Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
глагол движения,
обозначает действие, направленное вовне, за пределы чего-л.
— перевод зависит от способа передвижения:
выходить, выезжать, вылезать и т. д.
сыватмăшран тух — выйти, выписаться из больницы
пӳлĕмрен тух — выйти из комнаты
хирĕç тух — выйти навстречу, встретить
вăл тухмасăр пурăнать — он не выходит из дома
машина хуларан тухрĕ — машина выехала из города
Сăмах çăвартан тухсан хапхаран та тухать. — посл. Слово, вылетевшее из уст, выбежит и за ворота. (соотв. Слово — не воробей, вылетит — не поймаешь).

2.
выходить, выезжать куда-л.
оказываться где-л.
шоссе çине тух — выйти на шоссе
хурсем шывран çырана тухрĕç — гуси выбрались на берег

3.
проходить что-л., через что-л.
пересекать что-л.
вăрман витĕр тух — пройти через лес
дистанцие пилĕк минутра тух — пройти дистанцию за пять минут

4.
отправляться, трогаться
отбывать
çӳреве тух — отправиться в поход
кимĕпе тух — отплыть на лодке
çуран тух — тронуться в путь пешком
Ырă çынпа çула тухсан çул иртнине системестĕн. — погов. С приятным спутником и не заметишь, как путь пройдешь.

5.
начинать, приступать к чему-л.
акана тух — начать сев
вырма тух — приступить к жатве
вăл виçĕ кун ĕçе тухман — он три дня не выходил на работу

6.
проступать, появляться, выбиваться
куççуль тухрĕ — на глазах появились слезы
чул айĕнчен çăл тухать — из-под камня бьет родник
тар тухрĕ — выступил пот
юн тухать — идет кровь
Чӳпĕке чăмласа çу тухмасть. — посл. Сколько ни жуй паклю — масла не выдавишь.

7.
прорастать, пробиваться
появляться
курăк тухать — трава прорастает
шăл тухрĕ — зуб прорезался
унăн сухал та тухман-ха — у него еще и борода не пробивается
Ыратмасăр çăпан тухмасть. — посл. Чирей без боли не выскочит.

8.
всходить, появляться
уйăх тухрĕ — луна взошла

9.
выходить, давать выход
получаться
пĕр пăт çăнăхран пăт çурă çăкăр тухать — из пуда муки выходит полтора пуда хлеба
гектартан вăтăр центнер тулă тухрĕ — с каждого гектара получили тридцать центнеров пшеницы
ку какайран виçĕ шницель тухать — из этого мяса выйдет три шницеля

10.
причитаться с кого-л.
санран вунă тенкĕ тухать — с тебя причитается десять рублей

11.
появляться (в продаже)
пасара çырла нумай тухать — на рынке в обилии появляются ягоды

12.
начинаться, подниматься (напр. о ветре, буре)
тăвăл тухрĕ — поднялась буря
Çил тухмасăр тăман тапранмасть. — посл. Без ветра метель не поднимается.

13.
образовываться, появляться, распространяться
сĕрĕм тухнă — запахло угаром, стало угарно
тĕтĕм тухать — дым идет
çунăк шăршă тухнă — распространился запах горелого, пахнет горелым

14.
ходить, идти, делать ход (в игре)
тузпа тух — пойти с туза
лашапа тух — пойти конем
сирĕн тухмалла — ваш ход, вам ходить

15.
удаваться, выходить, получаться
выгорать разг.
задача тухрĕ — задача решена, получен правильный ответ
ĕç тухмарĕ — дело не вышло, не выгорело

16.
получаться, выходить как-л.
кулăшла тухать — получается смешно, выходит смешно
унăн чăвашла калаçни вырăсла тухать — он говорит по-чувашски с русским акцентом

17.
выходить
сходиться (при подсчете)
виçĕ тенкĕ тухмасть — недостает трех рублей
лавккара тавар тухманни — недостача товаров в магазине
шут тухрĕ — счет сошелся

18.
увольняться
уходить (с работы)
освобождаться (от должности)
председательтен тух — освободиться от должности председателя

19.
становиться кем-л.
дослуживаться
инженера тух — стать инженером
майора тух — дослужиться до майора

20.
превращаться в кого-л., становиться кем-л.
кĕлмĕçе тух — сделаться попрошайкой
çука тух — обеднеть, стать бедняком
ухмаха тух — сойти с ума

21.
случаться, возникать, происходить
вăрçа тухрĕ — началась война
инкек килсе тухрĕ — случилась беда
пушар тухрĕ — возник пожар
пирĕн тавлашу тухрĕ — у нас возник спор

22.
выходить, издаваться
публиковаться
саккун тухнă — издан закон
кĕнеке тухрĕ — вышла книга (из печати)

23.
выходить, выпадать, доставаться
приходиться
облигацие выляв тухрĕ — на облигацию выпал выигрыш
мана картиш тасатма шăпа тухрĕ — мне досталось убирать двор

24.
истекать, кончаться, выходить
вăхăт тухрĕ — срок истек
унăн çулĕ тухнă — он вышел из возраста

25. в форме деепр. тухса с др. глаголами
образует составные глагольные формы:
тухса вĕç — убежать, сбежать, удрать

тухса кай —
1) уйтй, отправиться откуда-л.
2) вылезть, выбиться из-под чего-л. (напр. о рубашке)
тухса кĕр — сходить куда-л.
тухса кил — покинуть (помещение или населенный пункт, чтобы отправиться сюда)

тухса лар —
1) выйти посидеть
сада тухса лар — выйти в сад посидеть
2) выскочить, вскочить, появиться (напр. о фурункуле)  
3) уст. выселяться, поселиться обособленно (напр. хутором)

тухса сирпĕн — прям. и перен. вылететь, выскочить
пăкă тухса сирпĕнчĕ — пробка вылетела

тухса çӳре —
1) выходить, быть способным выходить из дому (напр. по состоянию здоровья)
вăл тухса çӳрекен пулчĕ — он стал выходить из дому
2) разъезжать, бывать в разных местах

тухса тар — убежать, сбежать

тухса тăр —
1) выйти к чему-л., встать у чего-л.
доска умне тухса тăр — выйти к доске
2) торчать, выдаваться, выпирать
3) выходить, публиковаться (систематически)

тухса ӳк —
1) выпасть, вывалиться из чего-л. (напр. о гайке)
2) разг. похудеть, отощать
3) разг. вылететь (с работы)

тухса шăвăн — разг. уйти незаметно, выскользнуть

26.
с деепр. др. глагола выступает в роли вспом. глагола
с общим значением законченности действия:
вĕренсе тух — выучиться, окончить учебное заведение
вуласа тух — прочитать, дочитать
йăтса тух — вынести (напр. вещи)
пăхса тух — пересмотреть, просмотреть (напр. документы)
пулса тух — получаться
лайăх мар пулса тухрĕ — получилось нехорошо
сиксе тух — выскочить откуда-л.
çавăтса тух — вывести (за руку, за поводья)
тапса тух — высыпать, проступить, появиться в обилии (напр. о сыпи, поте)
тăрса тух — выстроиться в ряд
хурса тух — разложить, уложить в ряд
чупса тух — 1) выбежать откуда-л. 2) пробежать (дистанцию)

◊
виçерен тух — потерять чувство меры, выйти за рамки чего-л.
йĕркерен тух — нарушать нбрмы поведения
манăçа тух — быть забытым, преданным забвению
мухтава тух — прославиться
чапа тух — прославиться
сăмахран тух — не слушаться, быть ослушником
çăва тух — дожить до лета
çутта тух — просвещаться, становиться просвещенным
тӳрре тух — оправдаться, оказаться правильным (напр. о прогнозе)
хисепрен тух — потерять уважение окружающих
шанчăкран тух — потерять доверие, выйти из доверия
сăмавар тухрĕ — самовар вскипел
çăкăр тухрĕ — хлеб испекся
япалан хакĕ тухрĕ — вещь окупила себя, оправдала свою цену
çак шухăш пуçран тухмасть — эта мысль не выходит у меня из головы

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

неизв. сл. Встреч. в сложении: тух-тух ĕстел.

, тох, выходить, выезжать. N. Краснов алкумĕнчен тухнă, тет; мĕнпе çывăрнă, çавăнпа анчах тухнă, тет, пĕр япала та кăларман, тет. N. Уçланка тухрамăр. В. С. Разум. КЧП. Эпĕ пĕр пашалу илтĕм те тухрăм. Я взял одну лепешку и вышел (но: илсе тухрăм — вынес). Кан. Аçтăрхантан юлашки прахут октябĕрĕн 14—15-мĕш числинче тухмалла. N. Ачасем, ăрамра шыв тухсанах, тула тухаççĕ те, каçчен те пӳрте кĕресшĕн мар. СТИК. Ыран ута тухмалла çынсем çависене туптаççĕ. Люди, которые должны завтра выйти косить сено, заправляют косы. ПТТ. Ваттисем ахаль каламан пулĕ çав: çын тухиччен туха пĕлмест, тухсан кĕре пĕлмес, тесе. Токшик. Тула тухасран тухас килет. Истор. Ольгă çыннисем тухакана пĕр вĕлерсе тăнă. N. Çула тухсан тин мана калаçма ирĕк пулчĕ. Шел. 101. Тухман чун, сӳнмен вут, тенĕ пек, халĕ эп. N. Тух тула, сыс пӳрте. (Шутка). Яжутк. Тухĕç халĕ утсампа, çуха тарне кăларапăр. В. С. Разум. † Пусма умĕнчи вĕрене тухмассерен вĕрентет; ăна пĕлнĕ пулсассăн, тата саккăр лартăттăмччĕ. N. Вăл унта тухнă та, сасси тухнă таран: мĕн тăватăр эсир кунта? тесе питĕ хытă кăшкăрчĕ. Изамб. Т. Акă çул ялтан тухать, çавăнпа тӳрех каймалла. Çутт. 62. Хăйăр тухакан вырăн. N. Эсир ман ăшран та тохмастăр. Чув. пр. о пог. 275. Çĕлен-калта хĕвеле ăшăнма пит нумай тухнă пулсан, çăмăр час пулать. Если очень много змей и ящериц выходит греться на солнце, скоро будет дождь. Янтик. Çуркунне тула тухнăçеммĕн тухас килет (кунсем пит ăшăран). Ib. Тухман çын, человек ни разу не выезжавший в период какого-нибудь времени; говорят, если он выедет, то обязательно будет буран или дождь. N. Тухман çын утсем патне тухсан, çумăр пулать. Сред. Алг. Эпир ялтан тухас çук, ăс кĕмесĕр ан илĕр. || Т. VI. Вилнĕ çын куçне уçса выртсан, çуртран тата тухасса, теççĕ. || N. Пасара тырă тухми пулчĕ (тухма чарăнчĕ, привоз прекратился). || Выходить по счету, оказываться в должном количестве. N. Кĕлте тухмарĕ. Толст. Апат çиес умĕн амăшĕ çливисене суса пăхнă та, пĕр çырли тухман. N. Ну вăкăрри те (и бык-то...) питĕ мăнтăр пулнă, тет. Ашĕ хĕрĕх пăт тухрĕ, тет, çăвĕ вăтăр пăт тухрĕ, тет. N. Вара мĕн пур пухнине пурне те çапнă та, унăн çĕр пăта яхăн урпа тухнă (оказалось, вышло). N. Пĕр пилĕк-олтă пăт тохатьчĕ полĕ. || Причитаться. N. Халĕ кăштă укçа пур-ха, Праскура ĕкесем хуса кайнипе 1 т. 50 п. тухать. Вишн. 59. Эсир: ĕçленĕ чух пиртен нумай япаласем тухаççĕ те, çавăнта эпир туртăнатпăр, тенине илтнĕччĕ. || Расходоваться. N. Вара санан уччитлĕри шалу тухмас пулĕ. || Вылетать. ПВЧ 120. Атте килĕ, ай, сала пак, сала-кайăк, ай, тухас çук. || Выплывать. Орау. Çурхи шыв тулăх пулмарĕ кăçал, çавăнпа шывсем ăшăххипе сулăсем Атăла тухиман. || Вытекать. ПВЧ 95. Юман касрăм, ай, пыл тухрĕ, çăка касрăм, ай, çу тухрĕ. Альш. Шăнкăр-шăнкăр шыв юхат, шăнкăртăм хирĕнче çăл тухат. || Истекать (о сроке). N. Çав ката (вăрман татăк) патĕнчи çĕрĕн пĕлтĕр, 1916 ç. срукĕ тухрĕ. || Впадать (о реке). N. Онкă çавала тохать. Онга впадает в р. Цивиль. Альш. Вăл кĕтесре Сĕвене Кăнла шывĕ юхса кĕрет. Кăнла шывĕ пысăк шывах мар. Шывĕ тухнă çĕртех, лапра, ялĕ ларат: Кăнла теççĕ. N. Вăл шыв Сăрра тухат. || Обнаруживаться, распространяться. Панклеи. Нумай та порнмарăмăр, пĕр икĕ эрнерен хай кам вăрлани тоххĕр (обнаружилось). || Образоваться. Ст. Шаймурз. † Хурамаран пĕкĕ аврăм, хĕвелпеле хушăк тухминччĕ. || Восходить (о солнце). Янтик. Эй, хĕвел, хĕвел! Юлашки кун сана пăхса юлатăп. Ĕнтĕ, эпĕ кайсан, эсĕ мансар пуçнех туха-туха (или: тухса) анса тăр. || Уродиться. N. Вăрлăхĕ те тухас çук. Чув. пр. о пог. 468. Çулла тĕтре пулах тăрсан, кăрăç нумай тухать. Если летом часто бывал туман, грибов уродится много. || Всходить (о хлебах). N. Калчасем тĕ ешĕл тухрĕçĕ. N. Тырăсам мĕле туххăрç? || О колосе. N. Ырашсем тата поç тохса тикĕсленчи вара? || Выйти замуж (украдкой). Юрк. Куç умĕнче сарă каччă, тухăп кайăп, мĕн тăвăн? Альш. Тимĕрсел чăвашне качча тухса (т. е. вăрттăн) килет, тет. || Выигрываться. N. Патша хĕрпе окçалла выляса окçа тохмарĕ — çилентĕм, тет Йăван. || Проходить. О земл. Çапла акнă хыççăн вăрлăх витĕнтĕр тесе, çийĕнчен сӳрепе анчах тухаççĕ. || Проходить (в дверь). || Приниматься. N. Çамрăкла ĕçрен юлакан ватăлла (ĕçе) тухать, тет. (Послов.). || Случаться (о пожаре). Шинар-п. Çавăн пек эпĕ астăвасса пирĕя ялта тăватă хут тухрĕ (пожар). N. Çа вăхăтра лапах манăн пиçмо тоххăрĕ. || Выгорать (о деле). Кан. Ну мĕнле? теççĕ пашелсем.— Мĕн мĕнли, ĕç тухмарĕ. N. Ăна тилмĕрсе мĕн тухасси пур. N. Эпĕ шухăшланипе ĕç тухмас ĕнтĕ. || Орау. Вăрман кăçан тухать сирĕн? Когда получите разрешение возить. Альш. Сирĕн кăçал вăрман тухат-и? Удастся вам нынче выхлопотать лес? || Скинуться. Панклеи. Попляканă çĕртех çак арçурин хĕреç тохнă-ӳкнĕ. || Выгружаться. Тайба. Т. † Атăлтан арпус тухат-ĕçке, тулса тухнă уйăх пек. || Выйти из употребления. N. † Порçăн тотăр полăтăм, эп хĕр поçĕнчен тохмăтăм. N. Пирĕн... юрамисĕре тухрĕç, улăштараççĕ çак хушăра. N. Арман тухрĕ, ун вырăнне пĕр çӳпĕ-çапă кăна тăрса юлчĕ. || Появляться. N. Вăл (корь) ачана анчах тухать. N. Çула ача чирĕ тухрĕ, тухтăра шыраса Ишеке çитрĕмĕр, Покровскине те çитрĕмĕр, хулана та çитрĕмĕр. || Проходить (о болезни). Нюш-к. Чир çыпăçнă чухне купи-капанĕпе килет, тухнă чухне йĕп çăрти витĕр тухать, теççĕ. Шурăм-п. Чир тухса кайрĕ. || Окончить. Иваново. Эпĕр хамăр ялтан тухсан, манăн двухклассный школа каяс килетчĕ. || Кончиться, заканчиваться, оканчиваться. Изамб. Т. Час-часах хĕлле, раштав типпи тухсан, ĕçкĕ ĕçеççĕ. Альш. Çĕнĕ-кассăн вĕçĕнче çӳлти эрет тухнă çĕрте. Ст. Письмерь, Ставр. Кăнтăрлахи кĕлĕ мункун кунĕ хĕвел тухас умĕн тухать. Альш. Хăят кунĕ (16 июня) каçпа тин хай кĕвĕ каласси чарăнат: уяв тухат вара. Ib. Михайла эрни тухсан, тепĕр эрне хушшинче. Ст. Яха-к. Çăварни тухса кайнă чухне çынсем пурте çăварния ăсатса яраççĕ. Бюрг. Мункун эрни тухсан ытларикун. Календ. 1904. Вара çăварни тухиччен эрнипех сĕт, çу, çăмарта, пулă анчах çиеççĕ. N. Эпĕ санăн çыруна илтĕм мункуя эрни тухнă кун. || Настаиваться (о чае). Альш. Чейĕ тухаймарĕ-ха. Чай еще не настоялся. || Проходить, проезжать по более узкому месту, напр., по лесной дороге, по улице, по засеянному полю и пр. Трень-к. Пирĕн Чăкăртан киле таврăннă чух пĕр вĕтĕ вăрман витĕр тухмалла. Разум. Пĕр çĕрте çĕнĕ çул (дорога) икĕ халăх çĕрĕнчен пĕрин витĕр тухса каймалла полнă (должна была). Богдашк. † Урамăрсем вăрăм, тухма çук. N. Эпĕ пĕр чăрăш тĕлĕнчеччĕ те, чăрăш витĕр тохса тивĕрĕ мана. || Прибыть, приехать. Сред. Юм. Кăш прахутпа тохрăн? На котором пароходе приехал? || Быть изобретенным. Шурăм-п. Пăрахутсем тухсан (были изобретены) та, çавăн пекех пулчĕ. || Подниматься. N. Мăрьесенчен паян кунĕпе тĕтĕм тухать? || Достаться. Бгтр. † Ой тутри, хĕр тутри, тутри хĕрĕн пулсассăн та, укçи хамра тухнăскер. N. Халăх çине тухрĕç (анасем). Ала 6. Шăпа ячĕç, тет: çав çĕлен урлă каçма кама тухать, тесе. Изамб. Т. Эпир, аван çаран тухнисем, пăсма памарăмăр (не позволили переделять). N. Сана та ним те тухас çук. || Явиться. Синъял. † Турă çырни тухаччен атте патĕнче пурăнтăмăр. || Появляться (об облаках, зверях и пр.). Кн. для чт. I, 15. Каçхине çумăр пĕлĕчĕсем тухнă та, çумăр çăва пуçланă. Синерь. Мĕн пирĕн палумия тухрĕ (что это такое появилось, что ест наши яблоки), тесе калать, тет, ывăлĕсене. || Скипеть. Орау. Вуник минут анчах юлчĕ, сăмаварне лартмастăп та ĕнтĕ, унччен тухаймасть вăл. || Вернуться. Орау. Хам укçа та тухмарĕ. Ib. Пушмака кĕркунне тенкĕ те вунă пус панăччĕ. Хакĕ тухрĕ-ши унтанпа? || Набираться для продажи. N. Сĕлĕ тохмас сотмалăх. Орау. Ку шăмата пĕр пилĕкçĕр хăяр тухĕ-ши? — Мĕн пилĕкçĕрĕ, пĕр икĕçĕр тухĕ. Наберется ли к субботе 500 огурцов? — Где пятьсот, ладно если наберется двести. || Спориться (о деле). Юрк. Ĕçĕ (у него) кĕсем урлă та тухмаст (не выходит, т. е. они ему ни в чем не помогли). Ib. Вĕсенчен кăна ыйтнипе нимĕн те тухманниие курсан, ку татах урах май шыра пуçлат. || В. С. Разум. КЧП. Пьесси те вĕсен кулăшлăрахскер, çавăнпа лайăх тухрĕ. || Чхĕйп. Тата тупăк тунă чух тухнă турпаса пурне те пуçтарса илнĕ те... (собирали). || Стать, сделаться (кем либо). Шорк. Олпута тохнă, попа тохнă. N. Асла тух, мухтава тух. Сред. Юм. Учитĕле тухнă. Доучился до учителя и служит учителем. Рукоп. календ. Прокоп. Начара тух, вĕте тух, вака тух. N. Эмелçĕ хăй пĕлĕвĕ тăрăх асла тухать. N. Санăн варлă çынну, санăн тусу тăшмана тухсассăн, сана вилес пек хуйха ӳкермест-и? N. Вĕсем типсе пĕтсе кайнă хăравçа тухнă, ялан айăплă çын пек тăраççĕ. N. Эсĕ мĕнле чина тухан? || Превращаться, обращаться. N. Аскăнланса çӳрекен çын çемйине тĕрлĕ усалтан сыхлас вырăнне хăй тăшмана тухать. N. Навуса тухнă, обратилось в навоз (о железе). || СРОВ. 11. Ухмаха тухнă-и-мĕн ку çын? Она сошла с ума? || Увольняться, оставить службу. N. Вăл вырăнтан тухатех, теççĕ. N. Халĕ эпĕ вырăнтан тухрăм, ĕçлеме юрамаçть. || N. Пĕр министр ĕçĕпе айăпа тухнă пулсан, вăл айăп ытти министрсем çине те ӳкет. || Потерять образ. N. Ну тулĕк эс этемлĕхрен тухрăн, саншăн кулянап. Микушк. † Çын хурланă пуçăма эс хурласан (обракует, обидит), тухать çамрăк пуç çынлăхран („теряет всякое достоинство и выходит из числа людей“). || Дожить. || Быть в обращении (о деньгах). К.-Кушки. Ку укçа тухнăранпа çичĕ патша улăшăннă. С тех пор, как эти деньги были в обращении, сменилось семь царей. || Ослушаться, перечить. N. Эпĕ хушнинчен ан тухăр. СЧЧ. Çемьесем кирек хăççан та аслин сăмахĕнчен тухни çук. N. Эпĕ каланă сăмахран ан тух. N. Вĕсем сăмахĕнчен тухас мар. || Происходить, образоваться. N. Çак вĕрӳçĕ сăмах тухнă вĕр тенĕ сăмахран. || Вылезать, выпадать. Орау. Пакшан пырши тухнă, тет, хăй çапах тепĕр турат çине сиксе ларасшăн, тет. Чураль-к. Çӳçрен ярса тытсассăн, çӳç тухмасăр ямаççĕ (парни). N. Ăйхинчен вăраничченех ăна пĕтĕм ăшĕ-чикки тухса ӳкнĕ пек туйăннă. Орау. Темскер мăккăли шалтан мăкăрлса тухать (выходит изнутри тела наружу). || Встречать. Сунт. Лисука илме тухакан пулман. || N. Эпĕ кăçал тыр вырма тухаймарăм, икĕ эрне питĕ йывăр выртрăм (лежала, хворала). || Собраться. Альш. N. Вăл хайĕн начар çара-çунине, начар кĕсрине кӳлнĕ те, кайма тухнă. N. Эсĕ каймаллах тухнă-и? Ты совсем собрался? || Приводить. ТХКА 51. Çак çул хамăр яла тухать пулас. Çак çулпа киле каяр. || Начинаться. Ачач 4. Нимĕç вăрçи тухиччен пĕр çирĕм çул малтан. || Употребляется в качестве вспомогательного глагола. Альш. Чăнах та ачи уйăрăлса тухат, е тухса качча каят. N. Ишсе тух, переплыви. Юрк. Тăрахтире кĕрсе лайăх яшкасем çисе тухат. О сохр. здор. Çапла вара пĕр чирпе хăш чухне ялĕпех чирлесе тухаççĕ. Артюшк. Вăл ту патне пынă та, лумпа çĕмĕрсе тухнă (пробил насквозь). Баран. 237. Çанталăк лайăх тăнă чух, çак çула ик-виç кун хушшинче ишсе тухаççĕ (проплывают). N. Кунта мĕн çырнине каласа тух. Произнеси (по порядку все те числа, которые здесь обозначены цифрами). N. Пухăва тухсан-тусан, хайхине пуянсем хутлăхне сĕтел хушшине кĕрсе ларма вырăн та пара пуçларĕç, тет. Орау. Пасар майĕпе кĕрсе тухсан-тусан тем пулĕ-ши: те парĕ, те памĕ ĕнтĕ ку вир-ял (деньги). N. Унта çапăçса кам мухтава тухин, ĕç халăхĕ мухтава тухать. Якейк. Кăк кăларнă чох, чакалтасан-чакалтасан, калаççĕ: халь кăк тоха пырать та-ха (корень при корчевании начал выходить). СТИК. Эп унпа кăшт калаçасшăнччĕ, темле тĕпелелле пăрăнтăм та, кайран пăхап — вăл туха кайнă. Микушк. Эпир пуснă вырăна тивлет пусса тухтăр-и? (Из свад. такмак’а). Изамб. Т. Эпĕ кĕмен! Вĕсем хăйсем вăрласа тухрĕçĕ. Кив-Ял. Емелкке кукăр туя илсе йыхăрса тухрĕ пухăва. Альш. Тепĕр тĕслĕ халăх: тутар, мăкшă, вырăс, хăйне ушкăн лара-лара тухнит (расселились). В. С. Разум. КЧП. Иртсе кайнă чух пирĕн пата кĕрсе тух. N. Пĕçерсе тухаççĕ. ТХКА 5. Аттерен уйăрлса тухнăччĕ. Янтик. Тăваткăл минтер, хăмаç пит, сарса тухăр сак тулли; çак Тимешĕн хĕрĕсене курса тухăр (е: юлăр) куç тулли. ЧС. Вара чӳклекен ăстарик пӳртри çынсене пурне те пĕрер курка сăра ĕçтерсе тухрĕ. (Ача ячĕ хуни). Ильмово. Вырăна çитсен, ăрам пек тăрса тухаççĕ те, такмаксем, сăвăсем калаççĕ. Юрк. Малтан çуна пуçланă çурт çунса пĕтиччен аллă-утмăл килле пĕтерсе те пăрахат (тухат). Истор. Пилĕк сахат хушшинче вĕсен мĕн пур карапне пĕтерсе тухнă. || Так гонят собаку. N. Тох, мар-тох (на собаку кричат). Тюрл. Тох! Пошла вон, цыма, тубо! (отгоняют собаку).

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

чыгарга

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[tuĥ]
eliri (eliru); ekiri (ekiru); helpverbo kun signifo de fino de ago
эп(ĕ) урама тухатăп — mi iras eksteren
хирĕç тух — eliri renkonte, renkonti
çӳреве тух — ekiri al piedmarŝo
çула тухрăмăр — ni ekis la vojon
тар тухрĕ — la ŝito aperis
качча тух — edziniĝi
санран тухать — vi estos ŝulda, vi devos rekompensi
ман(ăн) нимĕн те тухмасть — mi neniel sukcesas
кĕнеке тухрĕ — la libro aperis
тухса кай — foriri
манăçа тух — esti forgesita
вĕренсе тух — finstudi, fini lernejon
вуласа тух — finlegi, tralegi
итлесе тух — finaŭskulti
тухан-кĕрен — vizitanto
тухăм — eliro, starto
тухăç — enspezo, profito
тухăçлă — profita, enspeza
тухăçлăн — produktive, efike
racie, ŝpareme
тухăçлăх — fekundeco
produktiveco
тухăçсăр — malprofita, neproduktiva
туху вĕçлевĕ — ablativo

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «выходить», «выезжать»; 2. «восходить» (о светилах); хĕвел тухрĕ «солнце взошло»; др. тюрк., КБ, Зол. бл., АФТ, тефс. XII—XIII вв. тоғ «подниматься», «восходить» (о светилах): кӳн тоғды «солнце взошло»; азерб., тур. доғ, туркм. дог «подниматься», «восходить». Глагол тоғ, дог, по-видимому, родственен глаголу тоғ, дог в значении «родить», «родиться» (см. ту), ср. ПК кӳн доғушуғ, туркм. гӳндогар «восток»; якут. тағыс «выходить». Чув. тух стоит в стороне и от тоғ, дог, и от других слов, употребляющихся в тюркских языках в значении «выходить», «восходить»: уйг., узб. чик, тур., тат. чык, азерб. чых, казах., ног. шык, башк. сыккӳн чыкты, узб. кун чикди «солнце взошло». Рамстедт чув. тух производит от др. тюрк. ташык. > чув. тулх > тух (Einführung in die altaische Sprachwissenschaft. II, Formenlehre, MSFOu, 104,2, Helsinki, 1952).

Çавăн пекех пăхăр: