I.
1.
темнота, тьма
темень разг.
мгла
темный
мглистый
сĕм пĕлĕт — темная туча
çĕре каçхи сĕм купăрларĕ — землю окутал ночная мгла
2.
сумрак
тень
сумрачный
тенистый
дремучий
сĕм вăрман — дремучий лес
Сĕм вăманта сĕт вĕрет. (Кăткă теми). — загадка В дремучем лесу кипит молоко. (Муравейник).
3.
полный, совершенный, абсолютный
полностью, совершенно, абсолютно, совсем
сĕм пĕччен — один-одинешенек
сĕм тăлăх — круглый, круглая сирота
сĕм тĕттĕм — 1) абсолютная темнота 2) совершенно темно
сĕм ухмах — полный идиот
сĕм çĕрлеччен — до самой полночи, до глубокой ночи
сĕм те пĕлмест — он абсолютно ничего не знает
сĕм ватăличчен пурăн — дожить до глубокой старости
Сĕм çук çыннăн та вилсен катăк пурттипе катăк çĕççи юлнă, теççĕ. — посл. И у последнего бедняка после смерти остаются щербатый топор да сломанный нож.
4.
очень, самый
наи-
сĕм лайăх — 1) наилучший 2) наилучшим образом
сĕм пуян — 1) богач 2) очень богатый; богатейший
5. перен.
тяжкий, тяжелый
мрачный
сĕм пусмăр — тяжкий гнет
сĕм хуйхă — тяжелое горе
II.
1.
подобие, сходство
кăштах ашшĕ сĕмĕ пур — у него есть небольшое сходство со своим отцом
ку пӳртĕн пӳрт сĕмĕ те çук — эта избушка даже на жилище не похожа
2.
оттенок, нюанс
пĕлтерĕш сĕмĕ — оттенок значения
шухăш сĕмĕсене ăнкарса ил — уловить все оттенки мысли
3.
признак, симптом
чирлесси сĕмĕ те çук — у него нет никаких признаков заболевания
III.
1.
сознание
сĕме кĕр — прийти в сознание
ăспуç сĕмĕпе — сознательно, обдуманно
2.
чутье
навык
алă сĕмĕпе — автоматически, привычно
Çавăн пекех пăхăр:
сĕлхĕ сĕлхĕ кайăкĕ сĕлхе Сĕля « сĕм » сĕмĕ сĕмĕ-пулли Сĕмĕл сĕмĕлле сĕмĕрлĕх