Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
видеть, обладать зрением
лайăх кур — видеть хорошо, иметь хорошее зрение
эпĕ лайăх куратăп — я вижу хорошо
аякрине куракан — дальнозоркий
çывăхрине çеç — куракан близорукий
сулахай куç курмасть — левый глаз не видит
курми пул — лишиться зрения, ослепнуть
Хăй курмасть, ыттисене кăтартать. (Çухрăм юпи). — загадка Сам не видит, а другим указывает. (Верстовой столб).

2.
видеть, воспринимать зрением
акă курăр — вот взгляните
тĕлĕк кур — видеть сны
курассăм та килмест — и видеть не хочу
хăвăрах куратăр — как (сами) видите
курах кай  — увидеть внезапно, вдруг
курмăш пул  —делать вид, что не видел
хам куçпа хам куртăм — я видел собственными глазами
аппай, кама куратăп эпĕ! — ба, кого я вижу!

Усал усала урам урлă курать. — посл. Рыбак рыбака видит издалека (букв. дурной дурного через улицу углядит).
Уя тухман, уй курман. — погов. В поле не бывал — нивы не видал.

3.
смотреть, наблюдать
замечать
курса çӳре — обозревать, рассматривать
курмалли зал — зрительный зал
телевизор куракансем — телезрители
кино куракансен конференцийĕ — конференция кинозрителей
курса тăранма çук — не налюбуешься, не насмотришься
курăпăр-ха, мĕн пултарăн эсĕ — посмотрим, на что ты способен

4.
повидаться, встретиться с кем-л.
свидеться разг.
сире курма пит хавас! — очень рад вас видеть!
каçхине клубра курăпăр — увидимся вечером в клубе
кĕрсе курса тух — зайти повидать, навестить
тепре куриччен! — до свидания!

5.
испытывать, переносить
претерпевать книжн.
инкек кур — попасть в беду
шар кур — попасть в беду
кун кур — благоденствовать, жить в довольстве
намăс кур — позориться, срамиться
намăс курмарăмăр — мы не ударили лицом в грязь
нуша курса пурăн — испытывать нужду, жить в нужде
ырлăх курса пурăн — наслаждаться благами жизни

курса ирттер —
1) прожить (какое-то время)
2) пережить, испытать что-л.
хам ĕмĕрте эпĕ мĕн кăна курман — чего только я не испытал на своем веку

Çынна усал тăвакан хăй усал курать. — посл. Кто причиняет людям зло, тот и сам его испытает.

6.
в отриц. ф.
ненавидеть
курайман çын — ненавистник
курайми пул — возненавидеть
тăшмана курайми ту — будить ненависть к врагу
Курайманăн куç шăтнă, тӳсейменĕн тӳс шăтнă. — посл. У ненавистника лопнули глаза, а у нетерпеливого лопнуло терпение.

7.
усă кур — пользоваться, использовать, применять
усă курман отпуск — неиспользованный отпуск
усă куракан çĕрсем — земельные угодья
практикăра усă кур — применять на практике
ĕçре усă кур — применять на практике
пурте усă куракан сăмахсем — общеупотребительные слова
пур майсемпе те усă кур — 1) использовать все возможности 2) не гнушаться никакими средствами

8.  
в форме курăсăн
в знач. вводн. сл.
смотришь, глядишь
курăсăн, вăл персе те çитрĕ — глядишь, он и нагрянул

9.
с деепр. др. глагола выступает в роли вспом. глагола:
выçса кур — поголодать
ĕçлесе кур — поработать
кайса (çитсе) кур — побывать, посетить, нанести визит
калаçса кур — поговорить
кĕрсе кур — наведаться
çӳресе кур — поездить, походить
тутанса кур — попробовать, отведать
çисе кур — попробовать, отведать
тытса кур — 1) подержать (что-л. в руках) 2) половить (напр. рыбу), поохотиться
вăл хăй ĕмĕрĕнче никампа ятлаçса курман — он в жизни ни с кем не ругался

◊
витĕр курса тăр — видеть насквозь
пăх та кур пире — знай наших
пурнăç курнă çын— тертый калач, видавший виды человек
тăкак кур — быть в убытке
нумай кур — быть в барыше
юп кур — благоприятствовать
мĕн курман эсĕ унта? — чего ты там не видел?
ăна курса та юлаймарăмар — только мы его и видели
тĕм курса лармалла пулĕ — как бы чего не вышло

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

видеть
кура тăран — постоянный знакомый
курайман — завистливый, ненавистливый, враждебный
кураймастăп — ненавижу, завидую
курнă çын — пожилой человек
куриччен курассăн супмарăм — пока не видал, и не чаял, что увижу
курнинчен курманни теççĕ — лучше не видеть, чем видеть
курса куç тăранми — ненаглядный
епĕ ырă курмасси каймасăрах курăнать — еще не вышедши замуж уже можно видеть, что (в доме мужа) я не увижу добра (причитания невесты — Ред.)
темĕн те пĕр кураççĕ — испытавают, не знаю что
кури-курми пынă тĕл — иногда видел, иногда нет
куран куçа курми ту — притворись, что не видишь
курай — быть в состоянии видеть
курайман-тăшман — враг ненавистник
кураймасăр — с сердцов
курăн — виднеться
курăнми — невидимый
курăнса тăр — торчать
курăнăç — свидеться

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

кор (кур, кор), видеть, увидеть; видать, увидать; заметить. Кр. Чет. † Корак килет: корас, тет; корса, пăхса илес, тет. N. Эсреле час-часах куракан та пулнă. N. Таврăннă чух юрласа, парнисене çынна курмалла илсе таврăнаççĕ (чтобы все видели). ЧС. Киле кайма тесе, тула тухнă та, кĕлет тăрри çуннине курах кайнă (вдруг увидел, что горит крыша амбара). N. Корман-илтмен çын (совершенно незнакомый человек). ЧП. Хăрпăх витĕр пăхрăм та, ылттăн чĕкеç курах карăм. Альш. † Илсем, йысна, çĕлĕкне, кукша пуçна курарах! Юрк. Выля, выля, авантарах выля! чăваш арăмĕ епле ташланине курар-халĕ. Ib. Курăпăр, унта мĕн пулĕ! Увидим (посмотрим), что там будет. Ib. Эпĕ пулатăп, куратăн! Да, это я (был)! Ib. Куратна? тесе ыйтат. — Çук, курмастăп, тет. Ал. цв. 22. Сана эпĕ хамăн тĕссĕр, курас килми (отвратительное) ӳт-пĕвĕме кăтартаймастăп. Сĕт-к. Çав Элекçи коймăрланнине пре те корас килмеçт вара. Якейк. Эп кортăм эсĕр калаçнине. Регули 145. Эп кайнине вăлсам мана кораççĕ. Ib. 753. Эп кортăм, вăл онта кĕчĕ. Ib. 817. Эп кортăм кам килнине. Ib. 144. Вăл мана корчĕ килнине. Ib. 138. Эп килнине корчĕ. Ib. Ытти çынсем ун хыçĕнчен кĕнĕ чухне вĕсем чулсем хушшинче пăхăр арча курах кайнă. Ачач. 47. Шкул хапхинчен тухнă-тухманах, хайхи качака сухалне (козлобородого) курах ячĕ. N. Паян халиччен курман-илтмен çынпа паллашрăм. Тоскаево. Курмасăр курнă кăнтăрла çурта çутнă, теççĕ ваттисем. (Послов.). Альш. Çав аслă çулпа Куславкка çулĕ çинче мĕн курсан кураттăмăрччĕ эпир тĕнче (наш кругозор этим и ограничивался). Лашм. † Пире илес тиекен сар ачисем Хусан купси хĕрсене илни çук; майра пулса килсе курни çук. ТММ. Курнă суккăра илеччен, курман суккăра ил. (Послов.). Ск. и пред. Куртăм вара курмаллах мĕншĕн çав юр çунине. Ib. 44. Епле пĕлтĕр макаçи тыррине вăрларĕ те, курман пулчĕ хăй (отказался от того, что видел). Собр. Курман çĕртен курнă çын кăнтăрла çурта çутат, теççĕ. (Послов.). Т. Григорьева. Курман кăнтăрла çурта çутнă, теççĕ. Сред. Юм. Корман çĕртен корсан, кăнтăрла çорта çутнă, тет. (Говорят про человека, бывшего бедным, но потом обогатившегося). Ib. Мана корни-пĕри вăрçаççĕ. Кто ни увидит меня, все ругают. Собр. Курнинчен курманни нумай, теççĕ. (Послов.). Байгул. † Мĕн пăхатăр пирĕн куçран, çӳлте çăлтăр курман-и? (Оригинальное сравнение). Якейк. Çын корнă-корман карта тытса лартрĕ. Ib. Ай, çав платньăксам лайăх ĕçлеççĕ-çке, çын корнă-корман паччалăк туса лартрĕç! || Смотреть, глядеть; наблюдать; брать пример. Ала 3. Хĕр, курса çӳресен-çӳресен (после того, как везде походила и на все поглядела), унăн каясси килнĕ, тет, тинĕс патне. Шурăм-п., № 14. Яш-кĕрĕм тем чухлиех. Икĕ ача уткăнаççĕ анчах. Ыттисем курса тăраççĕ (наблюдают). N. † Çинçе пилĕк хура куç кам телейне курса (на чье счастье) ӳсет-ши? С.-Устье. Çав вăхăтра хуçа патне улпут тарçисем курма пынă, тет. (Употребляется вместо «туй курма», «хĕрсем ларнине курма» и т. п.). Юрк. Арăмăн упăшки килне тавăрăнсан, хунямăшĕ те хĕрĕ патне кĕрӳшне курма пынă. Кама 29. Ну, киле кайса, çырткалам-ха, çиессĕн килчĕ. Каçхине курăпăр-ха (посмотрим). N. Вĕсем те (молодежь), ваттисене кура (взяв пример), урăхла юрăсем кăшкăрса юрла пуçларĕç. Учите детей. Ашшĕсенчен кура ачисем те пĕчĕккĕллех чĕлĕм туртма вĕренеççĕ. Халапсем. Çавăнтан вара, вĕсенчен курсах, ыттисем те хăйсем валли çапла сăра тăва пуçларĕç, тет. N. Тухнине кура унта та пырса тăнă. N. Мускав хулине чипертерех курасшăн пайтах урамсене çите куртăм. N. Çавăнпа вĕсенĕн ачисем те, ашшĕ-ăмăшне курса, çамрăклах ырра, лайăха вĕренсе ӳснĕ. || Встречать. N. Кушкăсем Ивана куртăм. N. Кушкăри аппана Хусанта куртăм. Орау. Вăрмана каймассеренех кураппăр эпĕр ăна (встречаем). N. † Пирĕн тăвансем хушши ытла инçе, куракан çынтан, салам ярăрсам; салам ярса салам çитмесен, хăвăр, асăнса, килсе курăрсам. М. Васильев. Ачасĕм ялта коракана-пĕрне (кого ни встретят) шывпа сапса çӳреç. О земл. Халиччен çĕр ĕçĕ çинчен чăвашла çырнă кĕнеке эпир курнă-тăву çукчĕ. Бес. чув. Тата темиçе хут та Керимуллапа курса калаçмалла пулнă. || Видеться; повидаться. N. Йăпăрт анчах корасчĕ сере (= сире)! Б. Олг. Ну, тет, кортăмăр, тет; атя хопаха тет, пĕр коссушкă эреке ĕçĕпĕр, тет. Слеп. † Эпĕр ĕçме килиса, эпĕр корма килиман. Йӳç. такăнт. 19. Сыв пулăр, тепре кураччен! До свидания! N. Тавăрнсан, пĕр-пĕринпе курса, пĕр виçĕ курка сăра ĕçесчĕ. (Письмо). Юрк. Санпа курса калаçнăранпа (со времени нашей встречи) тăват-пилĕк хăваттире куçрăм. N. Тав ĕлĕххисене! — Апла пулсан, юрĕччĕ те, куримастпăр çав (редко приходится видеться). Альш. Сывă пулăр-ха, куриччен! До свиданья! || Претерпевать, испытывать, переносить, выносить. ГТТ. Курмалли пулнă. Такова (его) судьба. Ib. Курасси пулнă. В. С. Разум. Унта ташлама тапратрĕç. Манăн çав ташланă вăхăтра ыйхă киле пуçларĕ. Манăн çав ташă вăхăтĕнче мĕн пур курни те ыйхăпа вăрçни анчах пулчĕ. Тогач. † Ай акисам, акисам! Килетĕр те тăратăр, кăркка чĕпписем мĕн кураç пулĕ! (т. е. вы ушли из дома, не покормив их). N. Темĕн те курса ларăр ак! Вот с вами случится что-нибудь скверное! (Угроза). ЧС. Пĕлтĕр те лаша вилчĕ, кăçал та апла пулсан, мĕн курăпăр вара! КС. Турă куртăр сана! (Пусть накажет, воздаст). Шел. 29 Ылттăн çурта кĕрсен те, кĕмесен те, вилмелле, мĕн курнă пуç куртăрах, унта мĕн пур пĕлмелле. N. † Йывăр хуйхă курнă çукчĕ, çурчĕ çамрăк чĕрене! Кĕвĕсем. Мĕн тăвас лутра кăвакал? Мĕн курас лутра кăвакал? Юрк. Чĕрĕм чунăм чăтманнипе кура-кура çӳрерĕм (скитался на стороне?). Ib. Тĕлĕнмелле! Усал курассисем, калăн, юри çак вăхăта кĕтсе тăнă, тесе! Ib. Курассине хирĕç. Как на грех. Ib. Хыçĕнче тăракан пĕр çынни, ку çапла хăраса тĕсрен ӳкнине курсан, унăн аркинчен туртса: унпа ан кĕреш, çĕнеймесĕр, унăн айне пулсан, хăнтан ху çынна култарăн, темĕН курса тăрăн, хур пулăн. Ан кĕреш! тет. Ib. † Ĕмĕрĕ иртсе пырат, мĕн курассине пĕлмес. Ст. Шаймурз. † Курайман тăшман кураймĕ, хăй мĕн курасса пĕлеймĕ. О сохр. здор. Лекĕрсем сивĕрен пăсăласран сыхланма хушаççĕ пулсан та, пĕртте сивĕ курмасăр пурăнма хушмаççĕ. Алших. † Хур курассăр килсессĕн, Атăл хĕррине анса кур. Букв. 1886. Ак ĕнтĕ, шан ача пăчана, вырăнсăр нуша курса çӳре! Иревли. Çуралнă чух çырнине (что суждено судьбою) курмасăр ирттерсе яраймалла мар; курма хушманнине кураймастăн. Собр. † Эсĕ курнă пурнăçа эпĕ те кура парам-и? (Хĕр йĕрри). Сред. Юм. ЬIтлин-çитлин порнăç корса полмарĕ. Не пришлось жить в довольстве. Ала 88°. Вăл ачасем мĕн курман, хурлăхне те, савăнăçне те курнă вăсем. Образцы. Халиччен ырă çын умне тăманччĕ, чĕлхем çыхланнине курманччĕ. N. Конта темĕн те корăн! N. Курассу пулсан (если суждено судьбою), çитен иккен пур тĕле те (всюду. перебываешь). Никит. Макçăм: çаран укçи тӳлемесен, сутмалла пулат пуль-çке, мĕн курмалла, тесе, юмахласа улăхать. Истор. Алă-ура суран курни хисепĕ те çук. Кан. 1929, № 138. Ман пек, ни лаши, ни карт-хури çук çын çăкăр çисе курас çук (хорошего житья не увидит). || Юрк. Курас килмен япалана, ăна епле ирĕксĕр ĕçес тетĕн. || Считать за... СПБВ. Хăй чунĕ пек курать (юратать). N. Çамрăккисене тăвану пек кур. Ал. цв. 1. Хуçа хăйĕн хĕрĕсене чун пек курса пурăннă (души не чаял). N. Çиллисемпе мана тăшманăн кураççĕ. Букв. 1886. Эсĕ унта килте чупса çӳренĕ чухнехи пек куртăн-и мĕн? Ăçта сурăхусем? теççĕ. || С отрицанием в гл. возмож. — ненавидеть. Ск. и пред. 15. Эсир мана ӳстертĕр, ача чухне юратрăр; анчах ӳссе çитрĕм те, хĕрĕр чунне курмарăр. Чăв. й. пур. 23°. Вăл Натти пит усал кăмăллă пулнă, çынна пĕртте кураймасăр тăнă. Эпир пурнаппăр юлташпа. Икĕ кинтеш пĕр-пĕрне кураймасăр пурнаççĕ, чысти çавăн пекех пурнаппăр. || Знать. N. Çапах та ытти çынсем уна (это) курса пĕлсе тăраççĕ пулсан та, юмăçа кайма пăрахмаççĕ. || Относиться. Альш. Вăл пурне те хăйне курнă пек курать. Он на всех смотрит, как на себя, относится ко всем одинаково. || Принимать (за кого). N. Ĕмĕтленетĕр — илейместĕр; вĕлеретĕр, ăмсанатăр — çапах ĕмĕтĕре тăрантараймастăр; вăрçатăр, тăшманăн куратăр — çапах çук, мĕншĕн тесен ыйтмастăр эсир. || Дождаться (худого). К.-Кушки. Çаратсан çаратсан, мĕн-те-пулса курĕ-ха (пулĕ-ха). Грабит, грабит, да до чего-нибудь и дограбится. || Иметь. Истор. Санăн арăму Ирина халиччен ача-пăча курман, ахăр ӳлĕм те кураймĕ. Собр. Ай, пиччеçĕм, Николай, пичче! Эсĕ курнă ача-пчана эпĕ те кура парам-и, эсĕ курнă пурнăçа эпĕ те кура парам-и. Орау. Виçĕ пуса курман-им эпĕр, виçĕ пусшăнах çука юлмăпăр-ха! (т. е. копейка — не велик расход.) || Подражать. N. Эсĕ кукленсе кĕнĕ арăмран курса вĕрен. || Иметь целью. Бур. † Ай-хай, çинçе пӳçĕм, çамрăк пуçăм, кам телейне курса ӳсет-ши? || Кан. Çав тери пуян çын хĕрĕ мĕн курнă-ши ĕнтĕ (что нашла завидного) ман ывăлра? || В качестве вспомогательного глагола. Сунт. 1929, № 9. Çăва тухнăранпа армансем çунаттисете лайăххăн, вăйлăн çавăрса та курайман. N. Конта çантăлăк пит вĕри: кон-каçа кĕпесем типсе кормаççĕ. N. Пĕр вĕренсе тухсан, кĕнеке вуласа курмаççĕ. N. Ким тытса курман, шывпа çӳресе пиçмен çын. N. Пĕр санпа анчах калаçса курман. N. Хусантан тухнăранпа ăшă пӳрте кĕрсе курман. N. Тăласем типсе курман (= все время мокры). Конст. Чăв. Тата килсе кĕр (приезжай повидаться), тепĕр килнĕ чух (в другой раз) аннӳне те илсе кил вара. N. Кайса кур чăвашсене. Поезжай, повидай (или: навести) чуваш. N. Сыв пул! Татах килсе кур. Кан. Ялта мар пирки кашни кунах кайса кураймастпăр. Юрк. Ку аттамсемпе эпĕ темĕн каласан та Хусана çитсе курас çук. СТИК. Эпĕ халиччен çӳресе курман çын мар вĕт. Чай, я не в первый раз (езжу).

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

күрергә

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[kur]
vidi (vidu); helpverbo (ofte kun la signifo "proveti")
курми пул — perdi vidkapablon, fariĝi sen vidkapablo
эп(ĕ) сана курмастăп — mi ne vidas vin
тĕлĕк кур — sonĝi
телекуравçă — telespektanto
курнă-курман — apenaŭ vidi, sen tre bone vidi
сана курма питĕ хавас! — mi tre ĝojas vidi vin! кĕрсе кур — viziti por kelketa tempo
тепре куриччен! — ĝis la sekva foje, ĝis revido!
курайми пул — ekmalŝati, ekmalami
усă кур — uzi, utiligi
ĕçлесе кур — laboreti
калаçса кур — iom paroli
пурнăç курнă çын — sperta homo
курăн — videbli, vidiĝi
мана курăнмасть — mi ne vidas, por mi ne estas videbla
курăнми — nevidebla
кура — laŭ, konforme al, pro, laŭ ekzemplo de.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«видеть», «смотреть», «замечать»; др. тюрк., МК, уйг., азерб., алт. В, ойр., тув., хак., кирг., казах., ног., к. калп. кӧр, узб. кур, башк., тат, кӳр, туркм., тур., кумык, гӧр «видеть», «смотреть»; монг. кара, хара «смотреть» «глядеть».

Çавăн пекех пăхăр: