. Сана эпир хытă кĕтрĕмĕр, анчах эсĕ те килте, таста, çавна эпир пĕлместпĕр (мы не знаем, дома ли ты, иди где в другом месте). Орау. Паян çăмăр те пулать (неизвестно, будет ли сегодня дождь). N. Те усĕрнипе (от кашля) ыратать... Я не знаю, от кашля, что ли болит... (в просторечии: не знай, от кашля болит). N. Те кăнтăрлана (на обед) чĕнет ĕнтĕ... Я не знаю, может быть, это уже зовут на обед (в просторечии: не знай, уж на обед зовут). || С иронией. Ст. Чек. Те унта шăнса выртмалла! (Говорит человек, которого посылают на холод). || Как будто. Изамб. Т. Ыраш парса ярсан, Ваççа калат: те, Елим каламасан, эпĕ Елчĕк çуннине пĕлместĕп (как будто я не знаю) (quasi vero nesciam) без Елима (т. е. без его сообщения), что в Яльчиках был пожар). || Иногда повторяется. СПВВ. Те апла, те капла. Не то (нето) так, не то (нето) эдак (в просторечии также: не знай так, не знай эдак). N. Урăх çыру ярасси те пулать, те пулмасть. Не знаю удастся ли еще послать письмо. N. Вĕсем те вилĕ, те чĕрĕ тухнă (вышли из боя). Орау. Ыран те пурнан, те вилен. Ib. Ыранччен (до завтра) те пурнан, те вилен. N. Ыранччен те куратпăр (увидим), те курмăстпăр. Регули 479. Те корнă, те корман. Не знаю видел, не знай нет (т, е. не знаю, видел или нет). Ib. 1438. Те вăл каять, те ашшĕ он каять. Не знай он поедет, не знай его отед (т. е. не знаю — он ли поедет, или его отец). Шугуры Ц. Вăл вăхăтра эпĕ пĕр пилĕке те çитнĕ, те çитмен, уна астумастăп. Не помню, было ли мне тогда лет пять: или меньше, или больше. || Может соединиться с другими выражениями неведения или недоумения. Янтик. Хулана те карĕ тем. Не знаю, съездил ли он в город. СТИК. Те кашкăр темĕн! Едва ли это волк! (В Сред. Юм. это значит: не знаю, волк, что-ли!) Ib. Те кашкăр, те мĕн! Неизвестно, волк ли, что ли (т. е. волк или что другое). Орау. Пирĕн кукамайпа пĕр тăван хĕрин хĕрĕ пулмасть-ши вăл? — Те çапла, темскер. Это не внучатая ли внука (внучка) нашей бабушки по матери? — Не знаю, может быть и да. Юрк. Те тĕрĕс пулчĕ, темĕн ĕнтĕ, çын сăмахĕ. (Уж не знаю, правду ди он сказал). Бес. чув. 9. Ку лаша манăн ватăлса çитрĕ (совсем стала стара), çурхи тырра те акаймĕ темĕн (не знаю, удастся ли с ней справить весенний сев). Изванк. Те ăна ытла çилентертĕмĕр пули-мĕн. Или уж мы очень разгневали его?.. ЧП. Килекен тăванçăм килми пулчĕ, те хамăр начартан, те мĕнтен (потому ли, что мы бедны, плохи, или по какой другой причине).

тем çав

едва ди. КС. Куланай катăлмалла, тиççĕ — чăнах-ши? — Тем çав (едва ли).

тем чул

неизвестно сколько. Кан. Тем чул пулать ку, те пĕр четвĕрт пулĕ. Пазух. Шурă, шурă, шур çăка, çăка çулçи çаврака; тем чул çаврака пулсан та, тенкĕ вырăнне çакас çук. Торп-к. † Пĕчченĕн-пĕччекĕн (по одному; вар. пулккăн-пулккăн) хĕр тăрать; тем чул пулккă (вар. пулккăн-пулккăн) тăрсан та (как бы много ни стояло), чун юратни çуна çинче. (Маслян. п.) Сорм-Вар. † Ай, инке Матрен пур, тем чул нумай ларсан та, майра хĕрĕ пулас çук. || Затруднительно сказать, насколько... КС. Тулĕк (только) ку япала тем чул сан кăмăлна килĕ (не знаю, понравится ли она тебе). Торп-к. Амăш калар, тет: тем чул илсе килиян-çке (не знаю, сможешь ли ты принести ее). Илсе килен пулсан, илсе кил. || Едва ли. Якейк. Он патне каясси кайăн та, тем чул килте вăл (едва ли он дома). Ib. Тем чол май килĕ сана араслана корма. Едва ли придется тебе увидеть льва.

темĕн

(_тэ_мэ̆н’, т’э_мэ̆н’), неизвестно что, что-то. N. Вăл ăна мĕн каланă? — Темĕн каланă (или: темĕн каланă, пĕлместĕп). Альш. Анчах унăн сăмси тăрринче темĕн шурри пур: кукша (çутă) пуçлă çын пек курăнать (у утки из породы „кукша-кăвакал“). || Невесть что, бог знает что... Юрк. Тĕтĕресси темĕн мар-тăр-çке (т. е. не представляет большой трудности). N. Сĕлĕ вăрлăхĕ çитерни пĕр сехет хушшинче темĕн курмалăх пур. || Употребл. для обобщения. Альш. Унтан лерелле вара Кӳренсем-темĕнсем каяççĕ (и не знаю, какие-то еще селения). Ib. Шапа кĕписем-темĕнсем (и еще какие-то травы), шăтат хăмăш [растет (вырастает) тростник]. || Не знаю(-ем). Сред. Юм. СТИК . Темĕн, кашкăр-ши вара! Не знаю, едва-ли это волк! (Так и в Сред. Юм.). Юрк. Темĕн, курмарăмăр, теççĕ ыттисем те. Не знаем, мы не видели, говорят и остальные. Ст. Чек. Темĕн, астумастăп (с оттенком сожаления, иногда преднамеренного, в том, что сказано другим человеком). || Выражает сомнение. N. Эпĕ сывă юласси темĕн? Не знаю (сомневаюсь), останусь ли я жив. N. Çăмюн вилес пек выртат; çак кунсене ирттерейи темĕн. Шихаз. Ентĕ кун пекех пулсан малалла каясси темĕн. Едва ли при такой обстановки пойдешь дальше. || Как будто. Пазух. Улма йывăç касрăм, темĕн Атăл тăрăшне тухас пек. Ух пек çинçе пӳме ӳстертĕм, темĕн атте-аннене юрас пек. || Пожалуй. М. Васильев. Çывăр, çывăр, тĕлĕк кор, атто тарĕ, темĕн, хор. Чăв.й. пур. 25. Эсĕ, темĕн, çунтарса ярăн, тесе, элек тупса сутниксене йыхăрса пынă та, Яккăва тилкепепе юпа çумне кăкарса пит хытă хĕненĕ. ЧС. Усал сăмахсем калаçса, вăрçса çӳресен, темĕн, начар пулĕ. || Как бы не... Толст. Анчах асту, ан шавла, ан ӳсĕр, темĕн хăратса ярăпăр тата (как бы не спугнуть), терĕ. || Как ни... N. Пристăв аллинче Окунĕв сăнне (фотогр. карточку) тытса тăрса, мĕн тухакан пĕри: Окунĕв мар-и, тесе тăрать. Анчах, темĕн аппалансан та, Окунĕва тытма пултараймаççĕ-халĕ. || В отрицат. предложениях — ничто. N. Ман шухăшпа пулсан, халăх ĕçе тĕрĕс тăвас тесен, çакăнтан ытла темĕн те тума кирлĕ мар. || В чувашизмах. N. Вăрлăхĕ вăл илсе акма темĕн хаклă япала мар (не бог весть какая дорогая вещь). N. Унтан вара вăл каланă: темĕн тесен те (как бы то ни было, а...), пирĕн çĕр çаврака. Букв. 1904. Ача ăсĕ çав: темĕн йĕмелли пур вара çав чĕпĕшĕн (не стоило бы и плакать из-за этого цыпленка)! N. Йĕрин! темĕн вилмĕ халĕ, йĕрĕ-йĕрĕ те, чарăнĕ. Пусть плачет! Не больно умрет (т. е. ведь не умрет же); поплачет, поплачет, да и перестанет. N. Темĕн кунĕпех ĕçлемĕн-халĕ. Ведь не будешь же целый день работать.

темĕн... и вара

едва ли. СТИК . Темĕн... килĕ-и вара, Не знаю, придет-ли (т. е. едва-ли придет)?

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

едва

едва-едва аран-аран, анчах, кӑшт ҫеҫ, чӑл-чӑл; едва дошёл аран ҫитрӗм; едва-едва успел на поезд поезда аран-аран ҫеҫ ӗлкӗртӗм; едва-едва горит чӑл-чӑл анчах ҫунать; он едва не упал вӑл кӑшт ҫеҫ ӳкмерӗ.

спасаться

от кого, от чего несов., спастись, -усь сов. ҫӑлӑн, хӑтӑл, ҫӑлӑнса юл; я едва спасся от смерти эпӗ вилӗмрен аран ҫӑлӑнса юлтӑм; мы спасались от дождя в шалаше эпир ҫумӑр ҫунӑ чухне ӳплере лартӑмӑр.

приметный

паллӑ, палӑракан, палӑрмалла, палӑрса, курӑнса тăракан; едва приметная трещина кӑшт ҫеҫ палӑракан ҫурӑк.

Çавăн пекех пăхăр: