Шырав: шел

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.
шаль, платок [фр. chale перси чĕлхирен]
шел тутăр — шаль, шалевый платок

II. диал.

жир, сало
ĕне шелĕ — говяжье сало

III.

1. в знач. сказ.
жаль, жалко
çав тери шел — очень жалко
пăхма шел вĕсем çине — жалко смотреть на них
шел те ĕнтĕ — к сожалению, как ни жалко
мĕн тери шел! — какая жалость!

2. вводн. сл.
жаль
увы
шел, вăл килеймерĕ — увы, он не пришел
шел, эсĕ пыраймастăн — жаль, что ты не сможешь прийти

IV. диал.

очень много
уйма, пропасть разг.
килкартинче вутă-шанкă шел выртать — дров навалено полный двор

шел кăвар — пылающие угли, жар

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

жаль, жалко. Изамб. Т. Чăнах-и? Шел мĕскĕне. СТИК. Шел шеремете, тĕсĕ мĕскĕне! Жалко его, так и надо ему. (Говорят плаксе). Епле шел пулас çук. ЧС. Ун çине пăхма та шелччĕ (жалко). N. Хĕр-ипăраç — шел ача, пĕр кайсассăн килме халĕ çук. Ст. Шаймурз. Савни савнине илет, пирĕн савни шел юлать. Ib. Икĕ савнă тусăм тан ӳсет, пĕрнеех те кайсан пĕри шел юлать. Янтик. Б. Пирĕн хыçра кӳл кăна, хур-кăвакал хăй кăна, кăвакал-хурĕ юлчĕ, пирĕн савни шел юлчĕ. Образцы 54. Çыхма пурçăн явлăксем шелтерех, пăхсан атте-анне тата шел пек. Пазух. ЗЗ. Сарă кăна утçăм, сар çилхеçĕм, ылттăн ука шел мар та çитлеме. Ай-хай, тăванăмсем, ай чунăмсем, сирĕн пек ыр çынсем те умĕнче чĕлхе-çăвар шел мар та юрлама. Юрк. Çухалин, тепĕр енчен, темĕн питех шелех мар-халĕ. Чăв. й. пур. 18°. Ăна пыл шел пулман, ăлава каясси хĕн пулнă. Ал. цв. 11. Пуян, чаплă, пурне те пултаракан хуçана шел мар-тăр-ха ку, тесе, татса илтĕм ăна. Ау 251°. Чӳречĕрсем çинче икĕ кĕмĕл çĕрĕ, пĕрне илсен пĕри шел юлать.

много. Сред. Юм. Ун кил-картинче вăт-шанкă шел выртать (очень много).

шаль. Сала 95°. Сирĕн пӳрт çумĕнчен йĕр кайнă, шел явлăкла матур хĕр кайнă. С. Дув. Укăлчаран тухрăм, утă çултăм, симĕс шел явлăк пĕркентĕм. Альш. Хрансус явлăксем çыхсассăн, шел явлăксем тесе ыйтаççĕ-и? Сред. Юм. Шел тôтар, шаль. N. Хусантан илнĕ шел тутăр, тăватă кĕтесси те пичетлĕ; ах аттеçĕм, аннеçĕм, эп каясси хисеплĕ. (Хĕр йĕри). Ау 227. Макçăм выртать пахчара, хăяккăр выртнă шел пĕркенсе. Ib. 290. Макçăм выртать пахчара, хăяккăн выртать, шел пĕркеннĕ. N. Улма йывăç туратне çакса яма шелĕм çук. (Солд. п). Шел. 54. Хăмăт çиппи, шел çиппи, йăлтăр-ялтăр шăрçисем...

сало. Хорачка. Сорăк шел, ĕне шелĕ.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«жаль»; шелле «жалеть». Из русск. жаль.

, шеплĕ «красивый», «хороший», «изящный»; «красиво»; алт. И сеп «украшение», «прикраса», «приданий наряд»; тат. шәп «шибко», «быстро»; «замечательно»; мишар. шэп «хорошо».

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

шалккă. Пысăк укçа илсе вак укçа пама шел (шалкă) мар, анчах тавар сутас ĕç пулмĕ тесе пĕр вăхăтра Иоанн атте çине ăшăмра çилентĕм [Отец 1904:31].

Çавăн пекех пăхăр:

Шекерук шекки шеклеке шекмекех « шел » шел ту шелĕшен шелĕшен кайăк шеле Шеле çырми