Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

кӳсек

1.
рычаг
кӳсекпе çавăрса пăрах — перевернуть рычагом
пĕренене кӳсекпе хир — поддеть бревно рычагом
кӳсек яр — подложить рычаг

кӳсек

2.
дубина, дубинка
кӳсекпе çап — ударить дубинкой

кӳсек

3. бран.
дубина, балда

рычаг

рычаг
рычажный
см. кӳсек
кӳсекĕн тĕрев вырăнĕ — точка опоры рычага
кӳсекпе çĕкле — поднять рычагом

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

кӳсек

рычаг.

106 стр.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

кӳсек

(к'ӳ_зэк'), рычаг. Тюрл. Байгул. Упăшки, часрах пĕр кӳсек илсе, пӳрте чупса кĕрет те, Ивана çапса вĕлерсе, каллах кантăк патне тухса тăрать. СПВВ. ИФ. Çапайман пысăк кӳсек çĕкленĕ, тет. (Послов.). Козл.р. Пĕренене кӳсекпе çăвăрса пăрах. Переверни бревно рычагом. См. хайăр. || Дубина, кол, рычаг. Урмар. р. || Брань. Изамб. Т. Кӳсек! çавна та çĕклейместĕн!

шăп

подр. тишине, подр. утиханию; тихо. N. Пирĕн тĕлте нимĕçсем шăп тăраççĕ. Ашшĕ-амăшне. Шăп çеç тăраççĕ. ЧС. Пĕр чĕнмесĕр шăп кăна тăрăр. N. Хуçи тухса кайсан пӳртре шăпах пулаççĕ (затихают). N. Йăлтартатса çутатса шăпах ларать мăнастир. N. Унтан вăл икĕ минут шăп пулнă. Дик. леб 34. Унта пит шăп пулнă, Елиса хăй утнине хăй те илтсе пынă. Йӳç. такăнт. 52. Шăп пул! Изамб. Т. Ул сасă, салтаксем тухса кайсан, шăп çеç пулат. Утăм. Шăп пул... мальччет! N. Порте шăп полчĕ. Все стало тихо. Туперккулёс 7. Анчах иртсе кайсан, шăпах пулаççĕ — кайран пĕр çын та чирлемест. Полтава. Шăп чарăнчĕç. Смолкло все. || Тихий. Ск. и пред. чув. 17. Сиктереççĕ сиккипе шăп сывлăша янăратса. N. Кил часрах, мĕн унта шăп карăк пек пăхса тăратăн. || Ровно. N. Шап çулталăк çитрĕ. Янтик. Шăп кăнтăрла çитрĕм. Пришел ровно в полдень. N. Çук çул пĕтни шăп çирĕм çул, ун сăмахи ланах çитсе ларчĕ. N. Пырсассăнах çырмаран ăса-ăса улăхса хĕрĕх витре шăп яраççĕ. (Питĕркке шăтăкĕ). Ск. и пред. чув. 20. Шăмăш автанĕ авăтать, шăп çур-çĕре пĕлтерет. N. Шăп çур-çĕрте килчĕ. Ачач. 99. Хĕвелтухăç еннелле пăхса, умне шăп пĕр хут хĕрес хурса илет те çиме тытăнать. || Как раз, в самый раз. Скотолеч. 5. Пур чунлĕ япалан та юнĕ шăп хăйне кирлĕ таран анчах пур. Букв. 1900. Шăп ыраш вырса пĕтнĕ вăхăтра пирĕн Марук сасартăк чирлерĕ те, йăлт тĕсĕнчен ӳкрĕ. N. Эпĕ ана чулпа шăп çамкинчен лектертĕм. Пазух. Улт уралă капан шăп варинче пĕр сыпăксăр кĕпçе ӳстертĕм. N. Уйăрлатпăр, тăван, уйăрлатпăр, шăп çурмаран çурнă улма пек. N. Воевотăн тусĕсем ун сăмахне илтсен, çĕрĕç урхан шăммисем пĕрре алла шăп лексен. Дик. леб 5. Шăп çав вăхăтра. N. Чăвашсем тырă шăп пулса çитиччен вырмаççĕ. N. Иосиф тĕрмере хĕн пурăнăçра шăп ӳссе çитĕнсе пысăк çын ăсĕ кĕричченех ларнă. Толст. Сире йытăсем шăп хуса çитсе тытас чух, эсир хӳрĕре пĕр енелле пăратăр та, йытă та сирĕн хӳрĕр хыççăн пăрăнать. Хăр. Палля. 4. Кайран пĕрерĕн-икшерĕн кĕрсех халăх шăп тулчĕ. N. Шăп (яр) çутăлкчченех. Утăм. Куштан алли, хаяр кӳсек ăна лексен, шăп ăнсăрлатнă. КС. Шăп чунĕ тухичченех. N. Шăп чĕрĕлсе çитичченех. || Очень. М. Тув. Ыраш çулĕн майракай шăп шулака çитĕнет, пирĕн, ялăн хĕрĕсем шăп шулака çитĕнеç. N. Эпĕ мар, пур çынсем те шăп тĕлĕнетчĕç вăл çапла чупса çӳренинчен. Малт. шк. вĕр. фиç. 92. Пур фоккус та шăп юнашар выртнăран, шур хут çинчи кĕлетке татăкăн-татăкăн ӳкмест — илемлĕн тикĕс ӳкет. || Все, всё. Б. Олг. Ну, тет, сан ачасем шăпах пор-и (все ли на лицо)? — тет. Эп калатăп: шăпах пор. Регули 241. Тытманни çок, шăпах тытнă. Истор. 127. Шăп вилсе пĕтичченех. Кан. Анчах халĕ пĕр пус та çук, шăпах тавар çинче тăрать.

кукленсе лар

быть согнуту, сесть на корточкн, сидеть на корточках. О сохр. здор. Хăш чухне ал-урасем кукленсе лараççĕ (их сводит). Кан. Кукленсе ларса (присевши), рычак (= кӳсек) лекесрен хăтăлса юлнă. Ст. Чек. Кукленсе ларнă. Сел на колени. Ib. Кукленсе ларать. Сидит на корточках. Икково. Кокленсе анчĕ. Присел (напр. от тяжести).

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

дубинка

сущ.жен.
чукмар, кӳсек, патак; резиновая дубинка резина чукмар (йĕркелĕхе сыхлакансен); ударить дубинкой кӳсекпе çап

рычаг

сущ.муж.
кӳсек; приподнять бревно рычагом пĕренене кӳсекпе çĕкле

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

рычаг

рычаг, кӳсек, чукмар.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

валёк

м. 1. (для выколачивания белья) лаптак тукмак; 2. (для постромок) валёк (пичеври лашасен постромкисене çаклатмалли патак); 3. (стержень или ось) кӳсек, йĕке, валёк (çаврака йывăç е тимĕр патăк, тĕнĕл).

каток

м. 1. каток (конькипе ярăнма пăрлантарнă вырăн); 2. каток (çул тикĕслемелли машина); 3. с.-х. каток (тăпра тикĕслемелли хатĕр); 4. (для катания белья) кĕпе йĕтĕрĕ, каток (кĕпе-йĕм якатса çемçетмелли хатĕр); 5. (для перекатывания тяжестей) уратак (йывăр япалана куçарнă чухне айне хуракан чăмăр кӳсек).

подложить

сов. что 1. (подо что-л.) айне хур, яр; подложить камень под колесо кустăрма айне чул хур; подложить рычаг кӳсек яр; 2. что, чего (прибавить) тата хур (е яр); подложить хворосту в очаг кăвайт хур; подложить каши пăтă антар; 3. что (положить тайком) вăрттăн пырса хур (е хурса хăвар); ◇ подложить свинью кому-л. ура хур, такăнтар.

рычаг

м. 1. кӳсек, чукмар, рычаг; поднять рычагом кӳсекпе çĕкле; 2. перен. тĕрек.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

кӳсек

1. «рычаг»; 2. «дубинка»; башк., тат. кӳсәк «толстая палка», «дубинка». Этимология неясная.

Çавăн пекех пăхăр: