Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

çутал

5.
то же, что çутăл 1.

çутăл

1.
светать, рассветать
çутăласпа — к рассвету
тул çутăлать — светает
тул çутăлса çитнĕ — совсем рассвело
çулла час çутăлать — летом рано светает

çутăл

2.
зажигаться, загораться
чăрăш çинче лампасем çутăлса кайрĕç — на елке зажглись лампочки

çутăл

3.
то же, что çутал 1, 4

çутăлтар

1.
понуд. от çутăл

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

çутăл

светиться; тул çутăлать – светает.

201 стр.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

çутăл

(с’уды̆л), осветиться, засветиться. Ау 25. Камăн аллинче çурта ахалех вутсăр-мĕнсĕр çутăлать, çавă патша пулмалла. Ib. Иван аллинчи тытса пынă çурта вутсăр-мĕнсĕр ахалех çутăлса кайрĕ, тет. Толст. Жилин: ух! тесе кăшкăрнă та, ачасем çухăра-çухăра тара пуçланă, çара чăркуççийĕсем анчах çутăлса пынă. Трхбл. † Алăкăра тапрăм, ай, уçăлчĕ, шыв çинчи сар чечек çутăлчĕ. Кан. Лампăчкисемпе сăмахсем çутăлса тăмалла (сиять) тăвать. Ск. и пред. чув. 19. Кӳлли пысăк, карăнтăк пек, курăк ăшĕнче çутăлать. || Светать. БАБ. Çурçĕрте кайса, çутăлас чухне тин килчĕç. Изамб. Т. Çутăлман та (не успело еще рассветать), Иван ĕçе тухса кайрĕ. В. С Разум. КЧП. Халех кайсан, ирех пулĕ, кĕт çутăларах патăр-ха. Ск. и пред. чув. 63. Катаран тĕтре çутăлса килет, çурăм-пуç çăлтăр хăпарнă анчах. Ау 2З. Вăл пырат, тет те, ларат-ларат пăхса та, çутăлнăпа çывăрат каят, тет. П. Патт. 2З. Вăл шапасен сăн-сăпачĕ мĕн чухлĕ çутăлма пултарать, çапла çутăлса тăнă. || Лосниться. Янш.-Норв. || В перен. зн. Юрк. † Аттенĕн черкки çутă черкке, тек çутăлма юрамĕ; атя карчăк киле каяр. Анне курки сарă курка, тек саралма юрамĕ; атя, старик, киле каяр. N. † Хонĕм черкки çутă черкки, тек çутăлма йорамĕ. Якейк. Май мар, сот туса çутăлса лартăн. Что и говорить, много выгоды принесла тебе торговля (ирония). Баран. 55. Савăннипе çавăнтах пичĕ-куçĕ çутăлса кайнă.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

светать

глаг. несов.
çутăл; уже светает тул çутăлать ĕнтĕ

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

бледнеть

несов. 1. шурăх, шурал; шупкалан, çутăл; его лицо бледнеет унăн сăн-пичĕ шуралать; небо бледнеет тӳпе çуталса килет; 2. перен. каярах (е япăхрах, печĕкрех, шупкарах) курăн; их успехи бледнеют перед нашими вĕсен çитĕнĕвĕсем, пирĕннипе танлаштарсан, ним те мар.

вспыхнуть

сов. 1. (воспламениться) хыпса ил, сиксе тух; солома вспыхнула улăм хыпса илчĕ; ночью вспыхнул пожар çĕрле пушар сиксе тухрĕ; 2. (ярко засветиться) çутăл, çуталса кай, ялкăш; в окнах вспыхнули огни чӳречесенче çутăсем ялкăша пуçларĕç; на дороге вспыхнули автомобильные фары çул çинче автомобиль фарисем çуталса кайрĕç; 3. перен. (быстро и сильно покраснеть) хĕрелсе кай, çунса (е пĕçерсе) тух; лицо её вспыхнуло румянцем унăн пичĕ хĕрелсе тухрĕ; 4. перен. (внезапно возникнуть) сиксе тух, пуçланса (е тухса) кай; вспыхнула война варçă сиксе тухрĕ; 5. перен. (прийти в возбуждение) хĕрсе кай.

зажечься

сов. 1. (загореться; засветиться) тив, тивсе кай, чĕрĕл, чĕрĕлсе кай (шăрпăк); çун, çутăл, çутăлса кай (çăлтăр, лампа); ялкăш, ялкăшса кай (куç); зажглись фонари хунарсем çутăлса кайрĕç; спичка не зажглась шăрпăк чĕрĕлмерĕ; глаза зажглись ненавистью куçсем курайманлăхпа ялкăшма пуçларĕç; 2. перен. (возникнуть) çурал; çулăмлан, çулăмланса кай (туйăм); в душе зажглось вдохновение чун-чĕрере хавхалану çуралчĕ.

засеребриться

сов. кĕмĕл тĕслĕн çутăл (е йăлтăртат); кĕмĕлленме пуçла, кĕмĕллĕн йăлтăртатма пуçла; волосы засеребрились çӳçсем кĕмĕлленме пуçланă.

осветиться

сов. прям. и перен. çутăл, çутал, çутăлса (е çуталса) кай.

рассвести

сов. безл. (тул) çутăл, кăвак çутă кил, шуçăм кил, шурăмпуç кил; рано рассвело тул ир çутăлчĕ.

светать

несов. безл. (тул) çутăл, çутăлса кил.

светлеть

несов. 1. çутал, çутăл; светлеют небеса тӳпе çуталса килет; светлеет тул çутăлать; 2. перен. (о возникновении радостного состояния) уçăлса кай, тулса кил; на душе светлело чун уçăлса кайрĕ; 3. (виднеться — о светлом, светящемся) курăн, курăнса лар (е тăр); çутал; месяц светлел на небе тӳпере уйăх çуталса тăнă.

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

çутă

[ŝjudo]
luma, luma, lume, brilo, brila
кăнтăр çути —taga lumo
хĕвел çути — suna lumo
çутă сӳнтер — forŝalti lumon
çутă кăвак — helblua
çутă тӳпе — klara, sennuba ĉielo
çутă шыв — travidebla akvo
çутă вăйĕ — lumforto
çутăл — tagiĝi, lumiĝi
çутат — lumigi
çутăлăх — lumeco
çутĕç — klerigo
çуткăч — ŝaltilo
çутлăх — lumigita loko
çут çанталăк — naturo, mondo, universo
çут çанталăк саккунĕсем —leĝoj de la naturo

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

çутă

«свет»; «сияние», «блеск»; «светлый»; çутал, çутăл «светиться»; «светать»; çутат «светить», «освещать», «посветить»; тат., башк. якты «свет»; «светлый»; яктырт «освещать»; яктыр «светать», «рассветать»; туркм. ягты, к. калп. жакты «свет»; «светлый»; туркм. ягтыл «светать»; чаг. йағду «свет», «сияние», «блеск луны»; МНХ йакту «светлый»; туркм., тур. як, к. калп. жаг «зажигать». От çут «зажигать (лучину, свечу, лампу)».

Çавăн пекех пăхăр: