1.
лучина
лучиночный
хурăн хăйи — березовая лучина
хăйă сăмси —обуглившийся конец лучинки
хăйă çути — уст. свет, огонь (в доме — лучины или лампы)
хăйă тиверт — зажечь лучину
хăйă чĕл — щепать лучину
2. уст.
огонь, свет (в доме)
хăйă сӳнтер — тушить свет
хăйă çут — зажигать огонь, лампу
3.
клин
кĕпе хăйисем — клинья по бокам рубахи
хăйă кĕртсе ларт — вставить клин
(хы̆jы̆), лучина. N. Пĕр аршăнтан тухать çĕр аршăн. (Хăйă чĕлни). N. † Кăмакара хăйă шăлтăртатать, хăйă çутас вăхăт çитнĕ пуль. N. † Çутсан çут хăйăна çутăрах, хăйăн вĕçне татса тăрăрах. КВИ. Хăйă çунать ташласа хура пӳрте çутатса. N. Хурăн хăййи, березовая лучина. N. Хăйăр, ваша лучина. || Огонь. Вилĕ йăли. Çутăлсан, хăйă пăрахнă пăрахман вăхăтра. Во время рассвета, когда уже можно потушить огни. Трхбл. Хулана хăйă çутнă вăхăталла çитрĕмĕр. К.-Кушки. Хăйя сӳнтер-ха, погаси-ка свет. || Клин по обоим бокам одежды. КС. Кĕпе хăййи = клин. К.-Кушки. Кĕпен хăййи кĕскерех пулчĕ. Илебар. † Кĕпе пӳ те памасан, кĕпе хăййи те юрать пире. Кĕпе хăййи памасан, кĕпе çанни те юрать пире. Ст. Чек. Кĕпене тепĕр хăйă хушрăм та, аслăланса та карĕ. Я еще вставила в рубаху клин, и она стала шире. Изамб. Т. Кĕпе хăййи, боковой клин на подоле рубахи. Ib. Кĕпе хăййи кастарма кайнă. ЧП. Сылтăм арки хăййи (у камсул). N. Кăвак камсул, йĕс тӳме, сылтăм хăййи пулăттăм. || Сред. Юм. Пир хăййи тесе пир тĕртнĕ чôхне кĕрĕ хыçĕнче пир коммине уйăрса пĕр пиккине çиелелле, тепĕр йышшине аялалла туса тăракан патака калаççĕ. || Хăййи, часть шерстобойки.
«лучина»; тур. кыймык «щепка». От древнего глагола, соответствовавшего др. тюрк. (енис.) кый, уйг. кий, кирг., казах., к. калп., ног., азерб., узб. С, тув. кый, туркм. гый, хак. хый «резать», «резать наискось», «разрезать на узкие полоски».
«клин по обоим бокам рубашки»; кирг., бараб. (Радлов II, 716) кыйык «клин, вставляемый в платье»; кирг., казах., кыйык «обрезки»; «разрез»; «место соединения»; тюм. кыйык «лоскуток»; тув. кыйындак, хак. хыйгыс «клин у одежды». От древнего глагола кый «срезать наискось»; см. хййă и __хăю__.
Çавăн пекех пăхăр:
хăй халлĕн хăй чикки хăй чикки тимĕрĕ хăй-хай « хăйă » хăйă сăмси хăйă шăрпăкĕ хăйăк хăйăклат хăйăл