Шырав: ăслăлăх
Чăвашла-вырăсла словарь (1982)
абстракция (пулăмсен курăмлă енĕсене, уйрăмлăхĕсене ăсра уйăрса пăрахса вĕсен тĕп паллисене палăртни)
ăслăлăх абстракцийĕ — научная абстракция
абстракци ту — абстрагировать
анатомия (чĕрĕ организмсен тытăмне тĕпчекен ăслăлăх)
антропология (этем пулса кайнине тата унăн организме аталаннине тĕпчекен ăслăлăх)
археология (авалхи халăхсен культурине вĕсенчен юлнă тĕрлĕ япаласем тăрăх тĕпчекен ăслăлăх)
аспирантура (ăслăлăх кадрĕсем вĕрентсе хатĕрлемелли система)
аспирантурăна кĕр — поступить в аспирантуру
1.
ассоциация (пĕрлешӳ)
ăслăлăх ассоциацийĕ — научная ассоциация
астробиология (урăх çăлтăрсем çинче пурнăç пулма пултарнине тĕпчекен ăслăлăх)
астронавтика (тĕнче уçлăхĕнче вĕçевсем тăвассине тĕпчекен ăслăлăх)
астрофизика (çăлтăрсемпе планетăсен физика тытăмне тата хими хутăшне тĕпчекен ăслăлăх)
африканистика (Африка халăхĕсен историйĕпе культурине тĕпчекен ăслăлăх)
аэронавигация верее аппарачĕсене ççретмелли ăслăлăх)
аэронавигационный
аэронавигаци хатĕрĕсем — аэронавигационное оборудование
бактериология (бактерисене тĕпчесе вĕренекен ăслăлăх)
баллистика (йĕтре веçнин саккунĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
биология (чĕрĕ çутçанталăка тĕпчесе вĕренекен ăслăлăх)
бионика (техникăра чĕрчунсен организмĕнчи системăсемпе усă курассине тĕпчекен ăслăлăх)
биофизика (биологи процесĕсенче физика саккунĕсем палăрнине тĕпчекен ăслăлăх)
биохимия (чĕрĕ организмсенчи хими пулăвĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
ботаника (ӳсентăрансене тĕпчекен ăслăлăх)
биол.
генетика (организмсен несĕллĕхне тĕпчекен ăслăлăх)
геодезия (çĕрен формипе калăпăшне тĕпчекен ăслăлăх)
геофизика (Çĕрĕн физика уйрăмлăхĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
геохимия (Çĕрĕн хими хутăшне тĕпчекен ăслăлăх)
физ.
гидравлика (шĕвексемпе техникăра усă курассине тĕпчекен ăслăлăх)
мед.
гинекология (хĕрарăм чирĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
гипотеза (пĕр-пĕр пулăма ăнлантарма сĕннĕ çĕнĕ шухăш)
ăслăлăх гипотези — научная гипотеза
гипотеза ту — строить гипотезы
гляциология (пăрлăхсене тĕпчекен ăслăлăх)
данные, сведения
ăслăлăх сăнавесен даннăйĕсем — данные научных наблюдений
разведка даннăйĕсеме — разведывательные данные
тулли мар даннăйсем тăрăх — по неполным данным
даннăйсем тăрат — представить сведения
1.
диалектика (çутçанталăкпа обществăри куçăмпа аталанăвăн пĕтĕмĕшле саккунĕсем çинчен калакан ăслăлăх)
дипломный
инженер дипломĕ — диплом инженера
ăслăлăх кандидачĕн дипломĕ — диплом кандидата наук
диссертация (ученăй степень илмелли ăслăлăх ĕçĕ)
доктрина (ăслăлăх е философи вĕрентĕвĕ)
2.
кандидат (ăслăлăх степени илнĕ çын)
кандидатский
ăслăлăх кандидачĕ — кандидат наук
кандидат диссертацийĕ — кандидатская диссертация
3. перен.
идти, двигаться, развиваться
ăслăлăх малаллах кармашать — наука двигается все вперед
1.
категория (ăслăлăх ăнлавĕ)
2.
младший (по положению)
нижестоящий
кĕçĕн инстанци — нижестоящая инстанция
кĕçĕн лейтенант — младший лейтенант
кĕçĕн ăслăлăх ĕçченĕ — младший научный сотрудник
климатология (климата тĕпчесе вĕренекен ăслăлăх)
клиника (ăслăлăх тĕпчевесем тăвакан тата студентсем практикăра пулакан сыватмăш)
консультант [латин consultans (consultantis) — канашакан]
клиника консультанчĕ — консультант клиники
клиник консультанчĕ — консультант клиники
ăслăлăх консультанчĕ — научный консультант
криминалистика (преступленисене тĕпчесе пĕлекен ăслăлăх)
курортология (çутçанталăк сиплĕхне тĕпчекен ăслăлăх)
1.
логика (шухăшлав законнĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
1.
магистр (хăшпĕр çĕршывсенче — ăслăлăх степенĕ)
металловедение (металсен пахалăхĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
металлография (металсен тытăмне тĕпчекен ăслăлăх)
метеорология (атмосферăри пулăмсене тĕпчекен ăслăлăх)
методология (ăслăлăх пĕлĕвĕн меточĕсем çинчен вĕрентни)
метрология (виçе единицисене тĕпчекен ăслăлăх)
1.
биол.
морфология (чĕрĕ организмсен тытăмне тата формине тĕпчекен ăслăлăх)
музееведение (музейсен ĕçне йĕркелесси çинчен калакан ăслăлăх)
музыковедение (мызыка историйĕпе теорине тĕпчекен ăслăлăх)
4. перен.
капитал, богатство
ăслăлăх мулĕ — научный капитал
см. ăслăлăх 1.
неврология (нерв системине тĕпчекен ăслăлăх)
невропатология (нерв системин чирĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
3. перен.
обосновывать, аргументировать
çĕнĕ теорие никĕсле — дать обоснование новой теории
ăслăлăх енчен никĕсле — обосновать научно
нумизматика (авалхи укçа, медаль таврашĕ тĕпчекен ăслăлăх)
общественность
ăслăлăх общественоçĕ — научная общественность
тĕнчери общественность — мировая общественность
клуб ĕçне общественность вăйĕпе йĕркеленĕ — работа клуба ведется силами общественности
обществоведение (общество пурнăçĕн законĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
океанология (океансемпе тинĕссене тĕпчекен ăслăлăх)
2.
ономастика (пайăр ятсене тĕпчекен ăслăлăх)
оргкомитет (организаци комитечĕ)
ăслăлăх конференцийĕн оргкомитечĕ — оргкомитет научной конференции
орнитология (кайăк-кĕшĕке тĕпчекен ăслăлăх)
палеонтология (чулланнă йĕрсем тăрăх авалхи чĕрчунсемпе ӳсентарансене тĕпчекен ăслăлăх)
биол.
паразитология (паразитсене тĕпчекен ăслăлăх)
патология (утри чир-чĕр процесĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
1.
знание и знания, познания
анлă пĕлӳ — обширные познăния
çирĕп пĕлӳ — прочные знания
техника пĕлĕвĕсем — технические знания
чĕлхе пĕлĕвĕ — языкознание
ăслăлăх пĕлĕвĕсем сарни — распространение научных знаний
популярно
популярлă ăслăлăх фильмĕ — научно-популярный фильм
популярлă ăнлантарса пар — объяснить популярно
почвоведени (тăпра тытăмĕпе пахалăхне тĕпчекен ăслăлăх)
проблематика (мĕн-пур проблемăсем)
ăслăлăх ĕçĕсен проблематики — проблематика научных работ
психиатрия (психика чирĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
2.
психология (психикăна тĕпчекен ăслăлăх)
селенология (Уйăха тĕпчесе вĕренекен ăслăлăх)
симпозиум (ăслăлăх канашлăвĕ)
тĕнчери симпозиум — международный симпозиум
синоптика (çанталăк мĕнле пулассине тĕпчесе пĕлекен ăслăлăх)
1.
канаш (коллегиллĕ орган)
министрсен канашĕ — совет министров
институтăн ăслăлăх канашĕ — ученый совет института
профсоюзсен облăçри канашĕ — областной совет профсоюзов
Экономика Пулăшу Канашĕ — Совет экономической взаимопомощи (СЭВ)
2.
сотрудник (ĕçчен)
литература сотрудникĕ — литературный сотрудник
ăслăлăх сотрудникĕ — научный сотрудник
пай сотрудникĕсен коллективĕ — коллектив сотрудников отдела
библиотека сотрудникĕ — сотрудница библиотеки
социология (общество аталанăвĕн саккунĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
спелеология (çĕр хăвăлĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
1.
статистика (обществăри пулăмсене хисеп енчен тĕпчекен ăслăлăх)
(çĕршыв ăслăлăхĕ)
страноведение (пĕр-пĕр çĕршыври çутçанталăк условийĕсене, общество пурнăçĕпе экономикине, халăх культурипе йăли-йĕркисене тĕпчекен ăслăлăх)
1.
спорить
дебатировать, дискутировать
ăслăлăх ыйтăвĕсемпе тавлаш — дискутировать по научным вопросам
вăл ытла тавлашма юратать — он любит спорить
тавлашса ил — поспорить
тавлашса çĕнтер — победить в споре, переспорить
тавлашса выляса ил — выиграть пари, выиграть в споре
тавлашса выляса яр — проспорить, проиграть пари
театральный
академи театрĕ — академический театр
драма театрĕ — драматический театр
халăх театрĕ — народный театр
театр афиши — театральная афиша
театра çӳреме юратакан — театрал
театрта çĕнĕ сезон пуçланчĕ — в театре начался новый сезон
театр ăслăлăхĕ — театроведение (театр ăсталăхне тĕпчекен ăслăлăх)
театр ăслăлăхĕ тĕпчевĕсем — театроведческие исследования
термин (ăслăлăх, техник е ăсталăх ăнлавне палăртакан сăмах)
[лат. terminus — чикĕ, виçе]
ăслăлăх терминĕсем — научные термины
термин сăмахсем — слова-термины
исследовательский
экспериментальный, опытный
тĕпчев ĕçĕ — 1) исследование 2) исследовательская работа
ăслăлăх тĕпчев институчĕ — научно-исследовательский институт
тĕпчев лабораторийĕ — экспериментальная лаборатория
2. перен.
титан (улăп)
ăслăлăх титанĕ — титан науки
титан пек вăй хуни — титанические усилия
1.
анализ, изучение, обследование
ăслăлăх тишкерĕвĕ — научный анализ
1.
трактат (ăслăлăх ĕçĕ)
философи трактачĕ — философский трактат
трактат çыр — писать трактат
3. перен.
исполин, гигант
ăслăлăх улăпĕсем — исполины науки
фантастика (фантазиллĕ произведенисем)
ăслăлăх фантастики — научная фантастика
фармакология (эмелсен сиплĕхне тĕпчекен ăслăлăх)
фармацевтика (эмелсем туса хатĕрлессине тĕпчекен ăслăлăх)
физиология (чĕрĕ организмри процессене тĕпчекен ăслăлăх)
своеобразие, специфика, особенность
ăслăлăх ĕçĕн хăйевĕрлĕхĕ — специфика научной работы
кăмăл хăйевĕрлĕхĕ — особенности характера
2.
сооружать, строить
йăва хыв — свить гнездо
каçă хыв — перебросить перекладину (через речку), устроить переправу
кĕпер хыв — навести, построить мост
никĕс хыв —
1) заложить фундамент
2) перен. положить начало,заложить основу
çĕнĕ ăслăлăх никĕсне хыв — заложить основы новой науки
Аслати авăтмасăр асамат кĕперĕ хывмасть. — погов. Пока гром не прогремит, радуга не появится.
цитология (ӳсентăран тата чĕрчун клеткисене тĕпчекен ăслăлăх)
[грек. kytos — савăт, тата logos — вĕрентӳ]
мыслительный
абстрактлă шухăшлав — абстрактное мышление
этем шухăшлавĕн вăйĕ — сила человеческой мысли
шухăшлав процесĕ — мыслительный процесс
шухăшлав пултарулăхĕ — мыслительная способность
ăслăлăх ĕçĕ студентсен шухăшлавне çивĕчлетет — научная работа развивает мышление студентов
1.
поиск, искания
ăслăлăх шыравĕ — научный поиск
пултарулăх шыравĕ — творческие искания
эндокринология (шалти секреци парĕсене, вĕсен чирĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
этнография (халăхăн материаллă культурипе ăс-хакăл культурине тĕпчекен ăслăлăх)
юриспруденция (правăпа çыхăннă ыйтусене тĕпчекен ăслăлăх)
юриспруденцие вĕрен — изучать юриспруденцию
1.
способ, прием, метод
акробат ăслайĕсем — акробатические приемы
ăслăлăх ăслайĕ — научный метод
поэзи ăслайĕсем поэтические приемы
ăслай туп — найти способ
диалектика ăслайĕ — диалектический метод
1.
наука
научный
ученый
истори ăслăлăхĕ — историческая наука
чĕлхе ăслăлăхĕ — языкознание
ăслăлăх доклачĕ — научный доклад
ăслăлăх ĕçĕ — научная работа
ăслăлăх çынни — ученый
обществăлла ăслăлăхсем — общественные науки
физикăпа математика ăслăлăхĕсем — физико-математические науки
ăслăлăхсен академийĕ — академия наук
ăслăлăх кандидачĕ — кандидат наук
ăслăлăх степенĕ — научная степень
ăслăлăх тĕпчев институчĕ — научно-исследовательский институт
ăслăлăхпа техника революцийĕ — научно-техническая революция
2.
мудрость
халăх ăслăлăхĕ — народная мудрость
ăслăлăх çырăвĕсем — ученые записки (научный сборник)
то же, что ăслăлăх 2.
рабочий, трудовой
ал ĕçĕ — 1) ручная работа 2) рукоделие
ăс-хакăл ĕçĕ — умственный труд
вăл-хая ĕçĕ — физический труд
вăй çемми ĕç — посильная работа
токарь ĕçĕ — токарное дело
коммунизмла ĕç бригади — бригада коммунистического труда
коммунизмла ĕç шкулĕ — школа коммунистического труда
литература ĕçĕ — литературная работа, работа литератора
ăслăлăх ĕçĕ — 1) научный труд 2) научная работа, научное сочинение
ăслăлăх тĕпчев ĕçĕ — научно-исследовательская работа
общество ĕçĕ — общественная работа
çураки ĕçĕсем — весенне-полевые работы
пултарулăх ĕçĕ — творческая работа
тухăçлă ĕç — производительный труд
уй-хир ĕçĕсем — полевые работы
ялхуçалăх ĕçĕсем — сельскохозяйственные работы
ĕç вăйĕ — рабочая сила
ĕç вырăнĕ — рабочее место
ĕç дисциплини — трудовая дисциплина
ĕç законодательстви — трудовое законодательство
ĕç кабинечĕ — рабочий кабинет
ĕç кĕнеки — трудовая книжка
ĕç килĕшĕвĕ — трудовое соглашение
ĕç кунĕ — рабочий день
ĕç норми — норма выработки
ĕçри паттăрлăх — трудовой героизм
ĕç резервĕсем — трудовые резервы
ĕçсĕр тăни — простой в работе
ĕç тумтирĕ — спецовка, рабочая одежда
ĕç тухăçлăхĕ — производительность труда
ĕç укçи — заработная плата
ĕç урокĕ — урок труда (в школе)
ĕç хавалĕ — трудовой порыв
ĕçри хавхалану — трудовой энтузиазм
ĕç хатĕрĕсем — 1) средства производства 2) инвентарь
ĕçе юрăхлă халăх — трудоспособное население
ĕçе хăнăхтар — приучать к труду
ĕç ăнса пырать — работа спорится
Мĕн чухлĕ йыш, çавăн чухлĕ ĕç. — посл. Какова семья, такова и ее работа.
ĕç вилсен те виç кунлăх юлать. — погов. Говорят, что работы и после смерти останется на три дня.
Арçын ĕçĕ ана çинче, хĕрарам ĕçĕ сĕтел çинче. — посл. Труд мужчины на ниве, труд женщины — на столе.
кристаллография (кристалсене тĕпчекен ăслăлăх)
минералогия (минералсене тĕпчекен ăслăлăх)
палеография (авалхи алçырусене тĕпчекен ăслăлăх)
фольклористика (фольклор тĕпчекен ăслăлăх)
совет фольклористики — советская фольклористика
стилистика (чĕлхе стилĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
педагогика (вĕрентйпе воспитани çинчен калакан ăслăлăх)
II.
дисциплина (ăслăлăх)
истори дисциплинисем — исторические дисциплины
пур дисциплинăпа та ĕлкĕрсе пыр — успевать по всем дисциплинам
электроника (электрон процесĕсене тĕпчекен ăслăлăх тата техникăн электронлă приборсемпе ĕçлекен пайĕ)
электрохимия (электричествăпа хими процесĕсем мĕнле çыхăннине тĕпчекен ăслăлăх)
Чăваш сăмахĕсен кĕнеки
(-дэр), понуд. ф. от сехĕрлен. Н. Седяк. Сехĕрлентерес = хытă хăратас. N. Ăслăлăх вăл этеме малтан çавăрса çӳресе, хăратса, сехĕрлентерсе пĕтерет. N. Хăйĕн туйине ман çинчен илтĕр, текех ан сехĕрлентертĕр мана.
терĕшĕ, относящееся к тому или другому разряду (в значении тавраш ). Завражн. Яш-кĕрĕм терĕш (иначе: тени вăл) хĕрсем тĕлне пĕлмĕ (как не знать! Не может быть, чтобы не знал). Баран. 8. Çын-мĕн терĕш ниçта çук. Ib. 150. Тундрă тăрах тем хулăнĕш юр хĕвсе каять, вара кунта пурăнăç терĕш пĕтет. Ib. 98. Ав унта, сăртра, темĕскер хури курăнать, ахăр çурт терĕш пулĕ. N. Вут хĕлхемĕ тухса çӳлелле сулăннă пек, этем тĕрĕшĕ те асап курас çине анчах çуралать. N. Унăн ĕненӳ терĕшĕ те ăслăлăх кăтартнă май çавăрăнса ӳкме пуçланă. || Подобный, похожий. Юрк. † Манит терĕш хут татти, улталарăм карчăка: шӳт вылярăм хĕрĕпе. Ib. 168. Вăрман терĕш пĕрттех çук.
наследие. N. Кам та кам ăслăлăх çине шанчăкне хурать, çавна ăслăлăх тивлетлĕхе пӳрĕнет, унăн ăрăвне те тивлетлĕхе юлать вăл.
тискеррĕн, дико, страшно, ужасно. N. Тискеррĕн кăшкăрса ячĕ. N. Ухмахшăн ăслăлăх тискеррĕн курăнать (кажется дикой). ЧС. Йытăсем вĕреççĕ; тулта тискерĕн туйăнать; çӳлте кăвакарчăн пек çутăскерсем вĕçсе çӳреççĕ. Сĕт-к. Тискерĕн пăхать. Смотрит дико. Сунт. Акара тискеррĕн туйăннă этеме. Шашкар. Тискер пăхса илчĕ. Взглянул страшным взглядом. Çĕнтерчĕ 60. Тискерĕн ахăрса чупса тухса тарать.
с верхом, до краев. N. Ăслăлăх тӳпи-тăрри.
старание, прилежание. N. Эпĕ ырă тăрăшупа тăрăшрăм. ТХКА. Çапла ĕнтĕ вăл, чăнах та, кăшман лартса тухăçлă тума, паранкă лартса ăнăçлă тума, тăрăшу, хастар, ăслăлăх кирлĕ çав.
надежда, опора. Пирĕн шанчăк теççĕ, теприсем — шанăç. БАБ. Хура халăхăн мĕн пур шанчăкĕ те пĕр тырă çинче анчах пулнă. N. Кам та кам ăслăлăх çине шанчăкне хурать. Ст. Шаймурз. Хура сăран алсан çакки çук, савса туман тусра шанчăк çук. || Доверие. КС. Унăн шанчăкĕ çук. Ему веры нет, на него нельзя полагаться. N. Шанчăк ил. N. Çыншăн вăйăнтан ытлашшине шанчăка ан кĕр. Микушк. Ача нумайччен пурăнса шанчăка тухрĕ, тет. N. Шанчăк çухатасран хăратăп. N. Кам хăйне шаннă шанчăка пĕрре вĕçерет, ăна нихăçан та шанăç пулас çук вара. Юрк. Ирхи куна каçчен çӳрĕттем, пирĕн килте тата шанчăк çук.
(ага-п̚ус’), i. q „ака“, то же, что „ака“, aratrum, плуг, сабан (v. р. 66). СПВВ. Ө.Н. Ĕлĕк çынсем суха ака-пуçпе сухаланă, тет. Говорят, что прежде люди пахали сабаном. Сирах. 72. Ака-пуç тытса пыракан ăçтан ăслăлăх пухтăр?
мудрость. N. Ăслăлăх кĕнеки. Часосл. Ăслăлăх пуçлăхĕ пире çăлакан туррăмăр Иисус Христос пурсăра та сире çав ырăлăха патăр.
(jавы̆н), виться; обвиваться. Йывăç явăнса ӳсет. Дерево растет завитушкой. Икково. Хăмла шăччă тăрăх явăнса çитĕнет. Алших. Хăмла шерте (шалçа) тăрăх явăнса ӳсет. Сл. Кузьм. I, 16. Вĕсен ĕçĕ кантăра пек явăнса пырать. У них дело идет как по маслу. К.-Кушки. Мăйне çĕлен явăннă (или: яваланнă). IЬ. Курăк йывăçа явăнат. Альш. † Ĕнтĕ çил çаврăнат, çил çаврăнат: çĕмĕрт çеçки хăвана явăнат. Бурунд. † Çĕр çырлисем пиçеççĕ хĕрелсе, тĕрлĕрен пĕр курăка явăнса. Клубника поспевает, рдея, обвиваясь вокруг разных трав. Чураль-к. Шучă тăрăх явăнакан хăмла путранки мар-и çав? Ура явса выртакан пирĕн варлисем мар-и çав? Н. Тим. † Явăна-явăна выртакан, пĕрлĕхен аври мар-и çав? Сред. Юм. Ирхĕне, вил-шыв (у др. сывлăм) укеччин, утă торттарсан, ȏ, явăнса, вĕрен пик пȏлса пырать (вьется как веревка). Юрк. † Хĕвел тухат, сарăлат, улма йывăç çине явăнат. || О пламени. ЧС. Çӳлте хĕм явăнать анчах — хĕп-хĕрлĕ, тастан (= таçтан) та курăнать пулĕ. Вьются в выси искры, красные-раскрасные; должно быть, далеко видно. [IЬ. Пушар йĕри-тавра çынсем явăнаççĕ анчах. Около пожара вьются люди]. Сред. Юм. Вăт (= вут) явăнать анчах. («О сильном пламени, когда кажется будто оно вьется»). || О течении. ЧП. Хура шыв юхат явăнса. Янш.-Норв. † Шывĕ юхат явăнса, хумсем çапаççĕ хĕрнелле. А. П. Прокоп. † Атăлсем тухат (юхат?) явăнса. Дик. леб. 36. Акă тинĕс хумĕсем, ывăна пĕлмесĕр, пĕрин хыççăн пĕри явăна-явăна пынипе темĕн тĕрлĕ хытă чулсене те тип-тикĕс якатаççĕ. || Об облаках. Дик. леб. 40. Хура тăхлан тĕслĕ хăрушă хум пек пулса, вĕсем явăнса шуса пыраççĕ. IЬ. 56. Çӳлте явăнать хуп-хура пĕлĕт. Наверху вьется черная туча. || О пыли. Сказки и пред. чув. 22. Тусан пырать явăнса. Пыль вьется. || О грязи. Сред. Юм. Çăмăр çуни халь те типмен, пыльчăк ȏрапана явăнса пырать (грязь навивается на колеса). ||О медленном, величественном движении солнца (так толкует КС.). ЧП. Хĕвелсем тухат явăнса. || О колосьях, которые клонятся от тяжести в разные стороны. Ст. Чек. Явăнса ӳсет ыраш (= вăйлă ӳсет). Колосья ржи от тяжести клонятся в разные стороны. || Виться (о птицах и т. п.). Сказки и пред. чув. Ялĕсем çинче кайăк явăнать. Над их деревнями вьются птицы. Толст. III-IV, 122. Вăрăм-тунасем явăнса вĕçсе çӳреççĕ, сĕрлеççĕ. Комары вьются, летают и жужжат. N. Икĕ ангел, икĕ архангел вĕççе килеççĕ пирĕн чуншăн, явăнаççĕ пирĕн çылăхшăн. || Увиваться (с какою-либо целью). КС. Сир. 27. Кам ăслăлăх çурчĕ таврашĕнче явăнса çӳрет, çавă унăн çурчĕ çумне пăта çапса тĕреленет. Якейк. † Эпĕ лартас хĕр панче упа-кашкăр явăнать. Около девушки, которую я хочу посадить (чтобы покатать), увиваются волки и медведи (дикие звери). С. Хорчка пек явăнса çӳрет. Вьется как ястреб. Тоже и о животных. Якейк. † Пирĕн çол çийĕнче корак-çăхан явăнать, эпĕр лартас хĕр панче ялти ача явăнать. (Песня на масленице). КС. Курак-çăхан виле таврашĕнче явăнса çӳрет. Сновать (в переносн. зн.). Ст. Яха-к. Эсир кунта питех явăнса ан çӳрĕр (не толпитесь). Сказки и пред. чув. 75. Ярăнтарса явăнса, шăпăр кĕвви ташлатать.
(jэjӳ), разлив реки. СПВВ. Х. Ейӳ — разлив воды. Ст. Айб. † Кăçал йĕпе питĕ пулчĕ, ейӳ карĕ аякка. Нынче было очень мокро, разлив был широкий. (Та же песня и в с. Тайбе). Ядр. Ейӳ тухсан, во время разлива. Ч.С. Пирĕн пĕр Пăла (scr. Була) ятлă пысăк çырма пур, вăл çур-кунне ейĕве каят (разливается). N. Çыранĕсенчен тухса, пит ейĕве кайса выртать (о реке). Изамб. Т. Çур-кунне шыв тулсан, ейӳ тухать те, икĕ енелле те сарăлса каять. IЬ. Кăçал ейӳ тухăрĕ (= тухрĕ, вода вышла из берегов). IЬ. Кăçал ейӳ инçене сарăлчĕ (широко). IЬ. Ейӳ чаксан, атмапала пулă тытаççĕ. После спада воды рыбу ловят наметкой. IЬ. Ыраш аксан, ăна ейӳ пусат. Если посеять рожь, то ее затопит разливом. Хыпар № 5, 1906. Нил шывĕ, тулса, 10—14 аршăн çӳлелле хăпарса каять; вара хăй çырансенчен туха ть те ейӳ пулать (инçе сарăлать). Сир. 46. Фисонпала Тигр шывĕсем çĕнĕ çимĕç ĕлкĕрнĕ вăхăтра ейӳ кайса тулнă пек вăл ăслăлăх тултарать. Имен. «Ейӳ — зажоры, разлив реки. Ейӳ пула пуçласан». N. Çаран ейӳве кайнă. Луга залиты водою. || «Изволок». Тюрл. Ейӳ — изволок. || Неглубокое место в реке, где вода течет мелкими струйками. Тюрл. || Мелкий (о посуде). СТИК. Ейӳ тиркĕ, ейӳ чашкă, тесе, ăшăк чашкă-тирке калаççĕ.
Вырăсла-чăвашла словарь (2002)
сущ.жен.
анатоми, тытăмлăх (чĕрĕ организмсен тытăмне тĕпчекен ăслăлăх); анатомия человека этем анатомийĕ; анатомия растений ӳсен-тăран тытăмлăхĕ
сущ.жен.
археологи (авалхи халăхсен культурине вĕсенчен юлнă япаласем тăрăх тĕпчекен ăслăлăх)
сущ.жен.
астрономи (Çут тĕнче тытăмне, çăлтăрсемпе планетăсене тĕпчекен ăслăлăх)
сущ.жен.
биологи (чĕрĕ çут çанталăка тĕпчекен ăслăлăх); учебник биологии биологи учебникĕ
сущ.жен.
ботаника (пур тĕрлĕ ӳсен-тăрана тĕпчекен ăслăлăх); учебник ботаники ботаника учебникĕ
глаг. несов.
1. (син. вертеться, крутиться) çаврăн; Земля вращается вокруг своей оси Çĕр хăйĕн тĕнĕлĕ тавра çаврăнать
2. (син. общаться, встречаться) хутшăн, тĕл пул; он вращается в учёных кругах вăл ăслăлăх çыннисемпе хутшăнать
сущ.жен.
демографи (халăх йышĕн тытăмне, вăл улшăннине тата куçнине тĕпчекен ăслăлăх)
сущ.жен. (син. обсуждение)
тавлашу, сӳтсе яву; сӳтсе явни; научная дискуссия ăслăлăх ыйтăвĕсене сӳтсе явни; принять участие в дискуссии сӳтсе явма хутшăн
сущ.жен.
диссертаци (ăслăлăх кандидачĕн е докторĕн ятне илме çырнă тĕпчев ĕçĕ); защита диссертации диссертацие хутĕлени
сущ.муж., множ. доктора
1. (син. врач) тухтăр; вызвать доктора на дом киле тухтăр чĕнтер
2. доктор наук ăслăлăх докторĕ (ăслăлăхри аслă пусăм); доктор исторических наук истори ăслăлăхĕсен докторĕ
сущ.жен.
1. çыру, çырнă хут; сообщить запиской хут çырса пĕлтер
2. çыру; çырни (хăшпĕр кăларăмсен ячĕ); учёные записки института институтăн ăслăлăх çырăвĕсем
сущ.жен.
зоологи (чĕр чун тĕнчине тĕпчекен ăслăлăх); учебник зоологии зоологи учебникĕ
сущ.муж.
1. институт (аслă шкул е тĕпчев учрежденийĕ); педагогический институт педагогика институчĕ; научно-исследовательский институт ăслăлăх тĕпчев институчĕ
2. (син. нормы, установление) институт, йĕрке (халăх пурнăçĕнче çирĕпленнĕ пулăм); институты демократии демократи институчĕсем (уççăнлăх, власть органĕсен суйлавлăхĕ, этем прависене хӳтĕлени т. ыт.)
сущ.жен.
1. истори (этем обществи аталанăвне тĕпчекен ăслăлăх); история древнего мира авалхи тĕнче историйĕ; история нового времени çĕнĕ вăхăт историйĕ
2. кун-çул, пулни-иртни, истори; этапы истории народа халăх кун-çулĕн тапхăрĕсем
3. (син. происшествие) ĕç, пулăм; удивительная история тĕлĕнмелле ĕç
4. (син. рассказ) халап, калав; рассказывать смешные истории кулăшла халапсем каласа пар
сущ.жен.
кибернетика (управлени ĕçĕн, информацин пĕтĕмĕшле саккунĕсене тата меслечĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
сущ.муж.
классик (культурăра, ăслăлăх тĕпчевĕнче чапа тухнă çын); классики чувашской литературы чăваш литературин классикĕсем
сущ.жен.
классификаци, ушкăнлав; ушкăнлани; научная классификация ăслăлăх классификацийĕ; произвести классификацию грибов кăмпасене ушкăнласа тух
сущ.жен.
конференци (пĕр-пĕр ыйтупа ирттерекен анлă пуху); партийная конференция парти конференцийĕ; научная конференция ăслăлăх конференцийĕ; избрать делегатов на конференцию конференцие делегатсем суйла
сущ.жен.
культурологи (халăхăн ăс-тăн культурине тĕпчекен ăслăлăх)
сущ.муж., лаборантка жен.
лаборант (аслă шкулта, ăслăлăх учрежденийĕнче пулăшу ĕçĕсене тăвакан); лаборантка кафедры физики физика кафедрин лаборанчĕ
сущ.жен.
лаборатори (ăслăлăх тĕпчевĕсем, сăнавсем тăвакан учреждени е унăн пайĕ); химическая лаборатория хими лабораторийĕ
сущ.жен.
1. литература (сăмахпа сăнарлас ăсталăх); теория литературы литература теорийĕ
2. литература (илемлĕ сăмахлăх хайлавĕсем: поэзи, проза, драма); художественная литература илемлĕ литература; детская литература ача-пăча литератури
3. литература (пĕлӳлĕхĕн пĕр-пĕр енĕпе çырнă кĕнекесем); сельскохозяйственная литература ял хуçалăх литератури; политическая литература политика литератури; научно-популярная литература ăслăлăх саракан литература
сущ.жен.
математика (япаласен хисеп çыхăнăвĕсемпе калăпăш формисене тĕпчекен ăслăлăх); высшая математика аслă математика; школьная математика шкул математики
сущ.жен.
медицина (çынсен сывлăхне сыхлас, чир-чĕртен сыватас ĕç тата ăслăлăх)
сущ.жен.
метеорологи (Çĕр атмосферинчи улшăнусене тĕпчекен ăслăлăх)
сущ.жен.
1. халапсем; чувашская мифология чăваш халапĕсем
2. мифологи (халапсене тĕпчекен ăслăлăх)
прил. (ант. старший)
1. кĕçĕн (çул-ӳсĕмпе); младший сын кĕçĕн ывăл; мой младший брат манăн шăллăм; моя младшая сестра манăн йăмăк
2. кĕçĕн (ĕçри вырăнпа); младший лейтенант кĕçĕн лейтенант; младший научный сотрудник кĕçĕн ăслăлăх ĕçченĕ
3. кĕçĕн, пуçламăш; младшие классы школы шкулти пуçламăш классем
сущ.жен.
ăслăлăх, ăслăх; естественные науки çут çанталăк ăслăлăхĕсем
прил.
ăслăлăх -ĕ; ăслăх -ĕ; научные исследования ăслăлăх тĕпчевĕсем; научно-исследовательский институт ăслăлăх тĕпчев институчĕ
сущ.жен.
обсерватори (астрономи сăнавĕсем тăвакан е çанталăка тишкерекен ăслăлăх учрежденийĕ); метеорологическая обсерватория метеорологи обсерваторийĕ
сущ.жен.
педагогика (вĕрентсе воспитани парассине тĕпчекен ăслăлăх) ♦ народная педагогика халăх педагогики (çамрăксене ăс парса ӳстермелли халăхра авалтан çирĕпленнĕ йĕркесемпе мелсем)
сущ.муж.
шырав; шырани; поиски нефти нефть шырани; научный поиск ăслăлăх шырăвĕ
сущ.сред.
1. ăнлав; научные понятия ăслăлăх ăнлавĕсем
2. (ст. представление, знание) ăнлану, ăнкару; ăнланни, ăнкарни ♦ понятия не имеет пачах пĕлмест, нимĕн те ăнланмасть
сущ.муж.
1. япала; предметы домашнего обихода кил-çуртра тыткаламалли япаласем
2. предмет (ăслăлăх е вĕрену дисциплини); школьные предметы шкул предмечĕсем ♦ предмет спора тавлашу сăлтавĕ
сущ.жен.
психологи (ăс-тăнпа кăмăл-туйăм; ăна тĕпчекен ăслăлăх)
сущ.жен.
стилистика (чĕлхепе илемлĕ хайлавсен стилĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
сущ.жен. (ант. практика)
теори (ăслăлăх принципĕсем, пĕтĕмлетӳсем); теория основывается на практике теори практика çинче никĕсленсе тăрать
сущ.жен.
терминологи (терминсен пуххи; вĕсене тĕпчекен ăслăлăх); физическая терминология физика терминологийĕ
сущ.муж.
1. (син. работа) ĕç, ĕçлев; ĕçлени; физический труд вăй-хал ĕçĕ; право на труд ĕçлев прави
2. (син. произведение) ĕç, хайлав; научный труд ăслăлăх хайлавĕ
сущ.жен.
фармакологи (эмелсем, ытти им-çам çынна витĕм кӳнине тĕпчекен ăслăлăх)
сущ.жен.
физика (матери тытăмĕпе улшăнăвĕсене тĕпчекен ăслăлăх); ядерная физика ядро физики; учебник физики физика учебникĕ
сущ.жен.
физиологи (чĕрĕ организмăн пурнăçне, унăн пайĕсен ĕçне-хĕлне тĕпчекен ăслăлăх); физиология человека этем физиологийĕ; физиология растений ӳсен-тăран физиологийĕ
сущ.муж. (син. отделение)
пай, уйрăм; филиал научно-исследовательского института ăслăлăх-тĕпчев институчĕн уйрăмĕ
сущ.жен.
филологи (чĕлхепе халăх сăмахлăхне тата илемлĕ литературăна тĕпчекен ăслăлăх)
сущ.жен.
философи (çут çанталăк, общество, шухăшлав аталанăвĕн пĕтĕмĕшле саккунĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
сущ.жен.
1. хими (тĕрлĕ япаласен тытăмĕпе пахалăхĕсене тĕпчекен ăслăлăх); органическая химия органика химийĕ; неорганическая химия органика мар хими
2. (син. химикаты) хими, им-çам; бытовая химия йăла химийĕ (кил-çуртра куллен усă куракан хими им-çамĕ)
сущ.жен.
1. экологи (пĕр вырăнта пурăнакан ӳсен-тăрансемпе чĕр чунсен тата çут çанталăк хутлăхĕн çыхăнуллă тăрăмĕ); экология леса вăрман экологийĕ; проблемы экологии Чувашской Республики Чăваш Республики экологийĕн çивĕч ыйтăвĕсем
2. экологи (ӳсен-тăрансемпе чĕр чунсен çут çанталăкри çыхăнăвĕсене тĕпчекен ăслăлăх); экология животных чĕр чунсен экологийĕ; экология человека этем экологийĕ
сущ.жен.
1. экономика (обществăри производство хутшăнăвĕсен, хуçалăхăн пĕтĕм системи); экономика России Раççей экономики; экономика переходного периода куçăмлă тапхăр экономики
2. экономика (производство хутшăнăвĕсене, хуçалăх ĕçĕн системине е унăн пайне тĕпчекен ăслăлăх); общая экономика пĕтĕмĕшле экономика; экономика труда ĕçлев экономики
сущ.жен.
энциклопеди (пур тĕрлĕ пĕлӳлĕхе е пĕр ăслăлăх ăнлавĕсене çырса кăтартакан сăмахсар); медицинская энциклопедия медицина энциклопедийĕ; Краткая чувашская энциклопедия Кĕске чăваш энциклопедийĕ
сущ.жен.
1. эстетика (илемлĕхе тĕпчекен ăслăлăх)
2. (син. красота) илем, илемлĕх, хитрелĕх, эстетика; эстетика одежды тумтир илемлĕхĕ; производственная эстетика производство илемлĕхĕ
сущ.жен.
1. этика (этеплĕх принципĕсемпе йĕркисене тĕпчекен ăслăлăх)
2. этеплĕх; врачебная этика врачăн этеплĕх йĕркисем
сущ.жен.
1. этнографи (пĕр-пĕр халăх пурнăçĕпе йăли-йĕрки)
2. этнографи (халăхăн пурлăхпа ăс-тăн культурине тĕпчекен ăслăлăх); чувашская этнография чăваш этнографийĕ
Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)
ж. 1. хут (çырни); пĕчĕк (е кĕске) çыру; 2. офиц. çыру; докладная записка доклад çыру; 3. мн. записки çырса пынисем; ◇ учёные записки ăслăлăх çырăвĕсем.
ж. 1. наука, ăслăлăх; общественные науки общество наукисем; заниматься наукой наукăпа ĕçле; Академия наук СССР СССР Наукăсен академийĕ; 2. разг. (урок, назидание) усă пулни, тăна кĕни; вперёд тебе наука! малашне ăслă пул!
прил. наука ⸗ĕ [⸗и], ăслăлăх ⸗ĕ [⸗и]; научный работник наука работникĕ; с научной точки зрения наука тĕлĕшĕнчен пăхсан.
м. канаш; совет врача врач канашĕ; дать совет канаш пар; обратиться к кому-л за советом канаш ыйт; 2. (совместное обсуждение) канаш; семейный совет килйыш канашĕ; держать совет канашла, канаш ту; 3. (распорядительный или совещательный орган) канаш, совет; совет новаторов новаторсен совечĕ; учёный совет учёнăй совет, ăслăлăх канашĕ; 4. (орган государственной власти, государственного управления) совет; Совет Министров СССР СССР Министрсен Совечĕ; сельский Совет ял Совечĕ; Советы депутатов трудящихся ĕççынни депутачĕсен Совечĕсем.
ж. пĕлӳлĕх, ăслăлăх, нумай пĕлни; выделяться своей учёностю хăвăн пĕлӳлĕхӳпе палăр.
прил. 1. ăслă, вĕреннĕ, пĕлӳллĕ; учёные люди вĕреннĕ çынсем; 2. (научный) учёнăйсен ⸗ĕ [⸗и], ăслăлăх ⸗ĕ [⸗и], учёнăй; учёный совет учёнăй совет; учёное звание ăслăлăх званийĕ; 3. в знач. сущ. м. учёнăй; советские учёные совет учёнăйĕсем; 4. (дрессированный) вĕрентнĕ; учёный медведь вĕрентнĕ упа.
Социаллӑ сӑмахлӑхӑн вырӑсла-чӑвашла словарӗ (2004)
академи (ăслăлăх учрежденийĕ е аслă шкул); сельскохозяйственная академия ял хуçалăх академийĕ; военная академия çар академийĕ
антропологи (этем пулса кайнине, аталаннине тĕпчекен ăслăлăх)
археологи (авалхи халăхсен культурине весенчен сыхланса юлнă япаласем тăрăх тĕпчекен ăслăлăх)
çар-промышленность -ĕ; военно-промышленный комплекс çар-промышленность комплексĕ (хĕç-пăшаллă вăйсем, çар промышленноçĕ, вĕсене тивĕçтерекен тытăм органĕсемпе ăслăлăх учрежденийĕсем); военно-промышленный потенциал страны çĕр-шывăн çар-промышленность хăвачĕ
географи (çĕр питне, ун çинчи пурнăçа, çут çанталăка тĕпчекен ăслăлăх); экономическая география экономика географийĕ; политическая география политика географийĕ; физическая география çут çанталăк географийĕ; география населения халăх йышĕн географийĕ
геронтологи (çынсен ватлăхри пурнăç улшăнăвĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
демографи (халăх йышĕн тытăмне, унти улшăнусене, унăн куçăмне тĕпчекен ăслăлăх)
диссертаци (ăслăлăх кандидачĕ е докторĕ ятне илме çырнă тĕпчев ĕçĕ); защита диссертации диссертацие хутĕлени
догма (тем е ăслăлăх вĕрентĕвĕн, политикăн пурнăçпа çыхăнман, хытса ларнă шухăшĕсем)
доклад; отчётный доклад отчёт доклачĕ; тезисы доклада докладăн тĕп шухăшĕсем; выступить с научным докладом ăслăлăх доклачĕ ту; принять резолюцию по докладу доклад тăрăх йышăну ту
наук ăслăлăх докторĕ (чи аслă ăслăлăх пусамĕ)
докторантура (ăслăлăх тата педагогика докторĕсем хатĕрлемелли система)
1. институт (аслă шкул е тĕпчев учрежденийĕ); кооперативный институт коопераци институчĕ; научно-исследовательский институт ăслăлăх тĕпчев институчĕ; проектный институт проект институчĕ 2. институт (общество пурнăçне йĕркелемелли форма, право нормы); институты власти власть институчĕсем; демократические институты демократа институчĕсем, демократиллĕ институтсем; институт брака мăшăрлану институчĕ; институт частной собственности уйрăм харпăрлăх институчĕ
информатика (ăслăлăх информацийĕн тытăмне, ăна пухмалли, парса тăмалли мелсене тĕпчекен ăсталăх)
1. кандидат (суйлама е ĕçе лартма палăртнă çын); кандидат в президенты страны çĕршыв президенчĕн кандидачĕ; выдвинунуть кандидата кандидат сĕн 2. кандидат (пуçламăш ăслăлăх пусăмĕ илнĕ çын); кандидат исторических наук истори ăслăлăхĕсен кандидачĕ
кибернетика (тытăм ĕçĕнчи системăсене, информаци йĕркелессине тĕпчекен ăслăлăх)
классик (ӳнер, ăслăлăх ĕçĕнче чапа тухнă çын); классики русской литературы вырăс литературин классикĕсем
конференци; научная конференция ăслăлăх конференцийĕ; международная конференция тĕнчери конференци
корифей, ăста (пĕр-пĕр ĕçре чапа тухнă çын); корифеи российской науки Раççейри ăслăлăх ăстисем
тавракурăм; политический кругозор политика тавракурăмĕ; научный кругозор ăслăлăх тавракурăмĕ; расширять кругозор тавракурăма анлăлат
культурологи, культура пĕлĕвĕ (пĕтĕм этемлехĕн, çавăн пекех уйрăм халăхсен культурине пур енлĕн тĕпчекен ăслăлăх)
1. логика (шухăшлав законĕсене, шухăша çирĕплетмелли е сирсе ямалли меслетсене тĕпчекен ăслăлăх); учебник логики логика учебникĕ 2. шухăш йĕрки, шухăшлав çирĕплĕхĕ; он — человек с ясной логикой унăн шухăшлавĕ уçăмлă
медицина; научная медицина ăслăлăх медицини; народная медицина халăх медицини; медицина катастроф синкерлĕх медицини
тĕнчекурăм; научное мировоззрение ăслăлăх тĕнче-курăмĕ
ăслăлăх; гуманитарные науки гуманитари ăслăлăхĕсем (истори, филологи, ӳнер пĕлĕвесем т.ыт)
ăслăлăхпа техника -е; ăслăлăх-техника -ĕ; научно-технический прогресс ăслăлăх-техника аталанăвĕ; научно-техническое сотрудничество ăслăлăхпа техникăра килĕштерсе ĕçлени; научно-техническая политика ăслăлăх-техника политики
ăслăлăх -ĕ; научное мировоззрение ăслăлăх тĕнче курăмĕ; научный обмен между странами çĕр-шывсем хушшинчи ăслăлăх улăшăвĕ; научная организация труда ĕçлеве ăслăлăх хушнипе йĕркелени
1. улăшу (хире-хирĕç çыхăну); международный обмен тĕнчери улăшу; научный обмен ăслăлăх улăшăвĕ 2. улăшу, ылмашу; улăштарни, ылмаштарни; обмен квартир хваттер улăштарни; обмен опытом пĕр-пĕрин опычĕпе паллашни; пункт обмена валюты валюта улăштаракан пункт
общественность (халăхăн малта пыракан, пуçаруллă пайĕ); международная общественность тĕнчери общественность; научная общественность ăслăлăх общественноçĕ
общество пĕлĕвĕ (общество пурнăçĕн законĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
педагогика (çамрăксене вĕрентсе ăс парассине тĕпчекен ăслăлăх)
популяризаци; популяризацилени, сарни; популяризация научных знаний ăслăлăх пĕлĕвĕсем сарни
революци (аталанури хăвăрт та тарăн улшăну); социальная революция общество пурнăçĕнчи революци; научно-техническая революция ăслăлăх-техника революцийĕ; культурная революция культура революцийĕ; совершить революцию революци ту
Раççей -ĕ; Раççейри; Российская Федерация Раççей Федерацийĕ; Российская Академия наук Раççей Ăслăлăх академийĕ; российские реки Раççейри юхан шывсем; российская армия Раççей çарĕ; Российский детский фонд Раççейри ача-пăча фончĕ
симпозиум (ятарлă ыйтупа ирттерекен конференци); научный симпозиум ăслăлăх симпозиумĕ; международный симпозиум тĕнчери симпозиум
социологи (общество пурнăçĕн тĕрлĕ енĕсене пĕрлĕхлĕн тĕпчекен ăслăлăх)
статистика (общество пурнăçĕнни тăтăш пулăмсене шута илсе тĕпчекен ăслăлăх)
çĕршыв пĕлĕвĕ (уйрăм çĕршывсене пур енлĕн тĕпчекен ăслăлăх)
1. ăслăхçă; учёный-историк историк ăслăхçă 2. ăслăлăх -ĕ; учёная степень ăслăлăх пусăмĕ (кандидат, доктор); учёное звание ăслăлăх ячĕ (доцент, профессор); учёный совет института институтам ăслăлăх канашĕ
экологи (пĕр хутлăхри ӳсен-тăранпа чĕр чунсен тата çын ĕçĕ-хĕлĕн çыхăнуллă шайлашăвĕ; çакна тĕпчекен ăслăлăх); экология природы çут çанталăк экологийĕ
экономика (çĕршывăн халăх хуçалăхĕ е унăн пайĕ; унти хутшăнусене тĕпчекен ăслăлăх); экономика промышленности промышленность экономики; экономика сельского хозяйства ял хуçалăх экономики; экономика региона регион экономики
экспедици (ятарлă тĕллевпе янă ушкăн, отряд); военная экспедиция çар экспедицийĕ; научная экспедиция ăслăлăх экспедицийĕ
энциклопеди (пур енлĕ пĕлӳлĕхе е пĕр ăслăлăх ăнлавĕсене çырса кăтартакан словарь); медицинская энциклопедия медицина энциклопедийĕ; Краткая чувашская энциклопедия Кĕске чăваш энциклопедийĕ
эргономика (ĕçлев условийĕсемпе майĕсене лайăхлатас тĕллевпе çынсен производствăри ĕçне-хĕлне тĕпчекен ăслăлăх)
эстетика (илемлĕх пулăмĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
этика (мораль пулăмĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
этнографи (халăхăн йăли-йĕркине, пурлăхпа ăс-хакăл культурине тĕпчекен ăслăлăх)
философи (çут çанталăкпа общество тата ăс-хакăл аталанăвĕн пĕтĕмĕшле законĕсене тĕпчекен ăслăлăх)
футурологи (обществăн малашнехи аталанăвне пĕлме тăрăшакан ăслăлăх)
теори; научная теория ăслăлăх теорийĕ; проверка теории на практике теорие кулленхи ĕçре тĕрĕслени
термин (ăслăлăх, пĕр-пĕр ĕç ăнлавне палăртакан сăмах е майлашу); термины техники техника терминĕсем
Чăвашла-тутарла словарь (1994)
гыйлем, фән
Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки
[os]
saĝo, intelekto, racio, saĝa, intelekta, racia, sagaca
ăс пух — akiri saĝon, lerni
ăсра — pense, enkape
ăсра вула — legu pense
ăспа — kun saĝo, racie
ăсĕ кĕске — lia (ŝia) intelekto estas malgranda
ăслă — saĝa, intelekta, racia, saĝe, sagace
ăслă шухăш — saĝa penso (ideo)
ăслăлăх — scienco, saĝ(ec)o
ăслăлăхçă — sciencisto
ăс(лă)ла — inventi
ăслăн — saĝe, racie, sagace
вăл ăслăн калаçать — li (ŝi) diras saĝe
ăславçă (ăсчах)— inventisto, saĝulo
ăслан — saĝiĝi
ăслай — maniero, rimedo, truko
[eŝj]
laboro, labora, afero
эп(ĕ) ĕçе кайрăм — mi iris al labor(ej)o
мĕнле ĕçсем? — kiel vi fartas? kiel statas la aferoj?
ал ĕçĕ — manlaboro
manfarado
ăс-хакăл ĕçĕ — mensa laboro
вăй-хал ĕçĕ — fizika laboro
ăслăлăх ĕçĕ — scienca laboro
пултарулăх ĕçĕ — krea laboro
ĕç вăйĕ — laborforto
ĕç вырăнĕ — laborloko
ĕç кĕнеки — laborlibreto
ĕç килĕшĕвĕ — labora interkonsento
ĕç кунĕ — labortago
ĕç укçи — laborpago
ĕç хавалĕ — labora entuziasmo, elano
ĕç хатĕрĕсем — laboraj instrumentoj
laborilaro
ĕçе выр(ă)наçтар — helpi laborposteniĝi, havigi laboron
ĕç шыра — serĉi laboron
ĕçе ил — dungi
ĕçе кĕр —(ek) havi laboron, (ek)havi postenon
ĕçе тух — eklabori, veni labori
ĕçрен кăлар — maldungi, eksigi de la ofico
ĕç çырăвĕ — laborletero
çар ĕçĕ — militservo
ĕç-хĕл — verbo
ĕçле — labori
эп(ĕ) ĕçлеме хатĕр — mi pretas labori
ĕçлĕ тĕл пулу — labora kunveno
ĕçлев — labooro, laboora
ĕçлеве сыхлани — laborprotekto
ĕçлевçĕ — laboristo, oficisto
ĕçчен — laborema
ĕçсĕр — senlabora
ĕçсĕрлĕх — senlaboreco
ĕçсĕрлен — mallabori
ĕçтеш — kolego, samlaborulo
[keĵenj]
pli juna
кĕçĕн хĕр — pli juna filino
кĕçĕн ывăл — pli juna filo
кĕçĕн ăслăлăх ĕçтешĕ — malsupera scienca laboranto
кĕçĕн классене вĕрентекен — instruisto en baza lernejo
вăл манран пĕр çул кĕçĕн — li (ŝi) estas pli juna ol mi je unu jaro
Йоханнeс Бeнцингăн (Benzing) нимĕçле-чăвашла словарĕ
naukkă, ăslălăh
наука, ăслăлăх
Чăвашла-вырăсла фразеологи словарĕ
Ăслăлăх чулне [гранитне] кăшла грызть / погрызть гранит науки.
Тăрăшса вĕренĕр, Çĕршыва юратăр. Ывăнмасăр кăшлăр ăслăлăх чулне. Н. Евстафьев. Тăватшар çул хушши кăшларĕç вĕсем [Хамитпа Григорий] ăслăлăх чулне. В. Бараев.
Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ
ç.с. ЭВМпа т.ыт. майсемпе усă курса ăслăх информацине пухмалли, упрамалли тата сармалли мелсене тĕпчекен ăслăлăх. Информатика хальхи вăхăтра кирек мĕнле наукăран та чылай хăвăртрах аталанса пырать. ТА, 1989, 9 /, 59 с. Лицейре эсĕ информатикăпа интересленетĕн. Т-ш, 1998, 12 /, 4 с. Вăл Чăваш патшалăх университетĕнчи радио-электроникăпа информатика факультетĕнче вĕренет. Ч-х, 1999, 14 /, 7 с. — информатика курсĕ (ТА, 1989, 9 /, 59 с.); информа-тика предмечĕ (ÇХ, 27.02.1998, 1 с.); информатика урокĕ (Т-ш, 1998, 12 /, 4 с.); информатика кабинечĕ (Х-р, 10.10.1998, 6 с.); информатикăпа вĕрентекен (ТА, 1989, 9 /, 59 с.); информати-ка учительници (ÇХ, 2001, 14 /, 4 с.); информатика культури (Х-р, 4.09.1996, 4 с.); информатикăпа шутлав техники (Х-р, 25.08.1998, 2 с.).
ç.с. Китай чĕлхине, культурине, эконо-микине т.ыт. тĕпчекен ăслăлăх çынни; китаист, синолог. Юбилей ирттернĕ май пĕлтĕр, «Никита Бичурин китайçă кам пулнă-ши.» — текелесе илчĕç. Х-р, 29.07. 1998, 4 с.
ç.с. Халăхăн ăс-хакăл культурине, ăспурлăх (туп.) аталанăвне, культурăпа общество çыхăнăвне тĕпчекен ăслăлăх. Ăна [Н.Егорова] Чăваш патшалăх уни-верситетне ĕçлеме чĕнсе илеççĕ. Килнĕ-килменех вăл кунта культурологи кафедрине туса хурать. ХС, 23.02.1999, 4 с. Хальхи вăхăтра журналист е учитель пулакансем уйрăммăн вĕренеççĕ, культурологи уйрăмĕ те пур. Х-р, 2.08.2000, 3 с. — культурологи факультечĕ (ТА, 2003, 2 /, 32 с.).
п.п. Пултарулăха аталантармалли, ăсталăха туптамалли вырăн; пĕр-пĕр ĕç хутлăхĕ. Пĕлетĕп, сӳнмĕ лаç — сатирăн çулăмлă лаççи. К-н, 1982, 17 /, 2 с. Ара, «Капкăн» вăл — кулăш лаççи-çке! К-н, 1987, 11 /, 6 с. Политика лаççинче мĕн хăтланнине ăнланакансем... ХС, 1999, 17 /, 3 с. Ăслăлăх лаççи сӳнмен-ха, вутне хурса тăракансем пур. Х-р, 28.04.2000, 2 с. — кадрсен «лаççи» (Х-р, 6.02.2003, 1 с.).
ç.с. Политикăпа общество тытăмĕн хутшăнăвĕсене, политика пулăмĕсене тишкерекен ăслăлăх; по-литика ăслăхĕ. Çак кунсенче Чăваш патшалăх университечĕн ... 4-мĕш курс студенчĕсем «политологи» текен дисциплинăпа зачет тытрĕç. Х-р, 17.06.1992, 1 с. Çапах та пирĕн юмористсем кăштах политологи еннелле сулăнаççĕ. Х-р, 28.04.1994, 3 с. Аспирантурăра политологи енĕпе вĕренетĕп... Политологипе эпĕ яланах интересленнĕ. ÇХ, 2003, 2 /, 4 с. — политологи меслечĕсем (Х-р, 22.09.1992, 3 с.); политологи профессорĕ (Х-р, 28.02.1997, 2 с.).
ç.п. Ăслăлăх ĕçĕпе пурăнакан çын; ăслăлăхçă. Стена тăршшĕпех кунта вĕреннĕ паллă çыравçăсен, ăсчахсен сăнĕсене çакса тухнă. Ф.Андреев, 1980, 180 с. Раççейĕн Наукăсен академийĕнче те суя ăсчахсем, коньюнктурщиксем пур. Х-р, 14.04.1992, 4 с. Студентсемпе ăсчахсене ăслăлăх ĕçĕсене пурнăçлама ... лайăх майсем тупăнаççĕ. Т-ш, 1998, 3 /. Проектра [саккун проектĕнче] çамрăк ăсчахсене, аспирантсене çăмăллăхсем кӳресси пирки каланă. ÇХ, 1999, 11 /, 2 с.
ç.с. 1. Ыттисемпе пĕр йышши ĕç тăвакан çын; коллега, партнçр. Çак ыйтусене митинг хыççăн хама та, ĕçтешсене те, йăхташсене те паратăп. П-н, 1990, 2 /,11 с. Милици генерал-майорĕ Е.Салмин хăйĕн ĕçтешĕсемпе пĕрле ... Я-в, 1995, 10 /, 85 с. Çапла пурăнатчĕ, ĕçлетчĕ журналистикăри ĕçтешĕмĕр. Т-ш, 1999, 32 /, 2 с. Элĕк район судйи Г.Скворцов вара ку енĕпе ытти ĕçтешĕсенчен уйрăларах тăрать. ХС, 1999, 19 /, 2 с. 2. Сотрудник, работник, ĕçчен. Пирĕншĕн, кафедра ĕçтешĕсемшĕн, асран кайми кун. Х-р, 2.10.1998, 22 с. «Мечта» парикмахерски ĕçтешĕсем таçти пĕлĕтри шухăшсене путнă пулас. ÇХ, 17.04.1998, 4с. —ăслăлăх ĕçтешĕ (А.Т.-Ыхра, 2000, 7 с.); гуманитари институчĕн ĕçтешĕсем (АМХ, 2001, 7—8 /, 8 с.).
Çавăн пекех пăхăр:
ăслă-йĕрлĕ ăслă-кăмăллă ăслă-пуçлă ăслă-тăнлă « ăслăлăх » ăслăлăхçă ăслăла ăслăлан ăслăлат ăслăнăслăлăх
Сăмаха тĕплĕ ăнлантарман
Хыпарсем
2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.
2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.
2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.
2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.
2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.
2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.
2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.
2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.
Пӳлĕм
Сайт пирки
Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.
Счетчики
Пулăшу
Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.
RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.
Куçармалли счётсем:
Yoomoney: 41001106956150
