Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

атташе

атташе (посольство çумĕнчи специалист-консультант)
суту-илӳ атташи — торговый атташе
çар атташи — военный атташе

аэродром

аэродромный
çар аэродромĕ военный аэродром
аэродром хуçалăхĕ аэродромное хозяйство

билет

2.
билет (удостоверени)
комсомол билечĕ — комсомольский билет
парти билечĕ — партийный билет
профсоюз билечĕ — профсоюзный билет
çар билечĕ — военный билет
член билечĕ — членский билет

блок

1. полит.
блок
союз
коммунистсемпе партире тăманнисен блокĕ — блок коммунистов и беспартийных
прогрессивлă вăйсен блокĕ — блок прогрессивных сил
агрессивлă блок — агрессивный блок
вăрçă блокĕ — военный блок
блока кĕр — вступать в блок
блок ту — организовать блок, блокироваться

вăрçă

военный
военное
граждан вăрçи — гражданская война
империализм вăрçи — империалистическая война
сивĕ вăрçă — холодная война
тăван çĕршывăн аслă вăрçи — великая отечественная война
термоядерлă вăрçă — термоядерная война
тĕнче вăрçи — мировая война  
вăрçă бази — военная база
вăрçă блокĕ — военный блок
вăрçă техники — военная техника
вăрçă хатĕрĕсем — военное снаряжение
вăрçă хыççăнхи тапхăр — послевоенный период
вăрçă чухнехилле йĕрке — военное положение
вăрçăпа промышленность комплексĕ — военно-промышленный комплекс, ВПК
вăрçа кай — идти на войну
вăрçă пуçар — начинать войну

вăрçăллă

1.
военный

вăрçăллă

в войне с кем-л.
вăрçăллă коммунизм — ист. военный коммунизм
вăрçăллă лару-тăру — военное положение
вăрçăллă провокаци — военная провокация

вертолĕт

вертолетный
çар вертолĕчĕ — военный вертолет
вертолĕт площадки — вертолетная площадка
вертолĕт çуначĕ — лопасть вертолета
вертолĕтпа турттар — перевозить на вертолетах

военврач

военврач (çар тухтăрĕ, военный врач)

военком

военком (çар комиссарĕ, военный комиссар)

военкомат

военкомат (çар комиссариачĕ, военный комиссариат)
хула военкомачĕ — городской военкомат

военрук

военрук (военный руководитель)

интендант

интендантский
çар интенданчĕ — военный интендант

карап

корабельный, судовой
парăслă карап — парусное судно
çар карапĕ — военный корабль
карап команди — команда судна
карап мачти — корабельная мачта
карап сăмси — нос корабля
карап тăвакан верфь — судостроительная верфь
карап хӳри — корма
карап путни — кораблекрушение
парăслă карап — парусное судно
тинĕс карапĕ — морское судно
хурал карапĕ — сторожевое судно
шыв айĕнчи çунатлă карапĕ — судно на подводных крыльях
карап журналĕ — судовой журнал
карап механикĕ — судовой механик

комиссариат

комиссариатский
çар комиссариачĕ — военный комиссариат
халăх комиссариачĕ — ист. народный комиссариат (наркомат)

коммунизм

коммунистический
коммунизм стройĕ — коммунистический строй
анлăн коммунизм тунă тапхăр — период развернутого строительства коммунизма
наукăллă коммунизм — научный коммунизм
утопиллĕ коммунизм — утопический коммунизм
чи авалхи коммунизм — первобытный коммунизм
◊ вăрçăллă коммунизм — ист. военный коммунизм

корреспондент

корреспондентский
çар корреспонденчĕ — военный корреспондент
çамрăк корреспонденчĕ — юнкор, юный корреспондент
хаçат корреспонденчĕ — корреспондент газеты
хамăр корреспондент — собственный корреспондент
ют çĕршыв корреспонденчĕсем — иностранные корреспонденты
ял корреспондетчĕсем — сельские корреспонденты
хаçат ятарлă корреспондент — специальный корреспондент
корреспондент пункчĕ — корреспондентский пункт
ятарлă корреспондентсен бригади — бригада спецкорреспондентов

лагерь

лагерный
пионер лагерĕ — пионерский лагерь
çар лагерĕ — военный лагерь, военные лагеря
лагерь тапхăрĕ — лагерный период

лётчик

летчик
граждан авиацийĕн летчикĕ — летчик гражданской авиации
пĕрремĕш класлă летчик — летчик первого класса
çар летчикĕ — военный летчик
летчиксен шкулĕ — школа летчиков, летная школа

моряк

моряцкий прост.
çар морякĕ — военный моряк
моряк тумтирĕ — форма моряка, морская форма

округ

окружной
наци округĕ — национальный округ
суйлав округĕ — избирательный округ
çар округĕ — военный округ
округ центрĕ — окружной центр
округ сучĕ — окружной суд

парад

парадный
сывлăш парачĕ —воздушный парад
çар парачĕ — военный парад
физкультурниксен парачĕ — парад физкультурников
парад тумĕ — парадная форма
парад йышăн — принимать парад

патруль

патрульный
милици патрулĕ — патруль милиции
çар патрулĕ — военный патруль
патруль карапĕ — патрульное судно
патруль служби — патрульная служба
патрульте çӳре — патрулировать

пенсионер

пенсионерский
çар пенсионерĕ — военный пенсионер
ятлă пенсионер — персональный пенсионер

потенциал

1.
потенциал (вăй-хăват)
вăрçă потенциалĕ — военный потенциал
промышленность потенциалĕ — промышленный потенциал
потенциала ӳстерсе пыр — наращивать потенциал

психоз

2. перен.
психоз
вăрçă психозĕ — военный психоз
психоз сар — распространять психоз

самолĕт

самолетный
винтлă самолет — винтовой самолет
реактивлă самолет — реактивный самолет
нумай моторлă самолет — многомоторный самолет
пасажир самолечĕ — пассажирский самолет
перехватчик самолет — самолет-перехватчик
пилотсăр самолет — беспилотный самолет
шырав самолечĕ — разведывательный самолет, самолет-разведчик
çар самолечĕ — военный самолет
самолет кабини — кабина самолета
самолет экипажĕ — экипаж самолета
самолет анса лармалли тăрăх — посадочная полоса
самолетпе кай — полететь, отправиться самолетом

советник

советник (должность ячĕ)
посольство советникĕ — советник посольства
çар советникĕ — военный советник
юстици советникĕ — советник юстиции

союз

союзный
вăрçă союзĕ — военный союз
суту-илӳ союзĕ — торговый союз
союз договорĕ — союзный договор
союз ту — заключать союз

союзник

союзнический
вăрçăри союзник — военный союзник
союзник çĕршыв — союзная страна
союзник патшалăх — союзное государство
союзник тивĕçĕсем — союзнические обязательства
союзник пул — выступать в качестве союзника

стратег

стратег (стратеги ăсти)
революци стратегĕ — стратег революции
çар стратегĕ — военный стратег

тральщик

тральщик (траллă карап)
çар тральщикĕ — военный тральщик
тральщик экипажĕ — экипаж тральщика

трибунал

трибунал
революци трибуналĕ — революционный трибунал
çар трибуналĕ — военный трибунал

трофей

трофейный
вăрçă трофейĕ — военный трофей
трофей хĕçпăшал — трофейное оружие
трофей ил — взять, захватить трофеи

фельдшер

фельдшерский
ветеринари фельдшерĕ — ветеринарный фельдшер
çар фельдшерĕ — военный фельдшер
фельдшер пункчĕ — фельдшерский пункт

çапăçу

боевой, военный
Смоленск патĕнчи çапăçу — битва под Смоленском
сывлăшри çапăçу — воздушный бой
хаяр çапăçусем — жестокие бои
çапăçу ăсталăхĕ — военное искусство
çарсен çапăçу хатĕрлĕхĕ — боеготовность войск
çапăçури çар — действующая армия
çапăçăва кĕр — вступать в бой

çар

армейский, военный, воинский, войсковой
çарпа авиаци тата флот — армия, авиация и флот
инженери çарĕсем — инженерные войска
ракетăллă çарсем — ракетные войска
совет çарĕ — ист. советская армия
сывлăш десант çарĕсем — воздушно-десантные войска, ВДВ
çуран çар — пехота
утлă çар — конница
xĕрлĕ çар — ист. красная армия
чикĕри çарсем — пограничные войска
яланхи çар — регулярная армия
çар академийĕ — военная академия
çар атташи — военный атташе
çар ăсталăхĕ — военное искусство
çар бази — военная база
çар дисциплини — воинская дисциплина
çар званийĕ — воинское звание
çар ĕçĕ — военное дело
çар комиссариачĕ — уст. военный комиссариат
çар округĕ — военный округ
çар хĕсмечĕ — военная служба
çар соединенийĕ — войсковое соединение
çар çынни — военный, военнослужащий
çар техники — военная техника
çар хатĕрĕсем —боеприпасы, военное снаряжение
çар часĕ — вбинская часть
çар тивĕçне пурнăçла —выполнить свой воинский долг
çара ил — призвать в армию
çара кай — идти в армию
çара ăсатни — проводы в армию
çартан таврăн — возвращаться из армии, демобилизоваться
Хĕçĕ касса пырать, çарĕ ӳксе пырать. (Утă çулни).  — загадка Меч все рубит, а войско все падает. (Косьба).

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

строй

строй (военный). N. Стройра полнă посан, ку таранччен ăстан порнирас çокчĕ. Ачач 45. Пĕтĕм класри ачана пурне те, салтаксене строя тăратнă пек, чи хыçалти парттăсем хушшинчен пуçласа алăк патне çитичченех, пĕр ĕрет тăратса тухрĕ. Якейк. Ачасем икĕ рет ăрам пак тăрса тохаççĕ, ачасам хошшипа пилĕк хут кăлараççĕ; шăхча ăрам виттĕр тохнă чох порте мĕн вый çитнĕ таран çапаççĕ. Çакна строй кăларас, теççĕ. См. шăхчалла.

çарă çынни

военный.

шпитал

военный госпаталь, больница. Сред. Юм.

нимĕн

(н'и_мэ̆н'), ничто, ничего. Юрк. Нимĕн тума пĕлмесĕр каллех Алекçейне хăй патне чĕнсе илет. N. Вăл нимĕн те мар: хутаç хутаçах, сурпан сурпанах, тӳре мар [пишущий смешивает тӳрĕ (nom. dactonis), тӳре судья]. Юрк. Пӳрчĕ çуннине курсан, хăраса, ни сӳнтере, ни кăшкăра, нимĕн тума пĕлмеççĕ. Ib. Ку çапла ӳсĕрĕпе килте çук япалана, сутăн илменнине ыйта пуçласан, нимĕн калама та аптăрат. Баран. 87. Нимĕн тăвайман енне, ямшăк лаша таврашне тӳрлетсе çӳрет. N. Нимĕн мар айăпшăнах сана военный сута пама пултараççĕ. N. Халĕ вĕсем пĕри те нимĕн тума пĕлмеççĕ. Сборн. по мед. Вăл тĕле йĕппе чиксе пăхсан, нимĕн чухлĕ те ыратмасть. Альш. Тата çавăнтах, юнашарах, çиччĕ-саккăр тенкĕшерлĕх кĕмĕлсем çакăнса тăраççĕ, хыçалта нимĕнех те çук. Ib. Пĕри кĕрет, тепĕри тĕртет. Нименне пĕлмес, курма пынă (ребята). Букв. 1904. Ăна пытарнине эпĕ нимĕн те астумастăп. N. Ку вăрмана ĕнтĕ нимĕн пулсан та (ни в коем случае) касмăпăр, тесе тупа турĕç. N. Ун пек чух упи парăм илме пынă çын пек нимĕн час каймасăр, тек каллĕ-маллĕ пăхкаласа, çиме кăлăрса парасса кĕтсе тăнă. Синерь. Мăнаçи тирки ман тиркĕ, нимĕн туса та упĕнтереймĕн. (Йитем). N. Тарçи, нимĕне пĕлмесĕр, çав çырăва княç ашшĕ патне илсе çитерсе панă. КС. Нурса кайса выльăх лекĕрине илсе килтĕм, вăл та нимĕн пулнине те пĕлмерĕ (не мог определить болезни). Ст. Сережк. Алăсем-урасем шăнса кайса нимĕн туйми пулатчĕç. ТММ. Нимĕн çукран нимĕр. БАБ. Нимĕн тума та çук. Ничего нельзя поделать. N. Вĕсем ĕненменни туррăн тĕрĕслĕхне çухатать-и мĕн вăл? Нимĕн чухлĕ те (нисколько). О сохр. здор. Вара пилĕк тĕслĕ япаласем (вещества) пурте çителĕклĕ пулаççĕ, нимĕнĕ те сая каймасть. N. Нимĕнрен малтан чун çĕрне хушасшăн тăрăшас пулать. N. Çавна илсе кĕрсе пăрах та, вăл нимĕн те мар вилĕ. Изамб. Т. Укçа пур та мĕн, нимĕн те мар. ГТТ. Çын вĕлерни вĕсемшĕн нимĕн те мар. Ала. 11. Нимĕн туса та паман. || Никакой. Ст. Чек. Нимĕн тутарĕ те çук унта (вместо: пĕр тутар та çук унта; ниепле тутар та çук унта). N. Çапла вара пĕвесенче нимĕн шывĕ те юлмарĕ. N. Эпĕ мĕнлетлĕ шанса, ĕмĕтленсе тăнă çĕртен, нимĕн ĕçре те намăса юлман (не плошал).

парат

военный парад. К.-Кушки. Паян парат пулат.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

армейский

прил. (син. военный)
çар -ĕ; армейская служба çар хĕсмечĕ

аэродром

сущ.муж.
аэродром; военный аэродром çар аэродромĕ; взлётная полоса аэродрома аэродромăн самолёт вĕçсе хăпармалли тăрăхĕ

боевой

прил.
1. (син. военный) çар -ĕ; вăрçă -ĕ; çапăçу -ĕ; боевая подготовка войск çарсен çапăçу хатĕрлĕхĕ; боевые товарищи вăрçăри туссем
2. (син. смелый, бойкий) хастар, маттур, сатур; боевой парень маттур каччă

военком

сущ.муж. (сокр.: военный комиссар)
военком, çар комиссарĕ; военком республики республика çар комиссарĕ

военкомат

сущ.муж. (сокр.: военный комиссариат)
военкомат, çар комиссариачĕ; городской военкомат хула çар комиссариачĕ

военный

прил.
1. вăрçă -о; варçăллă; военное положение вăрçăллă лару-тăру; в военное время вăрçă вăхăтĕнче
2. çар -ĕ; военная промышленность çар промышленноçĕ; военная форма çар тумтирĕ; начальная военная подготовка пуçламăш çар вĕренĕвĕ
3. военный сущ.муж. çар çынни; группа военных çар çыннисен ушкăнĕ

инженер

сущ.муж.
инженер (аслă пĕлӳллĕ техника специалисчĕ); военный инженер çар инженерĕ; горный инженер сăрт-ту инженерĕ; инженер-строитель строитель инженер

китель

сущ.муж., множ. кителя и кители
китель (хупă çухаллă пиншак евĕр тум); военный китель çар çыннин кителĕ

комиссар

сущ.муж.
комиссар (çар е полици хĕсметĕнчи çын); военный комиссар республики республикăн çар комиссарĕ; комиссар полиции полици комиссарĕ

комиссариат

сущ.муж.
комиссариат (тытăм органĕ); районный военный комиссариат районти çар комиссариачĕ

корабль

сущ.муж.
1. (син. судно) карап; военный корабль çар карапĕ; корабль на подводных крыльях шыв ай çунатлă карап
2. карап (вĕçев аппарачĕ); космический корабль космос карапĕ

лётчик

сущ.муж., лётчица жен. (син. пилот)
лётчик, вĕçевçĕ; лётчик-истребитель истребитель лётчик; лётчик-спортсмен спортсмен лётчик; военный лётчик çар лётчике

объект

сущ.муж.
1. объект (тĕпчекен, пăхса тухакан япала, пулăм); объект спора тавлашу сăлтавĕ
2. объект (предприятии, çурт); военный объект çар объекчĕ; строительный объект тăвакан çурт

округ

сущ.муж., множ. округа
округ (пĕр-пĕр паллăпа уйăрса çирĕплетнĕ çĕрсем); автономный округ автономиллĕ округ; федеральный округ федераллă округ; военный округ çар округĕ; избирательный округ суйлав округĕ

парад

сущ.муж.
парад (çар çыннисем е спортсменсем урампа чаплăн иртни); военный парад çар парачĕ; командовать парадом парада ертсе пыр

преступник

сущ.муж., преступница жен.
преступник, айăплă çын; военный преступник вăрçă преступникĕ

трибунал

сущ.муж.
трибунал (ятарлă суд); военный трибунал çар трибуналĕ

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

военком

(военный комиссар) военком (çар комиссарĕ).

военкомат

(военный комиссариат) çар комиссариачĕ.

военкор

(военный корреспондент) военкор (çар корреспонденчĕ).

военный

военное время (вăрçă вӑхăчĕ; военная опасность вăрçă хăрушлăхĕ.

военрук

(военный руководитель) военрук (шкулта çар ĕçне вĕрентекен çын).

трибунал

трибунал; военный трибунал çар трибуналĕ (аслă суд).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

военком

м. (военный комиссар) военком (çар комиссарĕ).

военкомат

м. (военный комиссариат) военкомат (çар комиссариачĕ).

военкор

м. (военный корреспондент) военкор (çар корреспонденчĕ).

военный

прил. 1. вăрçă ⸗ĕ [⸗и]; военная тайна вăрçă вăрттăнлăхĕ; военное время вăрçă вăхăчĕ; 2. çар ⸗ĕ [⸗и]; военное училище çар училищи; 3. в знач. сущ. м. çар çынни.

комиссар

м. комиссар; военный комиссар çар комиссарĕ; народный комиссар халăх комиссарĕ.

комиссариат

м. комиссариат (учреждение); ◇ военный комиссариат çар комиссариачĕ.

коммунизм

м. коммунизм; научный коммунизм наукăлла коммунизм; военный коммунизм вăрçăллă коммунизм.

округ

м. округ; избирательный округ суйлав округĕ; военный округ çар округĕ; национальный округ наци округĕ.

потенциал

м. 1. физ. потенциал; потенциал силы притяжения туртăм вăйĕн потенциалĕ; 2. чего, перен. потенциал, вăй-хăват; военный потенциал вăрçă потенциалĕ; экономический потенциал экономика вăй-хăвачĕ.

союз

м. в разн. энач. союз; профессиональный союз професси союзĕ; союз рабочих и крестьян рабочисемпе хресченсен союзĕ; военный союз варçă союзĕ; Советский Союз Совет Союзĕ; подчинительный союз грам. пăхăнуллă союз; сочинительный союз грам. сыпăнуллă союз.

трибунал

м. трибунал (ятарласа уйăрнă суд органĕ); военный трибунал çар трибуналĕ.

Социаллӑ сӑмахлӑхӑн вырӑсла-чӑвашла словарӗ (2004)

атташе

атташе (дипломати представительствинчи пĕр-пĕр ĕç специалисчĕ); военный атташе çар атташи

билет

1. билет (ĕнентеру докуменчĕ); военный билĕт çар билечĕ; партийный билет парти членĕн билечĕ 2. билет, тӳлев хучĕ; билет в театр театр билечĕ 3. билет (текст çырнă хут); пригласительный билет йыхрав хучĕ; экзаменационный билет экзамен билечĕ 4. казначейский билет хут укçа

блок

пĕрлешӳ; избирательный блок суйлав пĕрлешĕвĕ (темиçе парти, юхăм суйлав умĕн пĕр тĕллевпе пĕрлешни); военный блок вăрçă пĕрлешĕвĕ

военкомат

см. военный

военный

вăрçă -ĕ; çар -ĕ; вăрçăлла; военная администрация çар администрацийĕ (ярса илнĕ çĕрсем çинче влаçа тытса тăракан çар органĕсем); военное положение вăрçăлла йĕрке; военные преступники вăрçă преступникĕсем; военный округ çар округĕ; военный комиссариат, военкомат çар комиссариачĕ, военкомат; военные суды çар сучĕсем

интендант

интендант (интендантствăра службăра тăракан); военный интендант çар интенданчĕ

комиссар

1. комиссар (политика е патшалăх ĕçĕнчи ертӳçĕ); народный комиссар халăх комиссарĕ (1917—1946 çулсенче правительствăна кĕнĕ çын, отрасль ертӳçи); военный комиссар çар комиссарĕ 2. комиссар (хăш-пĕр çĕршывсенче— полици чиновникĕ)

комиссариат

комиссариат (патшалăхăн ятарлă ĕç органĕ); военный комиссариат çар комиссариачĕ; полицейский комиссариат полици комиссариачĕ

краснознамённый

хĕрлĕ ялавлă, Хĕрлĕ Ялав орденлĕ; краснознамённый военный округ Хĕрлĕ Ялав орденлĕ çар округĕ

локализовать

пӳлсе ил, хупăрла, сарăлма чар; локализовать военный конфликт вăрçăллă хирĕçеве сарăлма чар; локализовать лесной пожар вăрманти пушара пӳлсе ил

международный

тĕнчери, пĕтĕм тĕнчери, çĕршывсем хушшинчи; международная безопасность тĕнчери хăрушсăрлăх; международное положение тĕнчери лару-тăру; международное право тĕнчери право; международная напряжённость çĕршывсем хушшинчи хирĕçӳлĕх; международные террористические организации террористсен пĕтĕм тĕнчери организацийĕсем; международные организации тĕнчери организацисем; международное разделение труда ĕçлеве çĕршывсем хушшинче пайлани; международный военный трибунал пĕтĕм тĕнчери çар трибуналĕ; международные кинофестивали пĕтĕм тĕнчери кинофестивальсем

округ

округ; избирательный округ суйлав округĕ; военный округ çар округĕ; Приволжский федеральный округ Атăл тăрăхĕнчи федераллă округ

парад

парад; военный парад çар парачĕ; парад Победы Çĕнтерӳ парачĕ

патруль

патруль, хурал; милицейский патруль милици патрулĕ; военный патруль çар патрулĕ

переворот

переворот (кивĕ йĕркене вăйпа тĕпренех улăштарни); военный переворот çар переворочĕ (влаçа çар çыннисем ярса илни); государственный переворот патшалăх переворочĕ

приволжский

Атăл тăрăхĕнчи; Приволжский федеральный округ Атăл тăрăхĕнчи федераллă округ; Приволжский военный округ Атăл тăрăхĕнчи çар округĕ

трибунал

трибунал (ятарлă суд); военный трибунал çар трибуналĕ

Çавăн пекех пăхăр: