Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

çӳхӳ

блин и блины
тонкие лепешки
çӳхӳ пĕçер — печь блины
Пĕр такмакра икĕ çӳхӳ. (Ясмак). — загадка В одной сумке две лепешки. (Чечевица).

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

çуху

(с’уhу), лепешки. Слеп. См. çӳхӳ.

çӳхи

(с’ӳh’и), назв. кушанья. Аттик. Сред. Юм. Çӳхи тесе чостаран çӳхе туса пĕçерекен çимĕçе калаççĕ. Ерк. 21. Хăнана илсе каяс кучченеç йăлипе пĕр такмак тултарчĕ тул çӳхи Унерпи, См. çӳхӳ.

çӳхӳ

(с’ӳh’ӳ), назв. кушанья (палишки). У др. кӳптĕрме, капăртма. Вомбу-к. Çӳхӳ — хпарту икерчи — хпарту чустинчен туни, çатмапа пĕçереççĕ. Актай. Пĕр токмакра икĕ çӳхӳ. (Ясмăк). Б. Олг. Вырсарникон контăрла çитсен килме пуçларĕç хăнасам. Çӳхӳсем исе килеччĕ такмакпала. Хурамал. Çӳхӳве кĕр-сăри хывнă чух пĕçереççĕ. Ib. Çӳхӳ — тулă çăнăхĕнчен, лепешки (кислые, пекут на сковороде. В Орау. кăвас икерчи). СПВВ. ТА. Çӳхӳ — хăпартлу чустинчен илсе çатма çинче пашалу пекки пĕçереççĕ. СПВВ. ВА. Çӳхӳ — хăпарту же, но только пекут на сковороде. Якейк. Çӳхӳ — ватрушка из одного теста.

тапран

(-ран), двинуться, сдвинуться, тронуться. Маштануши. Козловкăран кăшт тапранса карăмăр анчах (отошли), пирĕн проххота тепĕр проххот пырса çапрĕ те, ватса пăрахрĕ. N. Анса çитеспе темĕскертен хăрарĕ те, темскер пек тапранса кайрĕ. Сĕт-к. Эпĕр ана çинчен тапраннă чох хĕвел чыллай çӳлтеччĕ. Альш. Çынсем тин тапрана-тапрана тухаççĕ-ха: кăшкăраççĕ, шатăртатаççĕ, пĕр-пĕрне вăратаççĕ. Ст. Чек. Пăр тапраннă. Лед тронулся. Ала 86°. Хай çын пĕр хырне ярса тытрĕ, тет те, тăпăлтарса кăларчĕ, тет; унпа пĕрле çур хула тапранса тухрĕ, тет (т. е. он выворотил вместе с сосною полгорода). Хорачка. Атăл тапранса карĕ, пăр йокса карĕ (тронулся). N. Эпĕ темĕн чухлĕ тапранимасăр выртрăм (лежал, не будучи в состоянии двигаться). Чăв. й. пур. 10. Лаши вара тапраннă-кайнă (повезла, сдвинула воз). Орау. Ирех лаша кӳлсе тăратнă паян, нимпе те пуçтарнса тапранса каяймаççĕ. Собр. Çил вĕрмесĕр йăвăçсем тапранмаççĕ. (Послов.). || Начать выпадать, вылезать (о волосах). Пиçенер. † Сар ока пак (золотистые) çӳçĕмччĕ. Çорхи çилпе тапранчĕ, кĕрхи çилпе тăкăнчĕ. || Сильно надорваться (напр., о пояснице), повредиться. Орау. Пилĕк тапранчĕ. Надорвал поясницу. N. Çанта çухра (çывăхра) снарат çорăлса (ă)шчикă тапранчĕ. Бугурусл. Вăл пĕр мăйăра катакан асав шăлĕ тапранĕ (стронется с места, повредится). N. Пĕтĕм шăм-шак тапранчĕ (стали ныть). N. Çан чух питĕ хытă хăрарăм, чĕре тапранчĕ, хăракан пултăм. N. Чон тапранчĕ манăн. N. Ăшчик тапранчĕ (От страха). || О пульсе. Собр. Ал тымари тапрансан, çын вилет, теççĕ. || Собраться. Торп-к. Ирхине, ăстасем Хум-пуç петне тапрансассăн (пошли, собрались), йытă çӳри вăрттăн амăшне хулхаран калать, тет. Коракыш. Вара çавсем (они) каяла килме тапрансан, çав çăкăр тĕпренчĕккисене йăлт кайăксем çисе пĕтернĕ, тет. Толст. Çумăр тапранат. Собирается дождь. N. Çĕрле аслатиллĕ çумăр тапранать. Ст. Яха-к. Вĕсем пирĕн пата анчах килес тесе тапраннăччĕ (собрались было), Елексантăр пичи пычĕ те, хăй патне илчĕ-кайрĕ. Шибач. Хай арăм тапранчĕ кайма, шорă кĕпесем тăхăнчĕ, çӳхӳ пĕçерчĕ пĕр такмак, сăра ăсрĕ пĕр витре. Хорачка. Хола (= холая) кайма тапранса. N. Унтан эпĕ тапрантăм шкула кайма. Чураль-к. † Ах, кинçĕм Пăраски, час тапранса часах туя; час тапранса тохмасан, хăван таврашпе тухмасть, тет. См. тавраш. N. Кайма тапрантăмăр (собрались). |! Зашевелиться. Тип-Сирма. Ылтăн хăма уçăлĕ, хурт-кăпшанкă тапранĕ. (Тул çутăлни). || Начинаться, произойти. Панклеи. Киремет мĕле-мĕле (= мĕнле-мĕнле) тапранса кайни халап пор (существует предание). N. Ку вăрçă стан тапранса тохнă-ши! N. Вăрçă тапранчĕ. Сред. Юм. Ыран хĕр-туй тапранать. Завтра начинается свадьба. Ядр. Вăл сĕрен мункун ыран пулать тен чух тапранать. N. Хĕл иртсен, çуркунне тапранса каять. Альш. Çав кунсенчех тапранчĕç çилсем — япаласене кӳртрĕмĕр, лăпланас енне кайсан. || Приняться. Юрк. Вăл япаласене ĕлĕкрех çырма тапраннăччĕ те, вахăт çук пирки çак кунсенче тин ĕçлеме тытăнтăм. Т. IV. Шăши курсан, тума тапраннă ĕç малалла пымасть. Paas. Тапранчĕ макăрма. || Подняться (о ветре). Панклеи. Çил темскер пек тапранса тоххĕр. Поднялся сильнейший ветер. || N. Шыв тапранса анать. N. Шыв тапрансан яраяс çук. || Excitari. Тюрл. Манăн тапранать (mentula aut cunnus). Янтик. Чĕлĕм туртсан тапранать (mentulа), вуник кунсăр чарăнмасть.

тул

тол, пшеница. См. тула. Тораево. Çав ухмах Йăван пĕре тул акнă. Тулĕ пит аван пулнă. Сред. Юм. Тол колаç, пшеничный хлеб. Вомбу-к. Тол нимри. Сред. Юм. Тôл çӳхи — çӳхе сарса вăт-уççинче пĕçерекен колаç. Кĕвĕсем. Тул, тул, тул пуçĕ, хуран тулли хур пуçĕ. Енеш-к. Кашнă толран пĕçернĕ çӳхӳ иккĕ, икĕ хăпарту илсе пураççĕ.

хуçăк

(хуз’ы̆к), обломок. Тюрл. Тата хăшĕ-хăшĕ йĕп хуçăккисем пăрахса пыраççĕ (бросают на ходу). (Хĕр сухи). Собр. Вуник хуçăк пĕр пашалу. Собр. Вуникĕ хуçăк пĕр çӳхӳ. (Тенкел). || Изгиб. Ск. и пред. чув. 100. Вуник хуçăк хуçăлать. Всячески изворачивается. Кан. Хăйсене тĕл пулас тăвас пулсан ĕлĕк хресчене З çухрăмран кăшкăрса пăрăнтаратчĕç. Халĕ ĕнтĕ хăйсем 13 хуçăк пулса, çĕлĕкĕсене малтан илсе лапчăна-лапчăна лараççĕ. || Загиб, складка. Г. А. Отрыв. Тата аякка та, ик енне пĕрер туттăр ĕçлесе янă. Аяксенчисене виç хуçăк туса хутласа ĕçленĕ. || Кусок. N. Первей пĕр савăл çăкăр касрăм та, тата пĕр хуçăк полă илтĕм те, кăсия чикрĕм. || Изуродованный. N. Ман ура хуçăк, витĕр хуçăк мар. А.-п. й. 62. Мĕскĕн кайăк каллех малала каят, йăкăлт-йăкăлт сикет хуçăк çунатне тăратса. || Дешево. N. Хоçăкрах сот мана (дешевле продай).

коçтанат

(кос'танат), гостинец. В. Олг. Коçтанат (çӳхӳ) туса парăр. (Моленье). См. куçтанач.

кăвас капăртми

(кабы̆рт_ми), то же, что çӳхӳ. Изамб. Т. Çӳхĕве кăвас чустинчен пĕçереççĕ; ул капăртма пек çаврака пулат; ăна тата кăвас капăртми теççĕ. См. çӳхӳ.

карта пăтти

(поăττи^ы, пы̆ττи^ы), назв. моленья. Коракыш. Тата карта пăттисем тунă; пĕçерсен, хăйсем çиеччен, хĕрт-сурта парас тесе, кăмака çине (так!) пăрахнă. С. Алг. Спасибо Шĕкĕр турра, выльăха-чĕрлĕхе лайăх алла илтĕмĕр; виçĕ выльăх-чĕрлĕхшĕн карта пăтти чӳклетпĕр. Çырлах, амин! Кĕсри хыççăн тихи чуптăр, ĕни хыççăн пăрушĕ чуптăр, сурăх хыççăн путекки чуптăр. Çырлах, амин! (Моленье). КАХ. Пирĕн выльăхсем пыйтланнăран, тата чипер тĕрĕс-тĕкел пурăнччăр тесе, çӳллен выльăхсемшĕн карта пăтти чӳклеççĕ. Т. VI. 46. Кĕрхи сăра иртсен, карта пăтти чӳклеççĕ. Карта пăтти хыççăн вута мимĕр килĕшпе чӳклеççĕ; унтан шыва икĕ мимĕр чӳклеççĕ те, вăл йĕрке пĕтет вара. ЧС. Пĕрре анне карта пăтти пĕçерчĕ. Пăтта антарса куç хыврĕ. Ib. Вĕсем карта пăттине: выльăхсем вилсе ан пĕтчĕр, тесе, чӳклеççĕ. N. Тата карта пăтă (siс!) чӳклеççĕ: виçĕ тĕслĕ выльăхшăн картара чӳклеççĕ. Картана вут хураççĕ, пăттине лартаççĕ, виçĕ пашулу (так!) хураççĕ, виçĕ çӳхӳ хураççĕ. Унтан ĕçлĕкне хул-хушшине тытат, турра кĕлĕ тума тапратат: виçĕ тĕслĕ выльăха виçĕ картана хупма пар, турă. Тĕкĕнчен-çӳçĕнчен тӳлĕтĕр (чит. тӳлеттер), пăхăнчен самăрт. Пĕр вĕçĕ картара пултăр, тепĕр вĕçĕ шăв хĕрĕнче пултăр. (Неясное слово) тур пар уна та. Вара пăттине ларса çеççĕ. Ст. Шаймурз. Карта пăтти те параттăмăр (приносили в жертву).

лăпăрлă карчăк

ведьма. Панклеи. Чураль-к. Лăпăрлă карчăк кăвапине туртăп. (Кăнчала арлани). Ib. Лăпăрлă карчăк çите килет; çӳхеме (= çӳхӳ+м, мои лепешки) те çиса ячĕ, такмакăма та çиса ячĕ, хама та çиса ярать. См. вăпăр-карчăк.

мами

(ма_ми), мягкая хорошая мука. Якейк. Мам = пит вĕт çăнăх (вĕт ала виттĕр алаççĕ). Ib. Эс паян çӳхӳ çара маминчен анчах тунă няк! || Патушк. Çĕр мами (второе „м“ почти тверд), самая мягкая земля. См. мама.

икерч

(иг’э_рч'), общее название нескольких кушаний, между прочим и блинов. (В Тюрлеме так назыв. не блины, а оладьи). Якей., Яраба-к., Курм. Якей. † Йорн акрăм орпине икерч туса çимашкăн. К. С. Çатма икерчи-блины; тăпăрч икерчи — ватрушка; улма икерчи — нечто в роде ватрушки; кăвас икерчи — то же, что «çӳхӳ». Якей. Йохтармалли икерч — блины, которые пекутся на сковороде; омма икерчи — нечто в роде ватрушки, в которой творог заменён мятым картофелем (пекут на сковороде); тăпăрч икерчи — ватрушка; çăмарта икерчи — твердая яичница, из яиц, молока и зеленого лука; пекут ва сковороде.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

пампушка

ж. разг. çӳхӳ, кулач икерчи.

Çавăн пекех пăхăр: