Шырав: хăрт

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
секира, алебарда

2.
сабля, шашка
шпага

II.

хăрт вĕçнĕ — он встревожен, озабочен

III. глаг.

1.
засушивать, высушивать, губить
вăрман хăрт — готовить подсеку
хăртакан хура çил — суховей

2. перен.
изнурять, истощать, обессиливать

3. перен.
позорить, поносить, срамить разг.
тем те пĕр каласа хăрт — всячески поносить кого-л.
усал сăмахсемпе хăрт — оскорблять бранными словами

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

высушить. Могонин. Ниш — пĕчĕкçĕ, сăпкара выртакан ачана типĕтсе хăртса яракан чир. || Корчевать. N. Вăл вăрмана Петĕр хăртнă, тет, çавăнпа „Петĕр хăртни“ тенĕ. НИП. Виç хут туса хăртаççĕ курăк тымарĕсене (сухаласа). || Поносить. оскорблять. Ст. Чек. Тĕнчери пурĕ-çуккипе хăртнă (всячески поносил). Ib. Хăртас, указать человеку его ничтожность во время ругани. Изамб. Т. Ул хăй тахçанхине пĕлет, тахçанхипе хăртать. N. Карта витĕр хăртрăм (оскорбил). Альш. Хăрт = мăшкăла. Сред. Юм. Чист хăртса хăвартăм (изругал всячески). Ib. Вăрçнă чôхне пĕрне тепри тем те пĕр каласа пĕтерсен, пĕри чĕнейми пôлсан: сăмахпа каласа хăртать вит, теççĕ. Т. Григорьева. Ырă çын çынна хăртмасть, усал çын çынна хăртать, теççĕ. СПВВ. Сăмахпа хăртать. Альш. Мĕн-мĕн кала-кала хăртмаççĕ, мĕн-мĕн кала-кала питлемеççĕ.

(хы̆рт, хŏрт), назв. инструмента. Юрк. Кудемер. Альш. Хăрт, секира. Нюш-к. Хăрт, сабля, шпага старинная. Ib. Пуянкассисем. Вестĕр ятлă çын, хăртнă тĕпленĕ чух шĕшкĕ тĕпĕнчен шашкă пекки тупнă. Çавна тупнă чух унта пирĕн ялсем пĕр çын пулнă çынсем: мĕн-ши ку? — тесе ыйтсан, пĕр ват çын: ĕлĕк хăрт тетчĕç куна,— терĕ тет. Хăрт текенни шашкă пек, терĕ пирĕн ялсем.

встревоженность. Шарбаш. Аттен хăрт вĕçнĕ те, конĕ-конĕпех хуйхăрать, çурма та пĕлмест. Ib. Паян ман хăрт вĕçнĕ, апат та çас килмест, çаплах çынпа вăрçас килет. Ib. В приведенных выше двух предложениях выражение хăрт вĕçнĕ можно заменить ăш вĕçнĕ. Шор-к. Çапла пĕре хăрт вĕçоĕ.

звукоподр. N. Хосан кĕсри хăрт турĕ.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «сушить», «засушивать», «доводить деревья до того, чтобы они засохли на корню»; 2. «поносить», «срамить», «позорить», «оскорблять»; 3. «корчевать»; хăртнă, хăртлăх 1 выкорчеванное, вырубленное место», «подсека»; тефс. ХII-XIII вв. курыт, башк. корот «высушивать», «засушивать», «приводить к засыханию»; тат. корт, корыт и башк. корот «обтирать», «сделать сухим»; «уничтожать дотла», «разорять»; АФТ, уйг. курут, азерб. гурут, якут., куурт «засушивать», «высушивать».

Çавăн пекех пăхăр:

хăрпу хăрпуллă хăррăн хăрсуран « хăрт » хăрт-харт хăртă хăртăк хăртăк-хартăк хăртăкла