Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
находить, отыскивать, обнаруживать
çухалнă япалана туп — найти пропажу
нефть вырăнне туп — обнаружить нефтяное месторождение
кĕнекене аран шыраса тупрăм — я еле отыскал книгу

2.
находить, подыскивать что-л. кому-л.
ăна майлă ĕç тупса панă — ему подыскали подходящую работу
хĕр тупса пар — подыскать, сосватать невесту

3.
разгадывать, находить ответ
постигать
задачăн туппине туп — решить задачу
ĕçĕн тупсăмне туп — постичь суть дела

4. перен.
подхватить, схватить (какую-л. болезнь)
грипп туп — схватить грипп

5. перен.
доиграться разг.
достукаться прост.

◊
тупмалли юмах — загадка
пурăнмалăх ĕçлесе туп — зарабатывать (себе) на жизнь

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

топ, находить. Регули 1008. Виç кил картинче шыраса топимарăм, тăваттăшăнче топрăм. Ib. 300. Топиччен каймăпăр киле. N. Çтан тупнă эсĕр ку çĕлĕке? Çтан тупрăр эсĕр ку çĕлĕке? N. Она тописан, лайăх полĕччĕ те... Якейк. Онсăр пуçне ку выртма орăх вырăн топиман (не нашел где лечь)? Ib. Онсăр пуçне эс тăхăнма орăх япала топимарăн-и (не нашел что надеть)? Собр. Вăл çĕрĕ мĕн каланине те тупса килсе панă. Сред. Юм. Иккĕн пынă чохне пĕри ӳке парсан, онтан колса: окçа топрăн-а-мĕн? тес вырăнне, тӳрех: топрăн-а-мĕн? тет. Ib. Пире хăйшĕн лава кайма килсе каланă, топрăмăр ĕç вара эпир пориншĕн те лава çӳресен. Янтик. Ах, ун тертне! Мăшкăлать чысти! Ман умран тупайчĕ хăй, кайран хăй умне кайса тăчĕ (нашел на моей лехе, быстро сорвал и ушел на свою леху). Ib. Пыр ярăнсассăн, сăра тупать, теççĕ. Турх. Хăнаху ылхан тупатăн. СТИК. Ун тĕлĕнчен тупăнать. (Гов. про маленьких, если они, отличаясь шалостью, упадут, вывихнут руку, разобьют нос и т. под.). Ст. Шаймурз. Чикрĕм — кăлартăм, чикрĕм — кăлартăм, шурă пуçлă ача тупрăм. (Уйран уçлакан услам çу кăларни). || Карсун. † Ан ӳпкелĕр, тăвансем, эп килнĕшĕн, хăвăр та çапла пырăр хăнана. Тупмăпăр-ши сирĕн сăйăра, тăмăпăр-ши сирĕн умăрта. Ст. Шаймурз. † Ай-хай тантăш пысăк, тантăш пысăк, епле тупаям-ши кăмăлне. || Сосватать. Синерь. Çав тарçа хай Ивана кĕтекен хĕре тупса пама тапратрĕç, тет. || Зарабатывать. Икково. Окçа топа тăрать. Он то-и-дело зарабатывает деньги. М. Сунч. Ун чухне юмăçсем пит нуммай тупрĕç-тĕр. N. Кăçал эпĕ каскаласа вăтăр тенкĕ тупрăм. Регули 1063. Вăл хăва лашисенчен (лашисемпе) окçа номай топрĕ. || СТИК. Ак тупрăм! Ку мана сутса ярĕ. (Ответ отца на наивяое лепетание мальчика: эпĕ, атте, сана, пасара кайсан, сутса ярăп ак, эс мана хĕнетĕнI). || Забеременеть. Шурăм-п. Хунямăш: кин ютран тупрĕ кăна (забеременела от чужого), терĕ. Арăмĕ ача çуратнă, ют çынпа тупнă. || Добегаться, доходиться. КС. Чупрĕ-чупрĕ те, тупрĕ (добегался до худого). Ib. Çӳрерĕ-çӳрерĕ те, тупрĕ. || Родить. ГТТ. Çав вăхăтра аптăраса, çав вăхăтра тин (ача) тупрăм (тупрĕ, турĕ, çуратрĕ). Юрк. Упăшка салтака кайсан 7 уйăхран ача тупрăм. N. Аттеçĕм, аннеçĕм, ĕрехмет пире тупнăшăн (= çуратнăшăн. КС.). N. Ача тупасси хăшпĕр хĕрарăма питĕ хĕн. N. Вăл ачисене пит йывăр тупать (пит çăмăл тупать). || Получить удар(-ы), побои. Ск. и пред. Чув. 48. Хăй те лайăхах тупса кайрĕ пулмалла. || Юмансар. Хăйне валли туп-а-а çӳрет. Он себе всегда беду найдет. N. Лешĕ топнă корнать ĕнтĕ (налетел на что-то недоброе). || Придумать, изображать. Истор. Шӳт тума юратнă, час-часах хăйĕн юлташĕсене мĕн те пулин тупса каласа култарна. N. Çĕнĕрен пĕлĕмлĕх тупса кăлармалла. N. Пĕр япала пулсан (или: пулнă пулсан), сăмаха тупма йăвăр вара (забудется вследствие того, что стал думать о другом). || Разгадать. Орау. Е паçăр ватă каланă сăмахсене тупас пулать (разгадать слова, сказанные стариком). || Стянуть. Курм. || Заразиться, N. Иртĕхсе çие-çие тăм-хаяр чир те тупăн.

топ, пушка. См. тупă. N. Питĕрех хăрушă туппа переççĕ. Туп лексен, пит этем ме таткаласа пăрахать. В. Олг. Каран пăшалпа та персе, топпа та персе, вилмест, тет, чĕлкеçĕ полнă, тет, нимпе те вилмен. || Снаряд, бомба. Сятра. Ман çирен туп уласа иртсе тăчĕ.

сл. неопр. знач. Ст. Чек. Туп тука тимĕр, ăна кура нуша тимĕр, чĕп-чĕпехĕн нуша тимĕр. (Чиркӳ). Т. II. Загадки. Туп, туп тимĕр, туп тимĕр, тупаймасан ăшна тимĕр. Собр. Туп тупансăр, тупансăр, тулти вăкăр каçансăр. (Килĕ). Ст. Айб. Туп тупилче, тупилче, туртса карăм та, туртса килтĕм. (Кĕпе килли). N. Туп, туп, тупа тимĕр, ăна тума нуша тимĕр, шур чĕмекĕн тăрри тимĕр. (Чиркӳ тăрри).

сл. неопр. знач. Собр. Туй арăмĕ туп çуни, киле пырсан вут (вар. пăх) çуни.

топ, частица образ. превосх. степ. прилаг. и нар.

топ, подр. топоту ног. Б. Олг. Яш ача ташлат, орине уткалат, он чухне, яш чохне топ, топ, топ ташлат. Пазух. Туп-туп чупса çӳренĕ чух (когда я бегала), тăп-тăп тытса савнă чух, ытараймарăн, аттеçĕм, халĕ епле ытарăн-ши? || Подр. стуку. Чураль-к. Çӳлте шăкăлти-макăлчи, аялта топ-топ. (Сӳс тӳни). || Сразу. Бгтр. Лаша топах тăчĕ. Туплаттар, топать. КС. Туплаттарса килет (громко топает по земле при ходьбе).

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

табарга

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[tup]
trovi (trovu), diveni (divenu), konjekti (konjektu)
эс(ĕ) ăна ăçта тупрăн — kie vi trovis tion?
тупмалла — necesas trovi
пурпĕрех тупатăп — ĉiukaze mi trovos
çак кĕнекене ăçта тупма пулать? — kie oni povas trovi tiun ĉi libron?
тупăм — enigmo
тупăм кала — doni enimon

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«находить», «обнаруживать», «отыскивать»; др. тюрк. (енис.) тan, уйг., азерб., туркм., тур., кирг., казах., ног., карач., хак., тат., башк. тan, узб. топ, тув. тып то же.

Çавăн пекех пăхăр: