Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.
ясная погода
ведро прост.

ясный
ведренный прост.

ясно
ведренно прост.
уяр çанталăк — ясная погода
уяр çумăр — дождь при солнце
уяр çиçĕм — зарница
янкăр уяр — совершенно ясно
паян хĕвел уяра ларчĕ — сегодня закат был ясным

II. зоол.
божья коровка

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

ояр (уjар, оjар), ясная погода, вёдро; ведреный, ясный. Çанталăк уйăрă каясран сыхласа тăр. (Моленье). Изамб. 52. Уярта, в ведреную погоду. N. Уяр, шăрăх çанталăк. Хурамал. Тĕлĕкре вут курсассăн, уяр пулать, теççĕ. СЧЧ. Çав çăмăр учукне кирек хăççан та уярта, çимĕк иртсен, уяв пуçланиччен тăваççĕ. Альш. Çанталăк уйăрă кайрĕ, çанталăк уяртрĕ. N. Уйăрă каять. N. Кăçалхи çулăн уярĕ, лапри васамсене типĕтрĕ. Чув. прим. о пог. I. Хĕвел уйăрă ларсан, уяр пулать. Если закат ясный, будет ясно. Т. IV. Йĕпере хĕвел уйăрă ларсан, çăмăр татах çăват; пĕлĕтлĕ çĕре ларсан, уйăрă, теççĕ. Богатыр. Каçпа хĕвел çăмăр пĕлчĕ çине ларсассăн, çав каçах çумăр пулать; уяр çине ларсассăн, каçпа сиве пулать, ирпе тĕтре пулать. Ев. Хĕвел уйăрă ларни. Ясный закат солнца. N. Алăк умĕнчи туй хуран янăрать-çке уйăрă. Вопр. Смол. Йĕпе вăхăтра (пĕлĕтлĕ кун) хĕвел уйăрă ларсан (каçхине уяртсан), тепĕр кун каллах çăмăр пулать. Юрк. Хĕвел уйăрă ларсан (каçхине уяртсан). N. Çанталăк ояр полсан. N. Кăçал кувта кĕр пит уяр тăрать.

ведреть, становнться ясным. V. S. Паян кун уйăрăс тет.

божья коровка (насекомое). Н. Седяк. Уяр. Хĕрлĕ хура пăнчăсемне пулать (полукругом), вĕçсе çӳрет. Чертаг. Уяр (хĕрлĕ тĕрлĕ, пĕчĕкскер). Шибич. Уяр-насекомое (хĕрлĕ; çалти хĕрлĕ, аялти хора). См. вир.

ояр (уjы̆р, ojы̆р), отделять, делить, отличать, различать, разлучать, разнимать. Бес. чув. 12. Çук, çук, Керимулла, эпĕ сан çине çиленместĕп, пирĕн хушшăмăрта нимĕн уйăрăсси те çук. НТЧ. Унтан вара хай виçĕ чăхăта кĕрекере лараканни плет те, пĕчик-пĕчик татака уйрать. Шурăм, № 28. Утă уйăрни, делёж сена. Конст. чув. Ватăлмалăх кунăмра кукку, мана уйăрса хуса ярса, турккă хĕрне илчĕ те, унпа ултă çул пурăнчĕ. Чур-к. Петĕр çатăр, кот çатăр, сысма ларнă — çекленнĕ, çичĕ пус парса уйăрнă. || Разнимать. Ч. С. Çапăççан-çапăççан вĕсене уйăрса ячĕç те, вара эпĕ те киле таврăнтăм. || Роиться. Чув. Сбор. 47. Мартăн малтанхи кунĕнче тăман пулсан, хура тулă пулать, тата пыл хурчĕсем уйăраççĕ, теççĕ. † Вуникĕ те вĕлле хуртăм пур, çуллен уйăрмантан ӳпкем пур. Кадыш, Цив. у. Манăн пыл хурчĕ уйăрсан, хупсан, 4 кунтан тухса кайрĕ эпĕ килте пулман. Тюрл. Вăл кун хурт-мĕн уйăрмарĕ. || Различать. Бюганский. Вăлсем чăн тĕнпе суя тĕне уйăраймаççĕ. Юрк. Вырăссем мĕшĕн чăвашсене уйăрайманни паллă. N. Чупсан-чупсан, тăтăм та, итлесе пăхрăм: тахăçта аякра кăшкăрнă сасă илтĕнет. Лайăхрах итлесе пăхрăм та, хама чĕннине уярса илтĕм. Хыпар № 30, 1906. Ĕлĕк тĕттĕм, нимĕн пĕлмен халăха халĕ вырăнĕ-вырăнĕпе вырăсран та уйăрас çук. || Подробно, ясно излагать. Хурамал. Çавсене (об этом) тархашнăн уйăрса (подробно) çырса ярăр. || Лишать. Проп. о блудн. сыне. Вăл, вĕсене пиллесе, кирек мĕнле япаларан та уйăрман. || Разбирать, рассудить. Тораево. Эсĕ пире уйăрса пар (рассуди нас), эпир çавăн çинче виçĕ çул тавлашат пăр. Жит. свят. янв. 381 çулта Македоний ерĕçне уйăрса татма пĕтĕм тĕнче архиерейĕсем пухăннă çĕре св. Петр. та пынă. || Выделять из семьи. Юрк. Хĕветкине уйăрса кăлараççĕ (выделили из семьи). К. Чакă. Çăварне уйăрнă = хĕненĕ (по лицу). IЬ. Çăваря уйăрăп. Скулы сверну! || Выбирать. См. суйла.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

аяз

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«ясная погода», «вёдро»; МК, алт. в, ойр., хак. аяс, уйг., тат., башк. аяз «ясная погода», «вёдро»; кирг., казах., аяз «чистый», «прозрачный», «ясный»; «мороз»; азерб., туркм., тур. аяз «ясная погода зимой», «стужа», «ночной холод при ясной погоде»; р ~ з, с.

Чĕрчун ячĕсен чăваш-вырăс-латин словарĕ

(вир, вирвитса) божья коровка (красная коровка) — coccinella [хыт çунатлă, усăллă çăткăн нăpă]

Çавăн пекех пăхăр: