Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

пĕркун

недавно, на днях, несколько дней тому назад
пĕркун вăл ман пата кĕрсе тухрĕ — недавно он зашел ко мне

пĕркунне

то же, что пĕркун
пĕркунне эпир экскурире пултăмăр — на днях мы совершили экскурсию

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

хăйшĕн

нарочито, нарочно. Кама 19. Пĕркун Лявапа Илле чиркĕве хуптарасси пирки хăйшĕн пуху тунă.

тĕнче

мир, свет, вселенная. Баран. 243. Мĕн пур типĕ çĕре пилĕк пая уйăраççĕ. Вĕсене тĕнче пайĕсем теççĕ. Качал. Сан пакки хитри тĕнчипа та çук. Ск. и пред. чув. 83. Ӳсĕр кĕрӳ пуçĕнче тĕнче вăр-вăр çаврăнать. N. Тĕнче-çанталăк, çут çанталăк. N. Тĕнче = çут тĕнче. КВИ. Алă çемçе, тĕнчере унтан çемçи ним те çук. Мягка рука своя для всех, пышней ее на свете нет. А.-п. й. 18. Вăл икĕ ураллă этем, çакă вăрманăн хуçи, унтан асли, унтан вăйли тĕнчере урăх никам та çук,-тет упи. Ib. 66. Сан пек ухмах тĕнчере пур-ши? — тет. Вара тĕнче тăрăх ухмах шырама тухса каять. Ib. 67. Унтан старик аптранипе: тĕнчере ухмах татах нумай пуль тесе, килне таврăнчĕ, тет. ГФФ. † Эй, пирн йор! Пирн йор пекки тĕнчере те полас çок. Ах, песня наша! Такой песни нет во всем мире! N. † Вăрманта йăвăç пит нумай, юман йăвăç паллăрах. Тĕнчере влаç пит нумай, совет влаçĕ вăйлăрах. N. Советсен Хĕрлĕ çарне тĕнчипеле мухтаççĕ. И. Тукт. † И, çилсем вĕрет, вичкĕн çил вĕрет, хаяр аслати капланса килет. Кĕмсĕртет, кисрет, тĕнчене чĕтрет, патша тĕрмине аркатса тĕпрет. Ib. † И, çилсем вĕрет, вичкĕн çил вĕрет, вăйлă çăмăрсем капланса килет. Ултавах тĕнчи, йăвăр самани пирĕн чунсене тыткăна илет. (Ĕлĕкхи юрă). Ib. Чĕрене кĕрсе вырнаçнă хыççăнах уйăрчĕç-çке пире иксĕмĕре çак тĕнчери тискер этемсем... Ст. Чек. Тĕнчене евкелĕ пулчĕ: тĕнчене пĕлмелле пулчĕ = тĕнчене сарăлчĕ (мĕн çинчен те пусан). N. Тĕнче капла çаврăнать иккен. N. Тĕнчипах йăтăнсанчĕ, тийăн. БАБ. Пăсташ тасатакан хамăр патрах килсе кĕчĕ. Пĕркун тĕнче тăрăх (повсюду) икĕ эрне шыраса та тупаймарăмăр (такого человека). Никит. Тăта хăшĕ-хăшĕ тĕнче вĕçне çитрĕмĕр пуль тесе хăраса чĕтресе çеç лараççĕ (в засуху). Полтава 72. Тĕнче сасси мĕскĕне илтĕнмесĕр юлас çук. П. Пинер. Ухмаха тĕнче тикĕс. (Послов.). Коракыш. Пĕр тĕнче пĕтет, тепĕр тĕнче тухать. (Кунпа каç). СТИК. Эх, тĕнче такки мунча сакки! Альш. Тен çапла лара-лара кайнă ĕнтĕ вăл тĕнче (расселились). Ib. Шăпăр-шăпăр çумăр çăвать: тĕнчисене тикĕс тивет-ши? Тайба-Т. Çак килте камсем пур, тĕнчене тухса çӳренĕ çынсем пур (бывалые люди). N. Топ сассипе тĕнче çĕмĕрлет. N. Тĕнче çĕмĕрĕлсе çеç тăрать. ГТТ. Тĕнчене урлă турттараççĕ. || Орау. Юр та ирĕле пуçларĕ, кураксем те килчĕç, тĕнче киле пуçларĕ ачăсене валли, ак кĕç çула пулать. || НИП. Питĕ хĕвел хытă хĕртнĕ чухне тĕнче выляса тăрат, теççĕ (е: вăрмансем выляса тăнă пек курăнат, теççĕ. || N. Тĕнчене куртăмăр. Всего испытали. || Альш. Тĕнче вăл хăмăшлăхсенче! Раздолье... || Изамб. Т. Епле, туйра тĕнче тапрăра? || Чудак. СТИК. Тĕнче! Эс кăна мар вĕт çын, ыттисен те ачисем саннĕ пекех салтака каяççĕ. Удивительное дело, чай не у одного тебя берут детей в солдаты. || Сред. Юм. Эй тĕнче порнатпăр-ха порнăçа. М. Васильев. Ак мăскара, ак тĕнче! ак тин телей тор парать. N. Тĕнче вĕт! || Общество. КВИ. Анчах вăйлă этем те хăй тĕнчине пăхйнать.

чыш

тыкать, толкать. А. Турх. Вăл мана йĕппе чышрĕ (ткнул). Пшкрт. Çĕçĕпе чышас, ткнуть ножом. Изамб. Т. Тĕнĕре калаçни илтĕнсен турчăкапа чышса çапла калăр... ПТТ. Çапла (патакпа) чыша чыша антарса хĕрĕх витре шыв пĕр те сарăлса каймас, мĕн яни пур те тупăках анса каят. Альш. Карчăк чĕнет чĕнет те, йĕппе чышма хăрат, уласа йĕрет, тет. N. Пӳрт алăкĕнчен тухнă чух пӳрт алăкне виç хут тупăкпа чышаççĕ. Еково. Пуçне чышать. Тычется головой (лошадь). Шел. 76. Юпасене... шыв тĕпнелле чышаççĕ (втыкают). || Тыкать кулаком, ударять, бить кулаками. N. Чыша чыша яраççĕ. КС. Чыш чышкăпа, бить кулаком (çап не говорят). Ашшĕ-амăшне. Кĕркури каланă: çитĕ ĕнтĕ, хăна пултăм (погостил), ĕнсерен чышса хăваласа кăларса яни кăна çук ĕнтĕ, тенĕ. Изамб. Т. Аяк пĕрчинчен чышсан ыратат, Çĕнтерчĕ 21. Сĕтеле чышса ан калаç. ТХКА 16. Пирĕн ял претçетаттĕлĕ пĕркун пухура Çмирнов Михалине сĕтеле чыша чыша вăрçать. Бур. Лешĕ ăна илтнĕ те, пырса чышсах антарнă. || Набивать (мешок). N. Акă тухать чӳшекки, улăм чышса тунăскер. Тюрл. Чыш, набивать (мешок). ГТТ. Мăкăсене те чышман. Баня не пробита. Вĕлле хурчĕ З2. Вĕллесене икĕ стеналлă, хушшине япала чышмалла, е тачка хăмаран пĕр стеналлă тăваççĕ. || СПВВ. Чăпта чышас. ЧП. Чышса пăрахнă чăпта.

пăркун

пăркон (пы̆ргун, пы̆рђон), намедни, прошлый раз. N. Пăркун илнĕ раçпискă тĕрĕс пулмарĕ. Орау. Пăркун килнĕччĕ вĕт-ха, çавăнтан маларах; пăркун килнĕ чухнехинчен маларах. N. Пăркунтарахах. См. пĕркун.

пĕркун

намедни, несколько дней тому назад, в прошлые днн. Кан.

карпăçлан

то же, что карпăчлан. Сред. Юм. Катка пăркон (= пĕркун) хĕвел çинче тăнă та, пит хавшаса кайнă; халь шывва антарса пăрахнă та, карпăçланса кайнă.

ленк

(л’эҥ’_к), попасть, попасться. Демид. Эпĕ пĕркун иккĕн ухатана килнĕренпе те кисе (= килсе) ленкмен (не бывал) кунта. || N. Ун аллине укçа ленкнĕ. || О наказании. СКАЗЗ 48. Кинне улталанăшĕн ленкнĕ. Снохе за обман досталось, попало (она понесла наказание). || О болезни. N. Çав вăхăтрах Алким сасартăк чир ленксе ӳкнĕ те („поражен был ударом“), вара унăн тăвас тенĕ ĕçĕсем чарăннă.

выртçа тăр

постоянно лежать; лежать пекоторое время. Изамб. Т. Выртса тăрат-и? Лежит, что-ли? (о больном). О созр. здор. Тата хăй (животное) выртса тăнă çĕрти пăх-шăкне те улăмне те выльăхĕпе пĕрлех шăтăка ярса хăварас пулать. N. † Выртас-тăрас вырăнне тӳшек сарса хуччăр-и. || Квартировать; иметь постоянное жательство. N. † Манпа варли сар хĕрĕ ăста выртса тăрат-ши? N. Уйра выртса-тăрса пурăнатпăр. Мы и днюем и ночуем в поле. Кан. 28, № 214. Выльăх шутĕнчех выртса-тăрса пурăнать. Пĕтĕмпех пыйтăланса кайнă. N. Выртма-тăма вырăн çук. Нет помещения для житья. К.-Кушки. Эпĕ пĕркун, ун патне кайсан, выртса-тăрсах пурăнтăм (днюя и ночуя). Çĕнтерчĕ 28. Иляккапа Кеорки выртса-тăрса пурăнакан пӳлĕм. Орау. Вăрман кăларнă (вывозили лес на склад) чухне, эпĕр Ешше-пуçĕнче йыс-ырнасам панче выртса тăтăмăр (т. е. ночевали несколько ночей).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

недавно

нареч. нумаях пулмасть, тин çеç, пĕркун; он недавно был здесь вăл тин çеç кунтаччĕ.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

пĕркун

«недавно», «намедни» (букв. «один день»), тат. бӧркӧн «намедни», «недавно», уйг., к. калп. бир кӳна «однажды»; чув. пĕркунхи, тат. бӧркӧнгӧ «недавний».

Çавăн пекех пăхăр: