1.
иноходец
çăрха лаша — иноходец
Икĕ турти тĕк тăрать, хура çăрхи çăрхалать. (Юханшыв). — загадка Две оглобли неподвижны, а черный иноходец между ними все бежит. (Река).
2.
иноходь
лаша çăрхапа чупать — лошадь идет иноходью
иноходец.
190 стр.
(с’ы̆рha), игольные уши. См. çăрта. Орау. СПВВ. ИА. Ватă çынсен йĕп çăрхине çип тирме куç курмасть.
(с’ы̆рha, с’ы̆рha, с’ŏрha), рубец, полый край штанов, длявдевания йĕм кантăри (т.е. гачника). Сред. Юм. Йĕм çăрхи (с’ы̆рhи), гачник. Тюрл. Çытма (с’итма) çăрхи (с’ŏрhи). КС. Çытма çăрхи (с’ы̆рhи).
(с’ŏрha, с’ы̆рha), иноходец. См. çăрка. N. † Аслă çулпа килет кăвак çăрха, çилки-хӳрине çыхлантарса. С. Алг. † Хура вăрман витĕр килет кăвак çăрха, çыхланчĕ-çке çилхи çилпеле. N. † Аллă карăк, пĕр çарăк; тăхăр тăрни, пĕр çăрхи. Байгл. † Аслă çулăн тусанне хура çăрха тустарать. С. Айб. † Икĕ турти тĕк тăрать, хура çăрхи çăрхалать. (Шыв юхни). Бижб. Пуянăн автанĕ те çăрха, теççĕ. (Послов.). Н. Седяк. † Хура пĕкĕ хура çăрха, халь уткăнма тăрать, эп ларсан. Ст. Чек. Çăрха лаша, лошадь, у которой при беге туловище держится все время на одной высоте. || Иноходь. СПВВ. † Уйăх çине пăхрăм — ут куртăм, утланса çӳретрĕм — çăрхи пур. Собр. Утлантăм-пăхрăм — çăрхи пур (у жеребенка), чуптартăм-улăхрăм ту çине. Орау. Лаши çăрхапа чупать, шыв пек пырать. || О других животных. Юрк. † Лаша суха сухалат, ĕне çăрха çăрхалат; эпир утвит панă чухне тухтăр пуçне пăркалат. || О людях. Юрк. † Эпир илес хĕрсенĕн тăхăр тĕрлĕ утти пур, çитмĕл тĕрлĕ çăрхи пур.
«иноходец»; «иноходь ; МК йорыга am «иноходец; тур. йорга «рысь (аллюр)»; «рысак»; узб., тат., башк. юрга, кирг. жорго, казах., к. калп., карач. жорғa, ойр. дьорго, кумык. ёрга, уйг., туркм., ног. йорга, хак. чорга «иноходец»; «иноходь»; ср. монг. жороо «иноходь»; жороо морь «иноходец». По А. Н. Кононову, происходит от глагола йур-т «бежать рысью» (ГУЧ, 123); ср. перс. (йурге) «иноходь»; вероятно, заимствовано из тюркских языков.
Çавăн пекех пăхăр:
çăрттанла çăртти çăрттик çăрулми « çăрха » çăрхалă çăрхала çăрхалан çăрхаланчăк çăрхалат