Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

анкă-минкĕ

бестолковый, глупый, тупой
анкă-минкĕ çын — остолоп, тупица
анкă-минкĕ пулса кай — потерять соображение, ошалеть
анкă-минкĕ пек çӳрет — он ходит как ошалелый

анкă-минкĕ

2.
дурь, дурман
анкă-минкĕсене уçса яр — выбить дурь из головы, вправить мозги

анкă-минкĕ

больной вертячкой (о животном)
анкă-минкĕ сурăх — больная вертячкой овца
путеке анкă-минкĕ пулнă — ягненок заболел вертячкой

анкă-минкĕлен

1.
одуреть, обалдеть, ошалеть
анкă-минкĕленсе кай — совсем ошалеть

анкă-минкĕлентер

разг.
оглушать, ошеломлять, одурманивать
эрех анкă-минкĕлентерсех ячĕ — вино совсем одурманило голову

анкă-минкĕлет

то же, что анкă-мннкĕлентер

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сехмет

беда. Ашшĕ-амăшне. Мĕскерле эсĕ каç пулсассăн çӳретĕн? Спани килĕнче пĕр-пĕр сехмет пулчĕ-и мĕн (случилось)? тенĕ. СПВВ. Х. Сехмет çакăнать (несчастье). СПВВ. ТМ. Çын трук (скоропостижно) вилсен, ăна: сехметпе вилнĕ, теççĕ. Ib. Сехмет — пĕр чирсĕр вилекен çын е выльăх. (Обьяснение неудовлетворительное). СПВВ. ЕС. Выльăх-чĕрĕлĕх сасартăк виле пуçласан: „сехмет“ пулчĕ пулĕ, теççĕ. || Недуг. Чăвашсем 22. Çын сехметсĕр пулмаçт, пĕр-пĕр япала ыратнă вăхăт та пулат. СПВВ. АС. Çан сехметсĕр иртмест. (Сехмет — тем шавкăн лекни). || Так называют человека, который постоянно без толку с кем-либо бранится. Ст. Чек. Сехмет — анкă-минкĕ, кăлăх çынпа вăрçакан çын. || Назв. духа. Ст. Ганьк. Усал сехмет, усал хаяр çулăхнăччĕ — таврăнать. Ib. Сехмет — усал. Ib. 77 тĕслĕ усал сехмет çулăхнипе, усал хаяр çулăхнипе. Альш. Турă сехметне (вар. турă сехмете) хур. Тюрл. Ана çине пырса тăрсассăн, тырă акма пуçлаччен, торра кĕлтуса илетĕп: торă папай, ырă сехмет (надо: сехет?) тĕлне тутăр, тетĕп. || Аттик. Эсĕ çăмăра сехмечĕ-сехмечĕпе кăларса илсе çӳре: çĕре çăмăрсăр типĕтсе хăртса ан яр. (Молитва в „Ӳчӳк“ к „Ел-кӳлли“).

сĕнкĕ

(_сэ̆ҥ'г'ӧ̆), отдельно неупотр. Сл. Встречается в сложении: анкă-сĕнкĕ, обалделый, беспамятный. Çеçмер. Анкă сĕнкĕ пол. См. анкă-минкĕ.

кăтăш

(кы̆ды̆ш), подр. засыпанию. СПВВ. Кн. для чт. 129. Аçи аялта сыхлать, йывăç çумне çурăмĕпе тайăнса тăрса, кăтăш пулать. Изамб. Т. Пăртак кăтăш пулнăччĕ (я немножко задремал, забылся сном), сасартăк вăратăрĕç. СПВВ. ИА. Çын кăшт кăтăш пулсан та, вăратма юрамасть: вăл кайран анкă-минкĕ пулать. Сред. Юм. Пăртак çиç кăтăш пôлнăчĕ, килсе те тăратрĕç. Тюрл. Пăртак кăтăш полтăм (вздремнул), самай пăртак çăмăл полчĕ (стало много лучше, легче). Шарбаш. «Кăтăш полтăм» — то же, что «тĕлĕрсе кайрăм», т. е. чуть вздремнул, но это легче, чем «сĕнк полтăм». Б. Крышки. Кăтăш пултăм — сĕнк пултăм, вздремнул.

хĕне

бить. Ст. Чек. Ай-уй, ачам, сана ачасем хĕнерĕç пулĕ, пит хурланса йĕрен. Ах, дитя мое, тебя, вероятно, прибили ребята, что ты так горько плачешь. А.-п. й. 33. Хĕнерĕç-хĕнерĕç те, упа тирĕ тăхăннă такасем тӳп кайса ӳкрĕç. Ib. 84. Шалт хĕнесе пĕтерчĕç. Ib. 92. Пуçларĕ, тет, улпута чашлаттарса хĕнеме. Ib. 99. Пуçлать Сахар хĕнеме мăн улпута çурăмран. Капк. Хĕнекенсенчен пĕри ăна çăварĕнчен хупласа çапла каланă... Юрк. Асли, Митукĕ, хĕрарăмсем пек, сарăм хĕрринчен ыт-ахальтен кĕлте кучĕсене анчах хĕнесе пынă. Шел. 45. Вара эпĕ хĕнерем-и мĕн-ха ĕричакпа? КС. Эп ăна кăçал ак çак патакпа хĕнесе пурăнтăм. N. Юна ӳкериччен вĕтнĕ (хĕненĕ). СТИК. Çынни те усал-ĕçке ĕнтĕ, паян вара çавăнта ачана хĕнессĕм хĕнет (так и лупит), никам курасран та хăрамаст пуль. Ст. Чек. Хĕне-хĕне анкă-минкĕлетнĕ (сделал его почти полоумным). Чăв. й. пур. 30. Çапла хĕне-хĕне, арăмĕ чире ернĕ вара. N. Тытса хĕнесе пăрах. Янтик. Лайăх хĕнесе илтем-ха лешне. (Говорят самодовольно). N. Хĕнесе пăрахрăм та лешне, халь йĕрсе выртать-ха. (Поколотил того, он теперь лежит и плачет). Сред. Юм. Хĕне-тăр-качă отайми тунă. Альш. Чунне хĕнесе мул хывакан, ут пуçĕ-тĕр унăн чĕрисем. || Переносно — утруждать. N. Вĕсем ун пек ĕçпе пуçĕсене хĕнемен.

анкă-менкĕ

i. q. анкă-минкĕ. С.-Устье. Как çапрĕ, тет те, леш пысăк вырăс утăнса кайса анкĕ-менкĕ пулса выртрĕ, тет. Как он ударил высокого русского, тот отлетел в сторону и почти лишился сознания.

анкă-минкĕ

(аҥгы̆- _миҥ_гэ̆, аҥгы̆- _миҥг’э̆; Ст. Чек. ангы̆- _мин’_гэ̆), hebes sfupidus; attonitus, obstupefactus, идиот, глупец, глупый, бессознательный, беспамятный, шальной, обалделый. Зап. ВНО. Анкă-минкĕ пулса карĕ. Одурел, ошеломлен. Ст. Чек. Анкă-минкĕ пулнă пулнă пуль те, ача нимĕн те пĕлмес. Он ничего не понимает; должно быть, и в самом деле обеспамятел. (О побитом). Слепой. Поç çавăрнса кайрĕ, анкă-минкĕ полса кайрăм. Голова у меня закружилась, и я потерял соображение. Ib. Анкă-минкĕ полса çӳрет солăнкаласа (= антăраса). Ходит, пошатываясь, как шальной. Шорк. Ĕнер каçпа мана сĕрĕм хытă тиврĕ те, халĕ те анкă-минкĕ çӳретĕп. Вчера я сильно угорел, и до сих пор хожу как шальной. Н. Карм. Ĕнер эрех нумай ĕçрĕмĕр те, паян пуçăм анкă-минкĕ пулса тăрать. Вчера мы напились, и оттого сегодня у меня в голове какой-то туман. Ст. Чек. Хам та анкă-минкĕ пултăм, нимĕн те астуса илеймерĕм. Я и сам ошалел, ничего не мог сообразить (или: припомнить). Ib. Анкă-минкĕ пулнă-тăр, нимĕнте пĕлмес. Наверное, он ошалел: ничего не соображает. Ib. Анкă-минкĕ пулнă. (Испугался до того, что) ничего не сознает. СПВВ. ИФ. Анкă-минкĕ-ăнсăр çын. „Ĕнтĕ ытла анкă-минк (ita scriptum est) çын та пулат кам!“ теççĕ. Анкă-минкĕ — тупой человек. Говорят: „Ну, и бывают же олухи!“ Сред. Юм. Он пик анкă-минкĕскерпе мĕн тумалла? На что его, такого олуха? Изамб. Т. Мĕн калаçатăн кирлĕ маррине, анкă-минкĕ? Что ты болтаешь, олух? Альш. Темĕскерле ача, анкă-минкĕ япала! Не знаю, что за ребенок; какой-то несообразительный! Ib. Анкă-минкĕ сурăх, i. q. пуç çавăрнакан сурăх, больная овца, пораженная вертежом. Сказ. и пред. 21. † Анкă-минкĕ пуçĕнче çав шухăшсем çӳреççĕ. Такие думы бродят в его отуманенной голове.

анкă-минкĕлен

(_миҥ’_гэ̆л’эн, _мин’_гэ̆л’эн’), stupidum fieri, одуреть. Череп. Çӳрет анкă-минкеленее. Слоняется как олух (как оглашенный). Ст. Чек. Анкă-минкĕленсе ан çӳре. Будет тебе с ума-то сходить! (говорит девушка парню, который лезет целоваться и т. п.). Ст. Чек. Ĕçет те вара каçпа, анкă-минкĕленсе çӳрет вара кун-хута тепĕр кун. Напьется свечера, и потом, на другой день, ходит целый день как оглашенный (как очумелый).

анкă-синкĕ

i. q. анкă-минкĕ. СПВВ.

анкă-сĕнкĕ

(аҥгы̆-_сӧ̆ҥ’г’ӧ̆, аҥы̆-_сэ̆ҥ_гэ̆), i. q. анкă-минкĕ. N. Анкă-сĕнкĕ полса карăм. Потерял голову (когда, напр., ищу и не могу найти). Пшкрт. Аҥгы̆ _сэ̆ҥ_гэ̆ полза ҕар’ы̆м.

анти

(ан_ди, ан’д’и ), i. q. ан тив, sine, per me licet, пусть, пускай, пущай. Additur tertiae pers. imperativi. Дик. Лебеди. 31. Анти вăл та сан пекех анкă-минкĕ, сан пекех юлхав пултăр! Пусть и она будет так же глупа и ленива, как ты! Послан. 85. Анчах хăйсене тытма пултараймасан анти мăшăрланччăр. Книга для чт. З2. Анти (scr. ан ти) пирĕн ĕç хура пултăр, ун вырăнне укçи шурă, шурă укçан чапĕ ырă. Пусть у нас работа черная, зато денежки белые, у белых денежек слава добрая. Кореньк. † Ăнти, аптрас çок о пит! Ничего, от этого ему не будет хуже, это ему не очень повредит (о Тришкином кафтане). || Rarius secundae. БАБ. Анти, пиртен пуçне ырă курăр ĕнтĕ: сирĕн патăртан пăрахса таратпăр. Пускай! Живите счастливо без нас, мы от вас уходим („бежим“).

катрашкалă

шероховатый. Хурамал. Чул пурте яка пулмаст, катрашкаллă чул та пулать. N. Нимĕçсене унта, сехрисем хăпнипе, пур çĕрте те вырăссем пур пек туйăннă. Вĕсем, анкă-минкĕ сурăхсем пек, катрашкалă юмансене пыра-пыра çапăнса, çĕре кайса ӳксе: кăсем вырăссем пулĕ, тесе, аллисене çӳлелле тăсса выртнă. К. Кушки. Катрашкала, шероховатый (напр. язык у кошки, доска).

ăнкă-мăнкă

то же, что анкă-минкĕ. СПВВ. Анкă-минкĕ = ăнкă-мăнкă.

ăс

(ŏс, ы̆с), ум, разум; ум-разум, рассудок. N. Акă пирĕн хушшăмăрта тĕслĕрен халăх пур, тĕрлĕ ăс пур, тĕрлĕ чĕлхе пур. Вот среди нас есть разный народ, разный ум, разный язык. Собр. Ăс çук та, ĕç пулсассăн ― ĕç çук, теççĕ. (Послов.). Нет ума, поэтому нет и дела. IЬ. Çук ĕнтĕ, урăх эрех пулмас, ăна ăс вĕрентекен пур (его кто-то учит уму-разуму). Альш. Эсĕ ăсран тухнă ахăр, тенĕ. Должно быть, ты сошел с ума. СТИК. Ăс çитеймес çав. Не хватает ума. (Говорят человеку, не сумевшему сделать что-нибудь руками). Изамб. Т. Сана та ăс кĕмерĕ иккен. Авланнă пулсан, пĕр-ик ача ашшĕ пулнă пулăттăн. Не набрался, оказывается, и ты ума. Если бы ты был женат, то ты был бы отцом двух-трех детей. Собр. 343. † Пирĕн пек çамрăк ачасем пурăнакиле ăс илет. Ала 96. Ку ачана кăшт ăс кĕре пуçланă: мĕлле пурăнас ку хĕле? тет. Этот парень начал приходить в ум: как, говорит, провести эту зиму? Орау. Нимĕч вăл ăспа пурнакан çын, ал-хапăлтах мĕн курнă, ун хыççăн каймаçть. Немцы — люди рассудка, и ничем не увлекаются. Кильд. Хайхи вара ăс вĕренте пуçларĕ, тет (начал учить уму-разуму). Б. 13. Ялан ăспа çӳресен, ялти ватă ятламасть. Если постоянно ходить с умом, то деревенские старики не будут бранить. С. Тимоф. † Çĕнĕрен килнĕ çын, тесе, çунан вута ан чикĕр: ман ăс кĕске, чăтас çук. Из-за того, что я новый человек, не толкайте меня в пылающий огонь: у меня ум короток, я не вытерплю. (Слова молодушки). Полтава 11. Ăсран тухнă ват этем. Старый человек, выживший из ума. Кратк. расск. Иосиф тĕрмере, хĕн пурăнăçра, шăп ӳссе çитĕнсе, пысăк çын ăсĕ кĕричченех ларнă. Ч.С. Санăн ăсу ватăлнăçĕмĕн пĕтсе пырать-мĕн, терĕç. Они сказали: «Ты, чем старше, тем глупее». Юрк. Ăсĕ пур чух, еще будучи в здравом уме и твердой памяти. Юрк. Шухăшласан, ăсăм çитми пулчĕ. (От долгой думы) в голове не хватает способности мыслить. Псалт. 30,23. Эпĕ ăсăм кайнă вăхăтра каларăм. IЬ. Лаша пек, ашак пек ан пулăр, вĕсен ăсĕсем çук. N. Нумай вĕренни ăсран ярать сана. Долгое учение сводит тебя с ума (лишает разума). А. П. Прокоп. † Ăсăмăр ухмах. У нас глупый разум. Юрк. Эсир мĕшĕн апла çырса янине, пăртак ăсĕ пулсан, хăех пĕлĕ, теççĕ, кулса. «Если есть у него немного сообразительности, то он сам поймет, почему вы так написали», говорят они, смеясь. Якейк. Воник салтакăн пĕр качакан чохлĕ ăс çок, теççĕ. У двенадцати солдат, говорят, нет ума столько, сколько у одного козла. Юрк. Калаçса ларнă ушкăнта пĕр чăваш пит ăспа калаçса ларнă. Вăл çапла пит ăспа калаçнинчен итлесе лараканнисем, ыттисем, пĕтĕмпе тĕлĕнсе тăнă. Среди беседующего общества один чувашин разговаривал очень умно. Слушатели изумлялись его умным речам. Богдашк. † Икĕ савнă тусăм пур, пĕрин ăсĕ кĕскерех; пĕри кайсан, тепри пур. Есть у меня два милых друга, но у одного из них ум коротковат. Если один уйдет, то останется другой. Псалт. 48,4. Чĕремпе шухăшласа пĕлни ăса вĕрентĕ. Юрк. Ача-пăча ăсĕ. Сред. Юм. Ăсне ĕçет, ум пропивает. IЬ. Ĕçесси ĕçтĕрчĕ хоть те, ăсне ан ĕçтĕрчĕ. Пусть бы пил, но только бы ума не пропивал. N. Ку çынсем йăлтах ăсран кайнă, нимĕн пĕлмеççĕ. Эти люди совсем сошли с ума, ничего не понимают. Урож. год. Çамрăк чух ăс салатман (не расточал попусту), укçа шăва пăрахман. А. П. Прокоп. † Çинçе-кăна пӳлĕ хура куççăм, пурăна-пĕр-киле ăс илет (приобретает). Кĕвĕсем. 79. Паянхи кунтан ăсăм пĕтрĕ (я лишился рассудка) такçан тăвансене курнипе. Чăв. й. пур. 9. Лайăх ăслă, кăмăллă çын. Очень умный, симпатичный человек. || Мысль. Изванк. Çул çинче каялла çавăрăнса пăхсан, тепĕр ăс кĕрет, теççĕ. (Послов.). Ст. Чек. Ăс пăттăранат, мысли перепутались. IЬ. Хуйхă пусан, аптăранипе ăс пăттăранат. IЬ. Ăс пăттраннă вăхăтра пуç анкă-минкĕ пулат, ыратат. IЬ. Ăс пăттăранма ури çине ĕне пусман (еще молод для того, чтобы слишком задумываться). || Направление ума, убеждение. Жит. св. Январь. Арий, пит ăслăскер, шуйттан пулăшнипе пĕтĕм халăха, улпутсене те, патшасене те, архиерейсене те, хăй ăсне ерте пуçланă. Лашман. Ырă кинçĕм (çавă пур) ялан пĕр ăс çинче пурнинччĕ. (Свад. песня). Сред. Юм. † Çичĕ ют килне каймасăр çичĕ ют ăсне тытас мар. Пока я не вошла в чужую семью, я не буду жить чужим умом. Чăв.-к. † Çичĕ ют килне çитмесĕр, çичĕ ют ăсне тытас мар. Пока я не вошла в чужой дом, я не намерена поддаваться чужому влиянию. ЧП. Нумай йĕрĕп ĕмĕр тăрăшшĕне ирттерме, ăсшăн тăрăшма пиллесем. Много еще поплачу я в течение своей жизни, благослови меня на приобретение должного направления ума. Хыпар № 16, 1906. Эсир хăвăр, хытă тăрсан, турă панă ăса тытса, кĕнеке вĕренме ан ӳркенĕр. || Совет. Чăв. й. пур. 12. Эпĕ сан патна ăс ыйтма килтĕм, тенĕ. Я к тебе пришел за советом. IЬ. Леш сутма пынă çынсене тунма (отпереться) ăс вĕрентнĕ (научил). Альш. Унтан вара Ванькканăн арăмĕ монастыре ăс шырама кайнă. Н. Шинкус. Кам та кам çав старикрен ăс ыйтса килĕ, çав тăшман тин çак киле çĕнтерĕ. До тех пор, пока не сходит кто-нибудь к тому старику за советом, тот враг не одолеет этого дома. || Мнение. Ходите во свете. Пĕр ăс тытса. БАБ. Выртасчĕ, те çывăрасчĕ ĕнтĕ, пирĕн ăспа. По нашему мнению, следовало бы им лечь да уснуть. || Сознание. Сред. Юм. Ăс пăрахсах ĕçмес ȏ. Он не пьет до беспамятства. Лашмаш. Тусçăм, эпир иккĕн (sic!) эпир уйăрăлсан, асăнăн-ха ăсă пĕтиччен (до того, что сойдешь с ума). Ала 61°. † Кунтан, тăвансем, эпĕ уйрăлсассăн, асăнăр-ха ăсăрсем пĕтиччен. Б. Сунч. † Эпĕ, тăван, кунтан уйăрăлсан, асăнăр-ха ăсăрсам пĕтиччен. || Повадка. Чăв. й. пур. 10. Эй, Яхвар! çак сирĕн ăсра энĕ пĕртте юратмастăп, çул хура, тиенĕ ăлавна йывăртарах, ху çапах лашана хĕнетĕн. Эх, Яхвар! не люблю я этой вашей повадки! Дорога бесснежная, клади положил много, а сам все-таки бьешь лошадь. || Нрав, характер. Ала 8. Унăн ăсĕ те пит аван, лăпкă ăс пулнă. Он был очень хорошего, тихого нрава. Посл. 101,20. Ăсăртан — çулланă (в летах) çынсем пек пулăр. Ала 90. Анчах вăл ачасем иккĕшĕ икĕ ăслă пулнă (различного характера). || Прием, способ. Ала 13°. Халь ĕнтĕ ку ăспала (зная такой прием) аптрамăп-ха, тенĕ. IЬ. 20°. Ăс шыра пуçланă. Начал искать способа. IЬ. 21°. Пире нимĕн те кирлĕ мар, эсĕ пире ăс тупса парăн-ши? Нам ничего не нужно: не укажешь-ли ты нам способа (выхода)?

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

ворона

сущ.жен., множ. вороны
1. ула курак; стая ворон ула курак ушкăнĕ
2. ( син. ротозей) тăмана, анкă-минкĕ, тăмсай ♦ белая ворона хăйне майлă çын (ыттисенчен ăрасна); считать ворон çăвар карса тăр, анкă-минкĕлен

дурман

сущ.муж.
1. ухмах курăкĕ (наркăмăшлă курăк)
2. анра-сухра, анкă-минкĕлĕх; пьяный дурман усĕр пуçпа айкашни

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

тупица

разг. тăмсай, тăнсăр, анкă-минкĕ (çын).

беспамятный

ăнсăр, тăнсăр, сĕмсĕр, ăн-пуçсăр, минĕре, анкă-минкĕ.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

безголовый

прил. 1. пуçсăр; 2. перен. разг. (глупый) ухмах; ăссăр, анкă-минкĕ; 3. перен. разг. (забывчивый) тăнсăр, ăс тытман.

ворона

ж. 1. ула курак; 2. разг. (ротозей) тăмана, анкă-минкĕ (çăвара карса тăракан тӳрккеç çын); белая ворона см. белый; ворона в павлиньих перьях соотв. тумлантарнă тунката (букв. разряженный пень); ни пава ни ворона ниçталла мар таçталла (çын); считать ворон çăвара карса тăр (букв. разевать рот).

затрещать

сов. 1. (о ружьях) шартлатса кай, шартлатма пуçла (пăшал); (о пулемётах) шатăртатса кай, шатăртатма пуçла (пулемёт); (о звонке) чăнкăртатса кай, чăнкăртатма пуçла (шăнкăрав); (при горении) çатăртатса кай, çатăртатма пуçла (кăвайт); (о барабане) пантăртатса кай, тĕнкĕртетсе кай, тĕнкĕртетме пуçла (е тапрат, тытăн); 2. перен. (начать разрушаться, разваливаться) ишĕлсе кай, ишĕлме пуçла (çурт-йĕр, тумтир); юхăнса кай, юхăнма пуçла, тăпăлма пуçла (е тапрат, тытăн —тумтир); 3. перен. разг. (быстро заговорить) çатăртатса кай, çатăртатма пуçла (е тапрат, тытăн), çатăртатса калаçма тытăн; ◇ затрещать по всем швам арканса кай, ишĕлсе кай (тумтир, çурт-йĕр); в голове затрещало пуç анкă-минкĕленчĕ.

идиотский

прил. 1. мед. идиот ⸗ĕ [⸗и], идиотла, ухмахла; идиотский смех ухмахла кулă; 2. разг. (бессмысленный, глупый) анкă-минкĕ, анра-сухра, тăмсайла, ухмахла; идиотский поступок ухмахла хăтланни.

каша

ж. 1. пăтă; 2. перен. (полужидкая масса) çăрăлчăк; бетонная каша бетон растворĕ; 3. перен. (путаница) арăш-пирĕш, йĕркесĕрлĕх; ◇ берёзовая каша хурăн хуллипе çаптарни; каша в голове пуçра анкă-минкĕ; каша во рту чĕлхи çине çăпан тухнă (уçăмлă калаçайман çын çинчен); заварить кашу пăтă пĕçер; заварилась каша пăтăрмах пуçланчĕ; расхлёбывать кашу вĕçне-хĕрне шыра, майлаштарса яр; каши не сваришь с кем-л. унпа ĕç тăваймăн; мало каши ел тăвар сахалтарах çинĕ, хурапа шурра уйăрсах илеймест-ха; сапоги (или ботинки) каши просят аттин (е пушмакĕн) çăварĕ карăлнă.

обалделый

прил. прост. анран кайнă, анкă-минкĕленнĕ.

обалдеть

сов. прост. ăнсăрлан, анкă-минкĕлен.

оглушить

сов. кого. 1. çурса яр, илтми ту, хупласа ил; взрыв оглушил его шартлатса çурăлнă сасă ун хăлхине хупласа лартнă; 2. (ударом лишить сознания) минрет, ăнран яр, анкă-минкĕлентер; 3. перен. разг. (ошеломить) ăнран яр, туйми ту.

одурелый

прил. разг. анра, ухмахланнă, минренĕ, анкă-минкĕленнĕ, тăнран кайнă.

одуреть

сов. разг. ухмахлан, минре, анкă-минкĕлен, тăнран кай.

одурь

ж. разг. тăнран кайни, минрени, анкă-минкĕленни; спорить до одури тăнран кайиччен тавлаш.

олух

м. разг. анкă-минкĕ, тăмана, тăмпай, тăрпалтай.

отуманить

сов. кого-что 1. (затуманить) тĕтрелентер, карса ил (тĕтре) 2. перен. минрет, анкă-минкĕлентер, пуçа çавăр; вино отуманило его эрех ун пуçне минретнĕ.

отуманиться

сов. 1. (затуманиться) тĕтрелен, тĕтреленсе кай; 2. перен. (опечалиться, омрачиться) пăтран, анкă-минкĕлен, салхулан.

отупелый

прил. разг. тăнсăрланнă, минренĕ, анкă-минкĕленнĕ.

отупеть

сов. тăнсăрлан, тăмсайлан, минре, анкă-минкĕлен.

ошалелый

прил. прост. тăнран кайнă, тăнсăрланнă, анкă-минкĕленнĕ.

ошалеть

сов. прост. тăнран кай, тăнсăрлан, анкă-минкĕлен.

придурковатый

прил. разг. çурмаккай, çурма (е катăкрах) ăслă, катăкрах, анкă-минкĕ, тăмсай.

сбеситься

сов. 1. разг. тилĕр, кăтăр, кăтăрса (е урса, тарăхса) кай, хытă çилленсе кай; 2. (прийти в неистовство) анраса (е анкă-минкĕ пулса) кай.

сумбур

м. пăтранчăк, анкă-минкĕ; в голове сумбур пуçра анкă-минкĕ.

сумбурность

ж. пăтранчăк, йĕркесĕрлĕх, анкă-минкĕлĕх.

сумбурный

прил. пăтранчăк, йĕркесĕр, анкă-минкĕ; сумбурные мысли пăтранчăк шухăшсем.

туман

м. 1. тĕтре, янкар; густой туман çăра тĕтре; туман стелется янкар çăвать; 2. перен. тĕтре, тĕтрелĕх, пăтранчăк; религиозный туман тĕн сĕрĕмĕ; ◇ туман в глазах куç тĕтреллĕ курать; туман в голове пуç анкă-минкĕленсе кайрĕ; (как) в тумане 1) тĕтреллĕ (курăн); 2) тĕлĕкри пек (асту, çӳре, пурăн); напустить (или навести) туману юриех пăтрат.

туманиться

несов. 1. тĕтрелен, янкарлан; 2. перен. пăтран, анкă-минкĕлен; мысли туманились шухăшсем пăтранчĕç.

тупица

м. и ж. разг. тăмсай, анкă-минкĕ, тăмана, тăм пуç.

шальной

прил. разг. 1. (безумный, одурелый) анкă-минкĕ, урмăш, анра-сухра; 2. (сумасбродный) аскăнчăк, ашкăнчăк, иртĕнчĕк; 3. (безудержный) чараксăр, чарусăр, чалак, виçесĕр, чикĕсĕр; шальная мысль чарусăр шухăш; 4. (случайный) ăнсăрт, ăнсăртран лекнĕ; шальная пуля ăнсăртран лекнĕ пуля; ◇ шальная голова ашкăнчăк çын; шальные деньги виçесĕр укçа.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

анкă-минкĕ

«тупой», «бестолковый». «беспамятный», «шальной» «скудоумный» «глупый»; «олух»; анкă-минкĕ сурăх «овца, поражённая вертячкой»; анкă-минкĕлен «одуреть», «ошалеть», «очуметь»; башк. аңкы-тиңке, тат. анлы-минле, ног. анъкы-тенъкы «шальной», анъкав «безалаберный», «взбалмошный», «глупый»; уйг. аңкав, казах. аңкау, кирг. аңкоо, к. калп. аигкау «бестолковый», «недалёкий», «придурковатый»; «простачок», «простофиля», «ротозей»; туркм. анкав «ротозей»; казах. мециреу, к. калп. менгиреу «кретин», «олух»; «тупоумный»; чув. минĕре, минкĕре «терять сознание», «впадать в беспамятство», «одуреть». Первая часть (анкă) заимствована из перс: (ӓнг) «неспособность», «несостоятельность»; «поражение», «неудача».

Чăвашла-вырăсла фразеологи словарĕ

Сăсăл вĕçет

Сăсăл вĕçет душа уходит в пятки у кого; син.: сехре хăпать (хăпрĕ).
Çĕр çине пăхнипех Пĕтĕм сăсăлу вĕçсен, Сикмелле-тĕк нимсĕрех — Анкă-минкĕне ерен. С. Элкер.

Шар кур

Шар кур [тӳс] терпеть / потерпеть беду, бедствие.
Анкă-минкĕ пуçа шар курмасăр ăс кĕмен. Ваттисем çапла калаççĕ. Шар курнă е чухăна юлнă çынна пулăшасси кĕтӳçшĕн, хырăм выçсан çимелли пекех, паллă ĕç пулнă. Хв. Уяр. Шар тӳснĕ, кӳреннĕ чĕре пурне те айăплама хатĕр. Э. Волошина. — Хăвăрăн вĕрилĕхпе тата хăвăра кирлĕ пек тытма пĕлменнипе, эсир пурнăçра пысăк шар курма пултаратăр. В. Краснов-Асли.

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

минрев

ç.в. Анăрани, анкă-минкĕленни, аптăрани; минтев, минкрев. Сывлăх тĕревĕ — ĕçре, чир минревĕ — ĕçкĕре. К-н, 1985, 21 /, 8 с. Вылять иртсе кайнин ултав минревĕ. Г.Ирхи, 1991, 56 с. Пире такам та таптать, çăрать, лӳчĕркет. Çав минреврех чĕрĕлетпĕр, чĕрĕлсех тăрас тесе тапкаланатпăр. Х-р, 6.06.1997, 2 с. — тăн минревĕ (ПВЧКС, 2000, 40 с.).

Çавăн пекех пăхăр: