Шырав: пĕç-пĕç

Шыракан сăмаха çырăр

Шырав вырăнĕ:

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

кис-кис

межд.
кис-кис
см. пĕç-пĕç

пĕç-пĕç

1. межд.
возглас, которым манят кошку
кис-кис

пĕç-пĕç

2. дет.
кошка, киска

пĕçĕ

(пĕç)

1.
бедро

пĕçĕ


пĕççе шарт çап — удивляться, всплескивать руками от удивления
пĕç хушши — промежность

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сутана

сотана (-да-), тазовая область (у людей). Яргуньк. Сутанасăр пултăм. Не могу сидеть от боли в задней части. Ib. Сутанасăр пулса кайнă. Исхудал и ягодицы исчезли. Ib. Сôтана тесе пĕç тĕпĕнче хыçалалла тôхса тăракан тачка ӳте калаççĕ. („Сотана“ означает часть корпуса ниже поясницы). КС Сутанасăр, с невыраженными выпуклостями таза. || Так же означает гузно у птиц. || Брань. Кан. А, а, эсĕ ман çине сулса (свалить) ярасшăн-и? Сутанасăр... См. купарча.

çăкăр тĕпĕ

последняя краюшка (первая — çăкăр сăмси). Изамб. Т. Çăкăр тĕпне пĕччен çисен, аташат (заплутается), теççĕ. Чем люди живы. Çакăри тĕпĕ (остаток от каравая) кунăн чылай пысăкскерех юлнă. ТММ. Çăкăр тĕпне пĕччен çиме юрамасть — вăрманта аташтарать, тет. Сред. Юм. Пĕчик ачасĕн пĕç-хошши пиçĕхсен, çăкăр тĕпĕнчи е çийĕнчи çăнăхпа тӳрлетеççĕ.

тачăка

тачка, сырой, недовареный. СПВВ. ИФ. Тачăка — лайăх пĕçермен çимĕç, чуста пекех пулат. || С закалом (о печеном хлебе). Изамб. Т. Тачăка (çăкăр). Ст. Чек. Тачăка çăккăр (сырой хлеб). Собр. Тачка çăккăр виç кунлăх, усал арăм ĕмĕрлĕх, теççĕ. || О полной луне. N. Çĕнĕ ойăх тачка полсан (жирна, с венцом), йĕпе полать. || В перен. см. N. Санăн чĕлхе тачкарах? || Без костей (мясо). Ст. Чек. Тачăка аш. КС. Хăй тачкине илчĕ те, мана шăннине анчах парать. Себе одно мясо взял, а мне кости дает. N. Ун тачăка ашлă пайĕсем пĕр чĕтĕренмесĕр хытă çыпăçса тăраççĕ. Мясистые части его тела сплочены между собою твердо, не дрогнут. Шибач. Тачка аш = шăмăсăр. М. Тачăка пĕç витĕр пульă тухса карĕ. || Сырой (о земле), Ст. Чек. Тачăка çĕр. КС. Тачка çĕр, слишком сырая земля, неудобная для пахания (весною). Ib. Унта çĕр ытла тачка, тырă час-часах шыва каять (заливает водою). Сред. Юм. Соха тачка, земля, которую пашут, очень сырая, так что пристает к сошникам. || Толстый, жирный (о человеке). Хорачка. Тачка çын. || Плотный. Начерт. 163.

хыса

(хыза), пологий склон, покатость. Персирл. Хысара çӳрерĕмĕр. || Возвышенность. СПВВ. ВА. Сам. 77. Лаши тăрса, сăтăрса, çур хысана аннăччĕ, тытаймарĕ чарăнса, аялалла ярăнчĕ. || Выступ. N. Хыса, хысак; выступ, терраса (топограф.) Çутт. Хĕвел çутти çаран çуммипе чалăшăн ӳксе йăвăç-курăклă çырма хысисене шупкалатать. Шурăм-п. Хыса хĕрри типнĕ. || Письмянка. Сак хыси (край нар или лавки), кăмака хыси (деревянный низ печки). Ст. Айб. Ачи-пăчи месерле, ашшĕ-амăшĕ хăяклă. (Сак хысипе саккисем). Изамб. Т. Кăмака хыси тусан (маленький груб для печки). Собр. Кăмака хысипе сак хыси. || Нюш-к. Часть ткацкого станка, на что сотканное полотио укрепляют, чтобы натянуть „пир“. || 1) Лобок, pubes; 2) çӳхеçĕр у мужчин. Ст. Чек. Янтик. Хыса тесе пĕç тĕпнелли ӳте калаççĕ (область лобка и смежная область живота). N. Хысаран ыратать. || Назв. леса около села Персирлан и Орабакасов.

хуп

хоп, закрывать. ГФФ. † Окошкине хопинă та, краççыннинет сӳнтернĕ. И окна закрыты, и лампа потушена. Альш. Çӳлĕ тусем çинче виç çуна, унăн çи виттисем шур кушма. Уçатăп, хупатăп, ай, эп ăна, унăн йĕри-тавра каптăрма. Я. У. Вăл маншăн нихçан та куç хупмасть (не смыкает очи). Г. А. Отрыв. Хупăлчи унăн уçмалла-хупмалла, унтан уйăрлмасть вăл ĕмĕрте те. || Затворять. N. Кай-ха, алăка хуп-ха. А.-п. й. 66. Чупса пырса алăка хупать, тет. Ib. 42. Хапхине хупмасăрах хăварчĕ хăй. || Захлопнуть. А.-п. й. 53. Кашкăр йăпăр-япăр тĕпсакайне анса кайрĕ. Йытти сакай алăкне шăнкăрт хупса хучĕ те, пăс кăларса вĕрме тытăнчĕ. Когда волк забрался туда, собака захлопнула крышку, а потом принялась лаять. || Спрятать, посадить под что. Якейк. † Ăмăрт кайăк ман варлич, çунатти айне хопимар, ман пĕр пуçа çăлимар. Качал. Хĕрĕ сараппан айне хупрĕ Йăвана. Тораево. Ырçа айне хуп, посадить под короб. || Запирать. Оп. ис. ч. II. Атте сурăхсене картана хупса хунă. Отец запер овец в хлев. А.-п. й. ЮЗ. Кĕркури кăрккине качакасемпе пĕрле кайса хупать. Ib. 67. Пӳрте çута хупатăп, тет. Ib. 76. Унччен те пулмарĕ, нушана пырĕнчен ярса тытса: „Арăм, тыт урисенчен, нушана тĕрмене хупар!“ — тесе кăшкăрса ячĕ. Вдруг берет нужду за горло и кричит жене: „Держи за ноги! Запрем нужду в тюрьму!“ И. Тукт. Ĕмĕрĕ иртет Çĕпĕр çĕрĕнче. Çĕпĕр çĕрĕнче, патша тĕрминче, читлĕхе хупнă ăмăрткайăк пек... Янтик. Ку лашана кăçал хĕлĕпех çак витене хупса тăтăмăр (пурăнтăмăр). N. Лашана витене хупас, или: хупса хурас или: тăратас. || Посадить (напр. в тюрьму). Изамб. Т. Сут тусан ăна сакăр уйăха хупрĕçĕ. А.-п. й. 76. Эсĕ чи пысăк арчуна пушат-ха, эпĕр çав нушана ун ăшне тытса хупса асăнтарар-ха пĕрре,— тет Ваçлей арăмне. Он говорит жене: „Ты опростай самый большой сундук. Схватим нужду и посадим в сундук. Пусть помнит о своих делах“. || Макка 45. Путĕр-путĕр путене, хупсан хуплу пулмĕ-ши? || Зажать. Г. А. Отрыв. Иван пĕç хушшине хупрĕ те (кобылу), çиччас виççĕ çаврăнчĕ (вокруг озера). Капк. Ашшĕ тытрĕ те, пĕç хушшине хупсах вĕлтренпе ĕнтсе илчĕ. ТХКА 107. Пуртăсене хул хушшине хупрăмăр. Чертаг. † Ах, шăллăм Ентри пур, шăл хушшинчен кăларса хул хушшине хупрăмăр; хул хушшинчен кăларса крӳве лартса килтĕмĕр. Çамр. хр. Хул хушшине хупсах йăтса кайнă. || Съесть. СТИК. Икĕ кĕрепенкке кулачча хупрĕ вĕтĕ ку! Съел два фунта калача. || Употребляется в сочетании со словом сехре. См. сехре хоппи (вып. ХI), хăп, хып. Ала 93°. Ашшĕне курсанах, ачанăн сехри хупса тухăрĕ, тет (перепугался).

хӳре

(хӳрэ, х’ӳр’э), хвост. Оп. ис. ч. II. Тилĕ тус хӳри çине çиленет те, хӳрине çавăрăнса çыртма хытланса. Ку тилле анчăксем курах каяççĕ. Лисичка рассердилась на свой хвост и стала вертеться, стараясь его укусить. Вдруг лисицу увидали собаки. Альш. Хӳрине аялалла тăснă. Опустила хвост книзу (лисица, от усталости). А.-п. й. 14. Ăçта каян, мулкач тус? — тесе ыйтать йытă кĕске хӳрелĕ мулкачран. Ib. 6. Кушак, кутăн тăрса, хурине чӳрече витĕр кăларать те кăшкăрать. ГФФ. † Торти толли тор лаши те, торти-çони çол майлă та, çилхи-хӳри çил майлă та. Гнедая лошадка сыта и красива, сани и оглобли по дорожке, грива и хвостик — по ветру. А.-п. й. 89. Çак сăмаха каласан, ĕне хӳрине илсе, утрĕ ерипен килне. Ачач 59. Ăна хăваласа та тытмалла мар. Анчах пĕр-пĕр хӳри тăрса юлать юлатех. Çав хӳререн ярса тытсан, таракан тĕлĕке тинех тытса чаратăн. N. Йытă пек хӳрисене пĕç хушшине чикрĕç. Орау. Пулли хурине вылянтарать. N. Пĕр шăшийăн ик хӳре. (Çăпата). КВИ. Çеçен хирте ыр утăм пĕр пĕчченех, йĕвенсĕр, сиксе çӳрет выляса, хăй хӳрине тустарса. Добрый конь в зеленом поле без узды, один, по воле скачет весел и игрив, хвост по ветру распустив. ЧП. Хĕрлĕ хӳре ăшĕнче симĕс хӳре илемлĕ. К.-Кушки. Хĕрлĕ ĕне хӳрине çаран çинчен тупрăмăр. Букв. 1904. Çитрĕ, тет те, хӳрене вакка чиксе ларать, тет. Сред. Юм. Хӳри кĕске тесе пит вĕлтĕрке çӳрекен çынна, шанăçсăр çынна калаççĕ. См. хивре. || Зады. Изамб. Т. Унти çуртсем пурте пĕр енелле, малти çуртсем хӳринелле пăхса лараççĕ. Ib. Çур урамĕ (половина улицы) хӳрипе (задами) урамалла ларать. || N. Тата ман хӳри мĕн пуплет ман çинчен. || Руль, корма на баржах, пароходах, лодках. Сред. Юм., Кашкар., Çутт. 154. Хӳре тытса ларакан старик. N. Çил-тăвăл вăхăтĕнче аптăракан хӳресĕр карап евĕрлĕ. || Хвост ветряной мельницы. N. Арман хӳри. Сюндюк. Хӳре тыт, направить мельницу. Изамб. Т. Армана çиле хирĕç тăвас тесессĕн, хӳрине пăраççĕ. Якейк. Хӳре пуçĕнчен канатăн пĕр вĕçне çыхаççĕ, тепĕр вĕçне йопа патне илсе кайса, ăна онкă пак туса хуçлатса, çав онка ăричак чиксе йопа тавра çавраççĕ, вара хӳре, çавăрнă майĕпе, йопа патнелле пырать. Вăл йопа патне çавăрса çитсен, каната тепĕр йопа патне илеççĕ. || Назв. наряда. Чутеево. Хӳре делается из шерсти или шелка, прикрепляется к косе. СПВВ. КМ. Хӳре, ăна хĕрсем те, арăмсем те çакаççĕ. Хурамал. Чакак, чакак, чакаклать, симĕс хӳрине пăркалать, чипер инке, сарă инке, сарă хӳрине пăркалать. Цив. Çавра шапка хӳрине вуникĕ ярапа яртартăм. N. Хушпу çукки пурак тăхăвăр, хӳре вырăнне кăшман çакăр. (Такмак). Б. Олг. Тури ялта хĕр кортăм, илес терĕм, окçи çок, хӳри саккăр полчĕ. Торп-к. Вăрманта инкĕшĕ Пикенĕн хӳрине татса хурăн тăрне утрĕ, тет. Байгл. Хӳре пурри хӳре тăхăнăр, хӳре çукки кăшман çакăр. || N. Сĕреке хӳри. См. сĕреке. Изамб. Т. Лекнĕ пулăсем хӳринче пухăнса тăраççĕ. || О дожде. Череп. Хӳри кăна тиврĕ. Дождь задел (местность) только краем. || Юрк. Хӳри, кунçаланă çипе ĕçерсен, тытса тăрать. || Полоска хлеба на загоне, которую приходится жать отдельному жнецу. Якейк. Ай-ай Михалăн хӳре мĕн тăршшĕ чăсăлса йолнă. Ib. Он хӳри яланах валта пырать. Ib. Хӳре танаштарас тесе вырса алла касрăм. Ib. Вăл ик çын хӳрине (за двоих) вырса пырать. Ib. Йăван паян конĕпех хӳрере пыч. Ib. Вăл паян хӳререн тоха пĕлмерĕ.

кăк

(кŏк, кы̆к), корень; комель. Б. Нигыши. † Пирĕн килеми пит куннĕ (так!): суса сухан ларттарать. Пĕр кăк (луковица) çухалсан, мĕн курас? (Свад. песня, намекающая на строгий, злой нрав свекрови). N. † Пĕр кок (так!) сохань пĕр котра. Якейк. Эпĕр кăçал апат пĕçерме ик-виç кăк (2-3 куста картофеля) анчах кăлараппăр. Ик виç кăкран кăларнă омма (картофель) апат тума çитет. Ib. Пирĕн анкартинче кăк кăлармалисам пор-ха (есть корни, которые надо выкорчевать). Кан. Вĕсен те 500 кăк лартнисен кăçалах пĕрер пăт хăмли пулса кăтартрĕ (уродилось). Букв. 1904. Чи кăкĕ патĕнчех (у самого корня) унăн çавракăшĕ (в обхвате) темиçе хăлаç пулать (у дуба). || Выкорчеванное дерево(-вья) КС. Кăк тияма карăмăр. || Корчеванье. Кĕвĕсем. Хура лутра ачасене ир тăрас та, кăк патне! (на корчеванье). Зап. ВНО. Кăк; кĕк тупан (полоз из корня). || Основание некоторых органов. КС. Хул кăкĕ. (чит. кŏк'), плечо и подмышка. Зап. ВНО. Ура кăкĕ. Скотолеч. 12. Унтан çав чустана пĕр татăк татса илсе çăнăхпа йăвалас пулать те, лаша чĕлхи кăкне (тĕпне) хурас пулать. Пшкрт: хы̆лђа кы̆кн'а (за ухом) пы̆д'и (клещ) ларза. СПВВ. Кăк; кăкла: кăк кăклас; пĕç кăкĕ, || Пшкрт: с'ырма кы̆ђы̆, верховье. || Устье оврага? Ярмушка-к. Услăх çырми кăкĕ Кăканар çырмине тухнă çĕртре. || Происхождение. Г. А. Отрыв. Элмен (назв. селения) мĕнтен тухса кайнă (унăн тĕп кăкĕ).

хĕрел

краснеть. Капк. Унтан хăмача пек хĕрелсе карĕ. Скотолеч. 33. Пĕç хушшисем тĕллĕн-тĕллĕн хĕрелсе каяççĕ. Сред. Юм. Ыраш калчи хĕрелсе тôха пуçланă (всходит озимая рожь). Изамб. Т. Тунти кун хĕвел тухăçĕ хĕрелчĕ.

шар

беда, несчастье. N. Шар полчĕ, беда. Йӳç. такăнт. 56. Тепри виçĕ пуслăх ĕçет те, виç тенкĕллĕх шар тăвать. N. Ял çинчи йăвăр чир, йăвăр шар кайтăр (да исчезнет). Бес. на м. г. Пĕр-пĕр шар килсен, нуша килсен... КС. Шар куртăм. Потерпел несчастне (материальное). Пшкрт. Шар корса пер (= эпир), шарланса. Актай. Эпĕр илес хĕрсене ыр çын илсе ыр куртăр, ыр куртăр та шар куртăр, упăшки вилсе шар куртăр. Сĕт-к. Эпĕ илес хĕрсене ыр çын улĕ исе ыр кортăр, ыр кортăр та шар кортăр, ачи-пăчи шар кортăр. N. Июльпе август уйăхĕнче улпутсем нумаях шар курман. Собр. Тĕрлĕрен шар курасран, хирĕçен тăшманăн хирĕçи вăрăнасран хăтар пире. (Из молитвы). N. Ĕç ĕçлеме шар курма вунă арçын тарçăра. Янтик. Хама хам шар курма карăм-çке çанта: халь укçа та çук ĕнтĕ, çитменнине пĕç халь те ыратать. Регули. 727. Вăл онта пре (= пĕрре) тытăнса шар номай корчĕ. Ib. 428. Шар корăпăр.

шĕкĕ çăнăх

нечто вроде муки, образующееся в сделанных дровосеком дырах. КС. Якейк. Пĕчек ачасене пĕç хошши, хол хошши – мĕнĕ пиçсе кайсан шĕкĕ çăнăх сапаççĕ.

пиç

(пис'), так манят кошку. СТИК. Пиç-пĕç-пĕç-пĕç (манят кошку).

пиçĕх

(-з'-), опалиться. А. Турх. Пиçен тăрри пиçĕхнĕ, кеçĕр хĕрсем хирĕçнĕ. Шел. 139. Хăй пăшăхнă, пиçĕхнĕ, çамки тăрăх тар юхать. || Стать прочным, гибким. Орау. Пушăт пиçĕхнĕ (стало как ремень), çăпата тума аван. Хурамал. Чĕрĕ йывăçа касса пăрахсан, хĕвелпе пиçĕхет (çемçелет, авăнакан пулать, авсан та хуçăлмасть). Ходар. Хулăсем хай хĕлле шăнаççĕ, çавăнпа вара çав хулăсене пиçĕхсе выртма витене ăшă навус айне пăрахаççĕ. (Вирĕм). КС. Анчах ӳкернĕ пушăт патрак пулать, ăна пиçĕхме сакайне пăрахаççĕ, вара пушăт сĕткенĕ сарăхса ларса çирĕпленет. || Преть (о теле). Образовать как бы пролежины (о теле). Череп. Сред. Юм. Пĕчик ачасĕн шăкпа пĕç-хошши пиçĕхет, ăна çăкăр çинчи çăнăха хырса сапса тӳрлетеççĕ. Ст. Чек. Пиçĕхнĕ, перепрел (напр, промежность у ребенка). || Стать выносливым, получить навыки. Орау. Вăл ача ĕçре пиçĕхнĕ ĕнтĕ (= пурне те курнă) хăнк та тумаçть (ему нипочем), аван тарçă пулмалла. Сред. Юм. Пиçĕхнĕ, привык.

асатте

(азаттэ, азат’т’э), avus meus (patris mei pater), мой дед (отец м. отца). С притяж. афф. изменяется по лицам след. обр.: (манăн) асатте или асаттем (азаттэм), (санăн) аслаçу (аслаз’у), (унăн) аслашшĕ (аслашшэ̆), (пирĕн) асатте или асаттемĕр (азаттэмэ̆р), (сирĕн) аслаçăр (аслаз’ы̆р), (вĕсен) аслашшĕ. Ст. Чек. Асанне пĕç-хушшинче асатте выртат. (Загадка: пустараси, колодезный оцеп). N. Сирĕн аслаçăра (scr. аслă аçăра) вĕлертĕм, тет, халĕ ан хăрăр нимĕнтен те. Я, говорит, убил вашего старика, теперь, говорит, ничего не бойтесь. || Avus mariti, h. e. patris eius pater. Также отец свекра (ати ашшĕ). Ст. Чек. Асатте ати хыçĕнчен, пилĕк çултан, вилчĕ. Ib. Асатте — атийĕн ашшĕ.

пĕс

сл., которым манят кошку. N. Кушакĕ макăрат, тет, хĕрĕ алăкне уçса: пĕç-пĕç! тесе йыхăрат, тет.

пĕс кăкĕ

(кŏгэ̆, кы̆гэ̆), (основание) бедра. N. Он урине, сылтăм пĕççине, пĕç кăк таранах татнă. О сохр. здор. Мăй çине, хул айĕсене, пĕç кăксене мăйăр пек хытă муклашкасем сиксе тухаççĕ. || Пах. Орау. Якейк. Пĕç кăк, область прикрепления ноги к туловищу. || Штанина. Трхбл. Йĕм пĕççи. См. пĕç тĕпĕ, пĕçĕ кăкĕ.

пĕç тĕп

пĕç тĕпĕ (-бэ̆), основание бедра. Юрк. Урасенĕн шăнăрĕ хуралса пырса пĕç тĕпне çитсен, çын вилет. Баран. 70. Аран пĕр-ик утăм ярса пусайнă, çавăнтах тупă (ядра) тивсе сулахай урине пĕç тĕпĕнченех татса каять. Сред. Юм. Ôра пуçланнă вырăна пĕç тĕп теççĕ. N. Тепре чышат, тет, пĕç тĕп таран анат, тет. См. пĕç кăкĕ.

пĕç хушши

, пĕç хошши, промежность. ЧП. Тюрл. Кирлĕ мара ан калаç, пĕç хушшине хупса лартăп! (Угрозы детям со стороны женщин). КС. Пĕчĕк ачасенĕн шăрăхра пĕç хушши пиçсе каять (перепревает), пиçсен шĕкĕ çăнăх (-х') сапаççĕ. N. Сăмса çомĕнчен, куç умĕнчен, пуç çинчен, пĕç хошшипа шăхăра-шăхăра каяççĕ пульккăсем.

пĕçĕ кăкĕ

основание бедра, основание ноги. Зап. ВНО. Пĕçĕ кăксем ыратаççĕ. Якейк. Пĕçĕ кăк (кы̆к!) См. кăк, пĕç тĕпĕ.

автан вăрли

(вы̆рλиы), caro femoris galli, мясо на бедре петуха (пĕç-тĕп ашĕ). Имен.

яшт

подр. мгновенному прыжку. СТИК. Яшт сиксе каçрĕ, перепрыгнул. [Сред. Юм. легко перепрыгнул (о человеке)]. Урмай. Хай анчăк çури яшт анчах сиксе ларчĕ, тет, кусем çине; кăштах тытаймарĕ, тет, кусене. Б. Яныши. Кошак: шăши, тесе, яшт сикрĕ, тет те, кашкăра питрен ярчĕ-илчĕ, тет. || Подр. быстрому поднятию. Ала. 82. Çĕлен старикрен виçĕ хутчен ыйтрĕ, тет те, хӳрине яшт çĕклерĕ, тет те, старик иртсе карĕ, тет. || Подр. вскакиванию с места. Кан. 1929, № 46,4. Чышкисене чăмăртаса яшт! сиксе тăчĕ (вскочил). М. Васильев. Выçă тотар ирхине яшт-çиç сиксе тăрат мĕн. || Подр. лизку. Сред. Юм. Ине тăварлă хорана яшт, яшт! тутарса çуллать (лизание коровы). || Подр. вытягиванию тела во весь рост. Ядр. Яшт чăсăлса тăчĕ (вытянулся стоя). Бгтр. Пĕчик ачана тĕне кӳртнĕ чух, вăл хурантан яшт чăсăлса тухсан: вилет, теççĕ, хутланса тухсан: вилмест, теççĕ. || Подр. мгновенному прохождению или минованию. Бгтр. † Ух, ĕмри, яш ĕмри, яштах иртсе кайрĕ пуль! Тораево. † Яшăм, яшăм, яш ĕмĕр, яштах иртсе карĕ, курнать. Рус. † Яшка çурти кĕлеткем яштах сая каймин-ччĕ. || Подр. пронзанию. Шурăм-п. № 10. Туртса кăларчĕ пысăк çĕçĕ, яшт-çеç ăна тутарчĕ. Матки çухра юлчĕ (жену пронзил ножом). || Подр. колотью. Альш. Яшт чиксе ыраттарать. Колет (по временам). Орау. Калинккерен кĕнĕ чухне, чăркуççире яштах чикрĕ те, эпĕ вара кукленсех антăм. || Подр. втыканию. КС. Çемçе çĕре патак яштах кĕрсе карĕ. || Подр. быстрому отдергиванию. Сред. Юм. Аллине ман пĕç çине хорсан, йĕппе чикрĕм те, яшт! тортса илчĕ (получается незначительный шорох). || Подр. быстрому, как-бы мгновенному росту. Никит. Ырашăн та çавăн пекех ӳсесси пулмарĕ. Вăл, çур-кунне яшт кайнăскер, старик пек кукленсе, хытса ларчĕ. Орау. Вăл ача салтак патне çитсен (около совершеннолетия), темле яштах (с удар. на 1-ом слоге) ӳссе карĕ. Н. Карм. Ĕлĕк пĕчĕккĕ-кăна-ччĕ, халь яштах ӳссе кайнă, теççĕ çамрăк ачасене (= кинетех, т. е. вдруг). || Подр. быстрому киданию. Сорм.-Вар. Киле килсен, çăмхине яшт тӳрече умне (на подоконник) утса ячĕ, тет те, çăмхи урамалла кусса кайрĕ, тет.

юмăç пăх

гадать. КС. Ст. Яха-к. Мĕн пыраканĕ пурте пирвай, инкен аллине тытса, юмăç пăхаççĕ. Вĕсем, хĕвĕнен çăкăр хыттине туртса кăларса, йĕп тăрне тăрăнтараççĕ, тата чĕрçине пĕр хуран ывăсси хураççĕ. Вĕсем, çав çăкăр хыттине йĕп тăрăнче суллантариччен, çăкăр хыттине тута таврала, тем каласа, çавăраççĕ. Кирек хăш юмăç та, эпĕ курнисем, çăкăр хыттине йĕп тăрăнче суллантарнă чухне, калаççĕ: çак кине Сурăм киремеч тытнă пулсан, çăкăрпа йĕп пĕç тăрăх суллан; унтан мар пулсан, урлă та пирлĕ суллан, теççĕ. Суллансан-суллансан, çăкăр хытти тапах чарăнмасан: çук, кунтан мар-ха, теççĕ. Микушк. Юмăçă юмăç пăхать. Вăл çăкăр татăкне йĕппе тăхăнтарать те, сулласа ларать. Чирлĕ çын ун патĕнче пăхса ларать. Вăл вара, пăхсассăн: чирлĕ çынна çав тӳрĕ (дух) лекмен-и? тесе, ыйтать. — Çав тӳрĕ лекнĕ пусан (= пулсан), яр кай, тет. Яр каймасан, тата сулласа ларать Тепĕр тӳрĕ лекмен-и? тет. Вăл тӳрĕ лекнĕ пусан, яр кай, тет. Мĕн ыйтать? тесе, сулласа ларать. — Çунатлă ыйтать-и? пăтă-юсман ыйтать-и? тет. Пăтă-юсманнах юрать, тет. Тăрсан-тăрсан: юрамасть, тет. Тата шалалла каять пулĕ-ха вăл: вăкăр-тына ыйтмасть-ши вăл? тет. Сулласан-сулласан, тупать вара мĕн пусмаллине. Вара вăл мĕн хушнă, çавна пусаççĕ. Пуснă чухне, урине, пуçне çăвать те, урайне ярать. — Силленет-и? тесе, кĕтсе тăрать. Силленсен, пусса çияççĕ; силленмесен, ăна ярса, тепрĕне (= тепĕрине) тытаççĕ. Вăл силленсен: килĕшрĕ, тесе, пусса, çияççĕ. Юмăçă хушсан, лашана хĕрхенмеççĕ, пусаççĕ. Хăйин(хăйĕн) çук пусан, сутăн та пулин илсе пусаççĕ.

мăкшă-сарри

назв. растения. Рак., Кайсар. Мăкшă сарри. Çаранра ӳсет. Рак. Ача-пча пĕç-хушши пиçсе кайсан, çавна тӳсе сапаççĕ. Вутпа шывпа пиçсен те, çапла тăваççĕ.

йăпăр

(jы̆бы̆р), подр. быстрому течению струи. Актай. Автанăн сăмса тăрăх юн йăпăр юхса анчĕ, тет те, автана пусса çирĕç, тет, || Подр. более быстрой возне (напр. насекомого). Орау. Мĕн пăхан? — Темскер йăпăр-йăпăр тунă пек туйĕнч те... (возится; быстрее, чем «мĕшĕлтетет»; напр., бежит вошь за воротом и пр.). || Подр. быстрому движению. Ч.П. Йăпăр-йăпăр юр çăват. Собр. † Утмăл-çитмĕл туратра улт ураллă хурт кусать. Хуртне пăхма Михали, пыльне çима Микула. Йăпăр-йăпăр Пăраски, хура хӳре Наçтаççи, симĕс кут Матрун. Синьял. † Йăпăр-йăпăр пасара кулачă татки çимешкĕн; йăпăр-йăпăр улаха пĕç-хушшине якатмашкăн. Пшкрт. jы̆βы̆р- jы̆βы̆р єртсӓ-ђар'ы̆ (тихо, незаметно). См. век.

вĕртер

понуд. от вĕр. Срв. вĕрт. Туперккульос 39. Ӳпкене хутран-ситрен вĕртерсех пурăнмалла (проветривать). О сохр. здор. 101. Вĕсенчен шăршă ан кĕтĕр, тесен, час-часах çуса, тулта çил вĕртерес пулать. Шорк. Смовара (у др. сăмавара) эпир атăпа вĕртеретпĕр (раздуваем). Ib. Тимĕрçĕ вочаххинчи кăвара вĕркĕчĕпе вĕртереççĕ. || Futuere N. Хĕрсене пĕç хушшинчен вĕртерĕпĕр. (Далее гов.: «Хĕрсене пĕç-хушшинчен шартлаттар». Из письма). || Заставлять заклинать. КАЯ. Аккана урнă йăтă туллани, унтан епле вăл урни, тата ăна урнă йăтă чĕлхи вĕртерни. (Заголовок рассказа). Ходар. Çавăнпа вара шатра кăшт çухала пуçласанах, ăна тĕтĕрттереççĕ, куç чĕлхи вĕртереççĕ. Кан. 1927, № 210. Хĕр-арăмĕ: çук, кастармастăп (не позволю сделать операцию), эпĕ ăна (пурнене) вĕртернĕ-ччĕ, тет.

улăп

олăп, исполин. Сĕт-к. Олăп — степной богатырь. IЬ. Ĕлĕк авал олăпсам полнă. Вăсам пит пысăк полнă. Хăрах çăпатине салтса, тăприне силлесен, тем пушшĕ тĕмесем полса йолнă. Атан-çырми çил-арманьсенчен леререхра çам пак ик тĕме пор: пори пысăк, тепрн пĕчĕк. Пысăккине Мăн-тĕме тиççĕ. Сред. Юм. Сĕве шывĕн сылтăм енчн сăртпа Юмаш сăрчĕ çинчен ôлăнсем пыралла вылянă, теççĕ. IЬ. Пиртен малтан олăпсем порăннă тет, çав олăп ачи пĕри, пирĕн пик çынна тусан, çав çын соха сохалашше корнă, тет те: мĕнле каяк ко?, — хăй пĕчиккĕ-çиç, çапах çĕре хоратать! Киле илсе тавăрнса, аннесĕне катартам-ха, тесе, çав пирĕн йăхлă çынна хăйне, соха-пуçне, лашине, пôрне те пĕрле кăсйине пуçтарса чикрĕ, тет. Илсе тавăрнсан, амăшне: эп пĕр каяк топрăм, тесе, кăтартать, тет. Амăшĕ: ай, ачам! кô каяка кăçтан тытнă, çавăнтах кайса яр; пиртен вара çак çынсем порнĕç пирĕн вырăнта, тесе каларĕ, тет те, вара ачи çав çынна хăй вырнех (= вырăннех) кайса ячĕ, тет. Çав çынтан вара çак халь порнакан çынсем полнă, тет. Б. Акса. Улăп ятлă пит пысăк çын пурăннă, тет; вăл çăпатинчен тăприне силленĕ, тет те, вара тĕме пулса юлнă, тет. Орау. Улăп, питĕ пысăк çын пулнă, тит. Утса пынă чухне, эпĕр халĕ арăм-утисене пĕç-хушшине тăва-тăва хăварнă пек, вăрăм йăвăçсене пĕç-хушшине туса, утса çӳренĕ, тит (деревья проходили у него между ног). Н. Карм. Пысăк пӳрт пулсассăн, вăл пӳрте вара: улăп пек пысăккă, теççĕ.

уçă

оçă, открытый, открыто. Алăк уçă. Дверь отворена. N. Карташ пирĕн тавăрччĕ: тата çитменнине унтан та куптан уçăччĕ. || Просторный. Просторно. Альш. Эпирех те, тăвансем, хăнара: эпирех те кунтан кайсассăн, тĕпел сыппăр уçа юлмĕ-ши? Альш. Кунтанах та эпирех халь кайсассăн, тĕпел-сыппăр уçă та юлмĕ-ши? Альш. Çӳлĕ тусем çинче виçĕ хурăн. Пĕрне кассан, уçă та юлмĕ-ши? || Ясный, ясно, без помехи. Сир. Кăнтăр çуттинчен те уçă. N. Çурти уçă çунсан: вилнĕ çын савăнать, теççĕ; çурти теттĕм çунсан: хуйхăрать, теççĕ. N. Çак куçлăх пит уçă кăтартать. В эти очки видно ясно. Альш. Уçă калаçать. Ясно говорит, без помехи. [К.-Кушки. Уçă калаçать — говорит миролюбиво (без признаков неприязни)]. Ч. С. Çынсем пошар панче кĕрленн таçтан илтĕнет; ахаль те çĕрле сасă уçă каять. || Свободный, ясный (речь). Дм. Рост. Димитриĕн чĕлхи-çăваре пит уçă пулнă. || Свежий, свежо. Сами. 58. Ирпе уççăн çил вĕрни кăккăр тулли вăй кӳртет. N. Чӳречесене уççассăн, пӳртре уççăнах туйăнать çав (в избе, в комнате чувствуется свежесть). Хорачка. Откалатăн — оççăн тоянать. Пройдешься, и чувствуешь себя бодрее. Толст. Тинĕс енчен уçă çил вĕретчĕ. N. Пĕлĕт енчен уçă çил килсе çынсен тарне типĕтет. Скотолеч. 36. Вĕсене таса, уçă çĕрте усрама кирлĕ. Юрк. Уçă, çăмăл, нӳрлĕ çил вĕрсен, йĕпе вăрăма пырать. || Звонкий. Бигильд. Шăпчăк сасси пит уçă. Чăвай. п. Сасси уçă, вăл (он) урамра калаçнă чух, унăн сасси вун-пилĕк килĕ урлă илтĕнет. || Успешно, споро. О сохр. здор. Çапла пăртак кансан та, ĕçлеме пуçласан, унăн ĕçĕ малтанхи пекех уçă пырать. || Бодрый. Беседа чув. 5. Çук çын ачи вăл час-часах çапла пулать: чупса, кулса, выляса çӳренĕ, унăн хуйхине никам та пĕлмен, вăл ялан уçă çӳренĕ. IЬ. Керимулла халĕ чăнах те хĕпĕрте пуçларĕ, уçăрах та калаçа пуçларĕ. || Здоровый. Уçă мар, нездоровый. Ачасем уçă мар. Дети несовсем здоровы. Орау. Ачасем уçах çӳримаççĕ, халех пыраяс çук (напр., в гости). || Быстро, свободно (без принуждения). Ч. С. Утасса уçă утатчĕ (лошадь). || Приветливый, щедрый. Беседы на м. г. Çав святой çын, Евлогий пит уççине, ыррине курса, шухăшланă. Паас. Уçă çын. Икково. Ĕççе-çиме пит оçă. Очень любит пировать с гостями. || Нехлопотливый (о деле). Якейк. Хĕр-арăм ĕçе ытла кăткăс уш (уçă мар). || КС. Чипер çывăракан çын çинчен: уçă çывăрать, уççăн çывăрать, тиççĕ (спит сном. здорового человека). || Облегчение, освежение. Рак. Кăкăр уççи пĕç хушши. (Ĕне юр-варĕ). Трхбл. Чун уççи — пĕç-хушши. (Сĕт). || Ключ. Собр. Ылттăн çăра, кĕмĕл уçă; уçса пăхаяс-чĕ, уççи çук. Ч. П. Ылттăн-кăна çăра, кĕмĕл уçă. Икково. Çак çăраççия (замок) хам оçăпа уçам. Ч. С. Хĕр-çумсем вĕсене укçа памасăр уçă памаççĕ. (Свадьба). Шурăм-п. № 25. Тĕлĕкре вара арçын ачасен — хăйсен пулас арăмĕ шыв кӳме каймашкăн уçă ыйтма пырать, тет. || Замок. Н. Карм. Вĕрмеç-тумаç, киле çын кӳртмеç. (Уçă). Шорк. Оçă — замок; çăраççи — ключ. Завражн. Хампар оççи питĕртĕн-и? Заперли ты амбар на замок? IЬ. Хампар оççи çĕтертĕм (потерял ключ). Слепой. Çăраççи — замок. Кĕлет уççи, явăç уçă, тимĕр уçă — замок.

ота-тăркачă

после некоторого времени ходьбы. Сред. Юм. Ота-тăркачă, пĕç шăммисем ыратакан пôлчĕç.

Чăвашла-вырăсла фразеологи словарĕ

Çăкăр çитер

Çăкăр çитер кормить кого-что.
Колхозра Борис тракторист Çăкăр çитерет яла. А. Афанасьев. Урине пĕç тĕпĕнченех татнă çын мĕн тума пултартăр-ха? Ватă ашшĕ-амăшне пулăшма, çăкăр çитерме хал çитĕ-и унăн? В. Алентей.

Çавăн пекех пăхăр:

пĕç лапатки пĕç тĕп пĕç хушши пĕç шăмми « пĕç-пĕç » пĕçăлĕ пĕçĕ пĕçĕ кăкĕ пĕçĕ-каçă пĕçĕк

пĕç-пĕç
Сăмаха тĕплĕ ăнлантарман
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Yoomoney: 41001106956150