Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

подр. крику галки. СТИК. Чавкасем пĕрерĕн пусан, чак, чак! тăваççĕ, кĕтĕвепе пусан шавăтатаççĕ. || Подр. крику сороки. Альш. Хĕве хупсан, кĕлет чӳречи çине пĕр чакак пырат та чак, чак! тесе ăйхă памасăр кăшкăрат, тет. || Подр. чириканью воробья. Альш. Çерçи чак-чак тăват-çке. || Подр. трели соловья. Альш. Шăпчăксем авăтаççĕ чак-чак! тесе, сачĕсенче панулми çук, тесе. || Ст. Шаймурз. Ир те чак-чак, каç та чак-чак. (Пăри тӳни). || Подр. звуку, получающемуся от стука подковы. Сред. Юм. Чол сарнă срампа таканлатнă лашапа чуптарсан лаша та: чак! чак! туса пырать. || Малт. шк. вĕр. фиç. 120. Çав вăхăтрах хăййăн тепĕр вĕçĕнчи пăта шăнкăрава чак! çапса кăларать. || Ой-к. Чак-чак чанкăртак, айăн тимĕр пит тимăр, акалама тинĕс пек. (Аслати авăтса, çиçĕм çиçсе çăмăр çуни). || ТХКА 105. Пуртă хам умма çĕре чак тăрăнчĕ (воткнулся). КС. Çавсенĕн ачи аллине йĕп тытнă та, шăнасене чак та чак тăрăнтарать (попадание острым концом). Сред. Юм. Сейнике çĕр çине чак тăрăнтарса лартрăм. (Звук, когда втыкают вилы в землю или в снег). Çĕн Кипек. Тăрн-тăрлик, чаках тăрăн. || Подр. быстрому выезду. Орау. Чак анчах тухса карĕ (выехал быстро со двора). || Подр. тиканью часов. Сред. Юм. Стенной сехет: чак, чак! тăвать çӳренĕ чохне.

густой (о лесе). Пшкрт. || Густо, много. Пшкрт. Ыраш чак. Сред. Юм. Чак (или чат) ерентпе кĕрсе ларнă та кӳртмеç орăх. || Немного. Хурамал. Мана чак кăна шыв пар-ха.

знач. не выясн. Коракыш. Икĕ чак, пĕр чăмăртак. (Йăва. Тогач. Ушшĕ).

назв. селений. N. † Чака пуçăн çарана хĕр тап-таса пĕтерчĕ. Синьял. † Пырăр халĕ Чак çул çне.

убавляться, уменьшаться. Торх. Иур та куленех чакса пĕтсе пырать. || Убывать (о воде). Аттик. Шыв тулса чаксассăн улăхсем çинче, çарансем çинче курăксем ешерсе хăпарса тухаççĕ. N. Атăлта шыв чака пырат (все убывает). Календ. 1906. Шыв чака пуçласанах рис ака пулаççĕ. Шел. 75. Сĕнче чакса çитиччен кĕтсе тăма вăхăт çук. N. Каçпа шыв чакса çитрĕ. СТИК. Çырмари шыв чаксах пырат (вода все убывает). Ib. Пирĕн пусăра шыв чака пырат (убывает медленно, незаметно, но безвозвратно). Ib. Пусăри шыв кашни кун чакса пырат (каждый день убывает). Чув. прим. о пог. 296. Хĕлле тан шывĕ тухсассăн, çула йĕпе пулат, шыв чаксассăн, çула уяр пулат. Если зимою образуется наледь, наслуда, летом будет ненастье, если же вода убудет, летом будет ясно. || Убывать (о силе). N. Эсир уйăрăлсан, сирĕн вăйăр чакĕ. N. Хамăр ваттине кура вăй чакрĕ. || Сет-к. Пирĕн ĕнейĕй çилли чакнă. || Укорачиваться. N. Кашни кун ĕмĕр кунĕ чакса пырать. || Ухудшаться. N. Хуйхăпа сывлăхăм та чакрĕ. || Опадать (опухоль). В. Олг. ЧС. Шыççи (у лошади) çапах пĕрте чакмаст, тет. Скотолеч. 12. Ăна шыçни чакиччен кунне тăватшар хут улăштарса çыхас пулать. N. Сылтăм пит шыçĕнчĕ; çав чаксан кăларттарас тен, шыçăнни чакмасăр кăлармаççĕ. Череп. Чак, опадать (о толстом животе). || Уступать. Халапсем. Апла каласан ку та пăртакçĕ лăпланам пек пулать, калле те чакать. || Падать (о цене). Сĕт-к. Похра номай полсассăн, ыр сĕлĕнех хак чакать. || Отступать, пятиться назад. Юрк. Тăрсан-тăрсан, йӳнерехе те парăп, тет калле чакса. Сĕт-к. Нимле мар полч: ни каялла чакмалла мар, ни валалла каймалла мар. СТИК. Чăмăçă лашана хĕнен-хĕнен, вăл мĕн çапнăçемĕн чаках пырат (сколько не бьешь, а она все назад и назад). Ib. Ман лаша вăл пит ăслă, хăш-хăш чухне хам иртсе пынă чух: стой! теп те, вăл чака тăрат (выражается изумление). || Ск. и пред. чув. 42. Ман вăхăт çук халĕ, ерĕшместĕп, тесе чакма пуçларĕ.

Çавăн пекех пăхăр: