Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

хуйхантар

то же, что хуйхат

хуйхат

напугать
переполошить, взбудоражить разг.
встревожить
кайăксене хуйхат — всполошить птиц
халăха хуйхат — взбудоражить людей
чĕрене хуйхат —  встревожить сердце
хуйхатса пăрах — растревожить
хуйхатса яр — растревожить

хуйхаштар

то же, что хуйхат

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

хуйхат

хойхат, спугнуть, пугать, шугать, производя какой-либо шум. Хурамал. Пĕчĕк ача чăх чĕпписене хуйхатса çӳрет. Изамб. Т. Кураксене хуйхатрăмăр (напугали). Б. Олг. Çак шăнасене хойхатсар ( = хойхатса яр). Ib. Çав утсане хойхатсар. Альш. † Аслăк çинчи сар-кайăк, çын хуйхатман пулсассăн, вĕçес кайăк марччĕ вăл. Толст. Тискер кайăксене нихăçан та çын хуйхатса курман (там). Орау. Хуйхати = хăвала, шугать. Петрунка (Тюменск. окр.). † Пӳрт пуçĕнчи квакарчен, çил хуйхатман пулсассăн, сивĕнес кайăк марччĕ вăл.

хăвала

гнать, пригнать, гнаться, преследовать. КВИ. Çӳрет тукмак (волк) кăнтăрла, çӳрет тукмак çĕрĕпе, пырса кĕрет ялалла, çын хăвалать йыттипе. С. Айб. Шур кăвакал чĕппи кӳлĕ урлă, х(ă)валаса каçасчĕ кӳл урлă. А.-п. й. 3. Хăвалама тытăнтăмăр. Ib. 39. Пуян Сахар кайăка хăваларĕ-хăваларĕ те, нимĕнсĕрех килне тавăрăнса кайрĕ. Ib. 31. Тытăнчĕç хайхисене ĕсĕрлентерсе хăваламашкăн. Ib. 31. Эх хăвалаççĕ, эх хăвалаççĕ, хыçалтан тусан кăна мăкăрланать. Ib. 34. Пуçланă хăвалама. Хăваласан-хăваласан, аякрах та мар пыракан тилĕ вăшт! анчах чăмать пĕр шăтăка. Ib. 36. Трашка ачисем, икĕ кайăка хăваласа, пĕр кайăк-сăрах килне таврăннă. Ib. 25. Темĕн-темĕн калать вăл, ăçтан хăваласа кăларăн ăна? — тесе калать тет вăл. Ib. 97. Хушрĕ улпут тарçине пĕр лашине тăварса хавалама çав çынна. Ib. 84. Иванĕ аран-аран сумккине хăваласа кĕртрĕ салтакĕсене. Никит. Çав хура пусăрах Сеппер кĕтӳç те, вăрăм чăпăркка тăсса, кĕтӳ хăваласа çӳрет. Иванова. Вара вĕсем мана хăвала пуçларĕç. N. Çил хăваласа çӳрет. Аттиково. Пĕр кĕркунне авăн çапнă вăхăтра, манăн пичче, уя лаша (лошадей) хăвалама кайсан, (т. е. ловить их, пригнать домой) пуç ыратать, тесе килчĕ. ЧС. Чирлĕ çын пулсан, чирне хăваласа кăларатпăр. Г. А. Отрыв. Кантур çурчĕ тума (Ассакассине) халăха пĕрене кӳме хăваланă (погнали). Орау. Эп килелле хăвалап (ухожу). N. Хăвала! Валяй! (т. е. иди). N. Вăл çын хыçĕнчен хытă чупса хăвала пуçланă (погнался). Утăм. Унта йыт çури тухса ман хыççăн хăваларĕ (преследовал меня).— Мана та унта йытă хăваларĕ. N. Ыттисем унăн сăмахне итлерĕç, тет те, тавай хайхи çынна хăвалама. Шинар-п. Унта ăна полицейскисем палланă та, хăвала пуçланă. N. Вăл çулпа пынă чухне ăна хирĕç икĕ кайăка çӳрекен çынсем кашкăр хăваласа пыраççĕ мĕн. || Охотиться. Хурамал. † Хура пусă такăр пулсан, кил хăвалар тилĕ юр çусан. || Шугать. Орау. Лашан хăй çине ларакан шăна-пăвансене хăвалама хӳре пур. ХЬ. Хăвала = хуйхат, шугать. Ib. Такăш хăваласа кайнă тийăн, ăрамра пĕр çын та çук. С.-Устье. Çак охотник çӳресен-çӳресен пĕр кайăк хăваласа ячĕ тет. || Собирать. Николаев. Вăйă хăвалама пĕр çын юлмичченех çак йĕркепе пырать. Чаду-к. Унта вăл упа курнă. Яла килнĕ те, халăх хăвала пуçланă. Çынсем вăрмана карĕç те, упана пирĕн яла хăваласа килчĕç. Сиктер. Каяс кун пĕр кун малтан теçетниксем пĕтĕм яла килĕрен пĕрер пашалу пĕçерме кĕлĕ тума каяссине пĕлтерсе хăвалаççĕ. || О землед. Чĕри юн хăвалать. || Юрк. Тытăнат урам тăрăх икĕ енĕпе те хăваласа пыма (пожар). || СТИК. Тьыха та çав ача пекех амăшнех хăвалат (= амăшне хурат). || Альш. Çулла ĕç çинчех вĕсене ашшĕ-амăшĕсем: пукрава илсе кайăпăр тесе, йăпата-йăпата ача пăхтараç, ăна-кăна ĕçлеттерĕç. Çавна халĕ хăвалаççĕ вĕсем: хăшне çĕнĕ çĕлĕк илмелле, хăшне çĕнĕ явлăк илмелле, хăшне атă, хăшне пушмак туянмалла. Учите детей. Кирек мĕнле çын та çамрăкранпа ашшĕ-амăшĕ килĕнче мĕне курса ӳсет, çавна юратать, çавна хăвалать.

шульхат

то же, что хуйхат, шуйхат. Сред. Юм. Сôрăхсĕне шульхатса янă та, паян киле те тавăрнма пĕлмеççĕ.

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

вспугнуть

кого, что сов., вспугивать несов. хуйхат, хăратса тарт.

разгонять

кого, что несов., разогнать, -гоню, -гонишь сов. 1. хӑваласа салат, хуйхат; 2. ытлашши хăвала; разогнав автомобиль, сразу не остановишь автомобиле питӗ хытӑ чуптарма тытӑнсан, сасартӑк чараймӑн; разогнать тоску кичеме, ӑш ҫуннине сирсе яр; разогнать сон ыйха вӗҫтер.

спугивать

кого, что несов., спугнуть сов. хӑратса яр, хӑратса тăрт, хуйхат (чӑхсене).

пугать

кого, что несов., испугать, напугать, перепугать сов., пугнуть однокр. хӑрат, хӑратса пăрах, сехре хӑпарт, хуйхат (чăх-чĕпе, сурӑхсене).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

баламутить

несов. разг. 1. что (мутить) пăлхат, пăтрантар (шыва); 2. кого-что пăлхантар, хуйхат, тавлашу кăлар.

взбаламутить

сов. прост. 1. кого-что (встревожить) пăлхатса яр, хуйхат; 2. что (взмутить) пăтрат (шыв).

взбудоражить

сов. кого-что хуйхат, пăлхат.

всполошить

сов. кого-что, разг. хуйхат, пăлхат, хыпăнтарса ӳкер, çуйхат; собака всполошила гусей йытă хурсене çуйхатса ячĕ.

вспугнуть

сов. кого-что хуйхат, хăратса тарт (е яр).

встревожить

сов. кого-что 1. (вызвать беспокойство) хумхантар, пăлхат, пăшăрхантарса яр; встревожить неприятным известием усал хыпарпа пăшăрхантарса ӳкер; 2. перен. (взволновать, нарушить покой) хуйхат, шуйхат, тат; встревожить сон ыйхă вĕçтер (е тат).

испугать

сов. кого хăратса пăрах, хуйхат, хуйхантар, хуйхаштар; сильно испугать сехре хăпарт, хăратса ӳкер.

переполох

м. пăтăрмах, пăтрав, хуйхату, хавха; шуйлану; вызвать переполох пăтăрмах ту; поднять переполох хуйхат, харатса пăрах.

переполошить

сов. кого-что, разг. пăтăрмах ту, хавхат, харатса пăрах (е пĕтер), хуйхат.

потревожить

сов. кого-что чăрмантар, кансĕрле, хăрат, хуйхат (кайăк-кĕшĕке).

пугать

несов. кого хăрат, ăша вĕçтер, сехĕрлентер, сехре хăпарт, хуйхат, хуйхантар, шуйхăнтар.

спугнуть

сов. кого-что хăратса яр (е тарт), хуйхат; спугнуть кур чăхсене хуйхат.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

хуйхат

«пугать», «спугивать», «встревожить», «переполошить», «заставить разбегаться»; уйг. коркат, тат., казах., коркыт, хак. хоргыт, тув. хойзур «пугать», «спугивать». От того же корня, что и тув. хой, хак. хуй «вздрогнуть», «разбегаться», является понуд. формой.

Çавăн пекех пăхăр: