Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

палтăр

подр. — о кувырканье
палтăр-палтăр — усил. от палтăр
палтăр-палтăр йăванса кай — покатиться кубарем

пăлтăр

III.
то же, что палтăр

пăлтăр-палтăр

подр. —
о беспорядочном кувырканье
пăлтăр-палтăр чикеленсе кай — покатиться кубарем

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

танлаттар

(-ттар), понуд. ф. от танлат. || Сильно ударить, боднуть. Хурамал. Аяккарах кайнă ку каç-таки чупса килсе танлаттар çак карчăка! Карчăк сĕчĕ-мĕнĕпе пăлтăр-палтăр! йăванса кайнă.

холха чикки

заушье, место позади уха. Якейк. Холха чикки — холха хыçĕнчи вырăн. Ib. Холха чиккинчен патăм та, пăлтăр-палтăр йăванса кар. Сред. Юм. Холха чиккинчен пар. Дай по уху. Ib. Холха чиккинчен пар = хĕне. Шемшер. Алăк панчи пичисем, час ĕçĕр те, час кайăр, холха чикки коттовă. (Сорхори йорри). Шабач. Вот сана пĕрре парам холха чиккинчен (брань).

палтăр

(-д-), неупотр. гл. Отсюда: палтăрăн, палтăрт

палтăр

(-д-), подр. движению кувырком. N. Чупса килсе танлаттарса, карчăка сĕчĕ-мĕнĕпе палтăр-палтăр йăвантарса янă.

пăлт-палт

подр. движениям предмета, который валится во все стороны. Орау. Ку суха-пуç пĕртте лайăх пымаçт: пăлт-палт пĕр енне, тата тепĕр енне анчах сулăнса пырать (не пашет прямо, ее не удержишь, идет неравномерно). Суха-пуç пăлтти-палтти пырать. Е. Орлова. Ача пăлт-палт йăванса карĕ. См. пăлтăр-палтăр, пăлтти — палтти. || Подр. прыжкам лягушек. Çутт. 155. Пахчара е лачакара çер шаписем пăлт-палт! сиксе çӳреççĕ.

пăлтăр

(пы̆лды̆р), подр. падению «турманом» или «кубарем». Перев. Çавăнта хай кулакан ача такăннă та, пăлтăр-палтăр йăванса кайнă.

пăлтăр-палтăр

(-п¬алды̆р), подр. движению или падению (о большом по телу человеке или длинном). N. Пăлтăр-палтăр йăванса карĕ. Якейк. Çырмаялла пăлтăр-палтăр, пăлтăр-палтăр туса йăванса карăм. Яргуньк. Кусен луткисам хире хирĕç çапăнчĕç, тет, леш вилнĕ çынни пăлтăр-палтăр шыва тăрăнса анчĕ, тет. Е. Орлова. Ача пăлтăр-палтăр йăванса карĕ (здесь больше движения, чем, в пăлт-палт). N. Пĕчĕк ача урапа çинчен пăлтăр-палтăр çавăрăнса ӳкрĕ. || Ск. и пред. 91. Тапхăр-тапхăр çил килет, пăлтăр-палтăр çавăрса.

пăлтăр

(пы̆лды̆р, из пăл + тăрри), дуплянка, которая ставится на конце деревянной трубы (пăл в курных избах выше крыши). См. пăл. Альмени. Пăл çине лартнă хăвăла (уйран çӳпçи пекскер) пирĕн пăлтăр теççĕ. || Покрышка у кровельного железа на кирпичной или железной трубе в современной избе. Мочары. Пăлтăрлă труба, кирпичная труба с покрышкой из кровельного железа. || Колпачек горелки лампы. Мочары. Асламас. Лампă пăлтăрĕ, колпачек горелки лампы, на который ставится стекло. || Верхняя крышка кадила, поднимающаяся на цепочках. Мочары. Кадилăн пăлтăрĕ пор. || Медная крышка курительной трубки. Мочары. Чĕлĕмĕн пăлтăрне пăхăртан тăваççĕ. || Примитивный навес на двух столбиках около двери избы (примитивные сени) там, где находится пăл, дымоход. Чура-к. СПВВ. ГЕ. Пăлтăр — ăна пӳрт умне тăваççĕ: пӳрт умне икĕ айккине пӳлсе, çине витеççĕ. N. Хӳш пек пăлтăрна курăп. || Передбанник. Изамб. Т. || Сени избы. Трхбл. Альш. Пайтахăшин икĕ пӳрт, хутлăхра ăшă пăлтăр вара. СПВВ. КМ. Пăлтăр — çелних. Баран. 127. Темиçе çĕртен шăтара-шăтара пăлтăр пеккисем туса пĕтерет (речь идет о норе крота). Ib. Вăл ун чух ывăлĕпе пăлтăр пусми çинче тăнă. Ib. Хăй çавăнтах пăлтăрне чупса кĕнĕ те, пĕр алăкне чарак лартса хунă. N. Пăлтăр алăкĕ уçăлчĕ: те çын кĕчĕ, те йытă кĕчĕ. Тайба Б. † Çĕнĕ-ах та пӳртĕн пăлтăрĕнче сăмаварсем вĕрет те, хай, кăмрăксăр. Ст. Шаймурз. † Çĕнĕ çурт (вар. пӳртĕн) пăлтăрĕнче сăмавар вĕрет кăмрăксăр. || Чулан в сенях. Урнары. || Клеть, пристроенная к сеням со входом через сени. Чуратч. Ц. Куккăшсем панчен тавăрăнсан, ача пăлтăрне уçса пăхрĕ те, пĕр пăлтăр укçа, тет. N. † Мамăк тӳшек сармашкăн пĕчĕк пăлтăр кирлĕччĕ; пĕчĕк пăлтăр лартмашкăн пĕчĕк çĕршыв кирлĕччĕ. || Верхний этаж двухэтажного амбара со входом через сени. Бичурино. Иные различают: çӳлти пăлтăр, аййи пăлтăр. У др. — айпăлтăр, айри пăлтăр. Последний также назыв. çӳл кĕлет (Трхбл). || Лачуга, летняя кухня (лаç). Тенеево, Янтик. р. || Трехстенный пристрой к лачуге. Бичурино. || Кутник. Малды — Кукшум. || Верхний настил овина у русских крестьян. Мочары. Вырăссен авăнĕсенче пăлтăр полать. || Светелка избы. Мочары. Вырăс ялĕсенче пăлтăрлă пӳртсем пор. [Здесь пăлтăр понимают как помещение, расположенное около пăл, дымохода, пăл тăрри (в знач. крышки). || Тесины с резьбой, которые прибиваются к краю крыши со стороны фасада (козырь избы) или к карнизу. Мочары. Кудаши. Пăлтăр тыт, пăлтăр çап, прибивать эти тесины с резьбой. [Возможно, что здесь сл. пăлтăр употреблено в значении крыши, Косвенное подтверждение этого видно из того, что слово крыша в некоторых местах обозначается термином мăйра тăрри (Ачакас), мăрье тăрри (Бузулук. р.). След. палтăр, пăл тăрри = мăрье тăрри, крыша. Срв. загадки о луне. Альмени. Пăлтăрта çур çăккăр выртать. (Луна). Трхбл. Пӳрт тăрринче çур çăкăр выртать]. || Перила. Хорачка. Перила у крыльца. Ib. Эс посмаран аннă чоня пăлтăра тытса ан.

кермиç

карниз. Изамб. Т. Палтăр енне керниç тумаççĕ.

вĕтеле

сжечь, обжечь, спалить, опалить. Изамб. Т. Сурăх урисене вĕтелеççĕ (вĕтеççĕ, палят). Т. М. Матв. Хăй вут мар, çапах та пулин вĕтелет. (Вĕлтĕрен). Ч.П. † Ђăлтăр-палтăр вут тухать, пите-куçа вĕтелет. (У КС. Ђăлтăр-палтăр ― выскакивают искры). Сред. Юм. Вĕтелесе илчĕ, тесе, кăçта-та-пулса, пит пĕçерекен çĕре пырса, ӳте сисмен хутран пĕçерттерсен калаççĕ. Дик. леб. Карчăк Елисанăн аллине çав вĕтелекен вĕлтĕрене тивертни. Хвал. Эпĕ сире, шуйттансене, тытсассăн, вĕлтĕренпе вĕтелĕп! Ах, шуйттансем! N. Пĕлĕтрен вут анчĕ те, санăн вак выльăхусене, тарçусене вĕтелерĕ-ячĕ. Абаш. Вĕтеле, 1) жечь (вĕлтĕрен), 2) сечь (крапивой). N. Суккăр вĕлттрен вĕтелемест (не жжется). Сред. Юм. Вăт (огонь), пĕçерсен, вĕтелет. Вĕлтрен вĕтелет. Дик. леб. Унăн алли вут вĕтеленĕ пек хăпаланса тухнă. || Поджаривать. Хыпар № 15, 1906. Пĕрер чашкă вĕтеленĕ пулă вăльђи ларать.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

покатиться

сов. 1. кусса кай, йăванса кай; мяч покатился мечĕк кусса кайрĕ; покатиться кувырком пăлтар-палтăр йăванса кай; 2. (поехать) вĕçтер, яра пар; 3. (о слезах) юхса тух, тăлса тух (шыв, куççуль, тар); ◇ покатиться со смеху каççа кайса кулса яр.

Çавăн пекех пăхăр: