Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

йăпăлкка

скользкий, слизистый, ослизлый, покрытый слизью
йăпăлкка çул — скользкая дорога
йăпăлкка хупă — слизистая кожица (напр. гриба)

канистра

канистра (шĕвексем тытмалли хупă бак)

консонантизм

лингв. консонантизм (хупă сасăсем)
чăваш чĕлхин консонантизмĕ — консонантизм чувашского языка

контур

контурный
анод контурĕ — анодный контур
антенна контурĕ — антенный контур
хупă контур — замкнутый контур

сасă

звуковой
звуко-
уçă сасăсем — гласные звуки
хупă сасăсем — согласные звуки
сасă евĕрлевĕ —звукоподражание
юрă сасси — звуки песни
сасă çырни — звукозапись
сасă çыракан хатĕр — звукозаписывающее устройство
сасă операторĕ — звукооператор
сасă хумĕсем — звуковые волны

силосохранилище

силосохранилище
бетон силосохранилище — бетонное силосохранилище
хупă силосохранилище — закрытое силосохранилище

сыпăк

5. лингв.
слог
уçă сыпăк — открытый слог
хупă сыпăк — закрытый слог
сăмах сыпăксене пайланни — деление слова на слоги

фургон

2.
фургон (хупă кузовлă автомобиль)

хупă

I.

1.
крышка
покрышка
арча хуппи — крышка сундука
кастрюль хуппи — крышка кастрюли

хупă

2.
кора
луб, лубок
йывăç хуппи — кора дерева, корье
çăка хуппи — луб (липовый), лыко
хурăн хуппи — береста

хупă

3.
кожица, кожура, скорлупа (семян, плодов и т. п.)
лимон хуппи — лимонная корка
панулми хуппи — кожица яблока
çăмарта хуппи — яичная скорлупа
хĕвелçаврăнăш хуппи — лузга подсолнуха
çĕрулми хуппи — 1) кожура картофеля 2) картофельные очистки
тĕшĕ хуппи — оболочка зерна

хупă

4.
покров
панцирь
чешуя
пулă хуппи — чешуя рыб
тнмĕр шапа хуппи — панцирь черепахи
хупă çунатлисем — зоол. чешуекрылые

хупă

5.
переплет, обложка
кĕнеке хуппи — переплет книги

хупă

◊
вĕлле хуппи — нижняя должен улья
кăвак хуппи — северное сияние
чӳрече хуппи — ставень окна

хупă

II.

1.
закрытый, запертый

хупă

закрыто, заперто
хупă алăк — закрытая дверь

хупă

2.
крытый, закрытый
хупă автомашин — закрытая автомашина

хупланкă

диал.
то же, что хупă I. 1.

шав

2. лингв.
шум
янравлă хупă сасăсем тонпа шавран тăраççĕ — сонорные согласные звуки состоят из тона и шума

шăмă

костный
костяной
вĕче шăмми — анат. подвздошная кость
йĕтес шăмми — 1) ключица 2) дужка (в скелете птиц)
кăкăр шăмми — 1) грудина, грудная клетка 2) киль (у птиц)
купарча шăммисем — тазовые кости
куç харши шăмми — надбровные дуги
лĕпке шăмми — теменная кость
пакăлчак шăмми — анат. лодыжка
пит шăмми — скула
пулă шăмми — рыбья косточка
пуç шăмми — череп
çурăм шăмми — позвоночник, становой хребет
çурăм шăммиллĕ чĕрчунсем — позвоночные животные
çурăм шăммисĕр чĕрчунсем — беспозвоночные животные
тăнлав шăмми — височная кость
хул шăмми — лучевая кость
чавса шăмми — локтевая кость
ыйхă шăмми — копчик
янах шăмми — челюстная кость, челюсть
шăмă йăшни — костоеда
шăмă сикни — вывих
шăмă сăсăлĕ — костный мозг
шăмă çăнăхĕ — костная мука
шăмă туберкулезĕ — мед. костный туберкулез
шăмă тукмакки — головка бедренной кости
шăмă тура — костяной гребешок
шăмă хупă — костяной покров, панцирь
шăмă витĕм — костяной покров, панцирь
шăмă хуçăлни — перелом кости
пыра шăмă ларт — подавиться костью
Шăлсăр карчăк шăмă кăшлать. (Тылла). — загадка Беззубая старуха кости грызет. (Трепание конопли мялкой).

янăравлăх

(янравлăх)

звучность, звонкость
музыкальность
сăвă янăравлăхĕ — музыкальность стиха
хупă сасăсен янăравлăхĕ — лингв. сонорность, звонкость согласных

çемçе

мягко
çемçе хупă сасăсем — мягкие согласные
сасса çемçе кала — произносить звук мягко

çемçел

6. лингв.
смягчаться, палатализоваться
хупă сасăсем çемçелни — смягчение согласных звуков

шăхăр

◊
шăхăрса юл — прозевать, проворонить
шăхăракан хупă сасăсем — лингв. свистящие согласные

хупă

3. перен.
закрытый
хупă конкурс — закрытый конкурс
хупă лару — закрытое заседание
парторганизацин хупă пухăвĕ — закрытое партийное собрание

хупă

◊
хупă сасă — лингв. согласный звук
хупă сыпăк — лингв. закрытый слог

пĕрпекленӳ

лингв.
уподобление, ассимиляция
хупă сасăсен пĕрпекленĕвĕ — ассимиляция согласных

янăра

◊
янăракан хупă сасăсем — лингв. звонкие согласные
янăраман хупă сасăсем — лингв. глухие согласные

янăравлă

◊
янăравлă хупă сасăсем — лингв. сонорные согласные

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

çураçуллă

мирный; мирно, в согласии. Бес. на м. г. Вĕсене çураçуллă, варлă тăвас пулать. Шыв çинчен. Вĕсем, пĕр тăван пекех, ятлаçмасăр, пĕр-пĕринпе çураçуллă пурăннă. || Согласный. Чĕр. чун. яп. й.-к. пур. З4. Çăм, тĕк, хупă, тата тир тĕсĕсем, пуринчен ытла чĕрĕ япаласем хăйсем пурăнакан вырăн тĕсĕпе çураçуллă. ТХКА 3З. Çураçуллă çак туя, килĕшӳллĕ тумашкăн, эсир кăмăл тăвăрсам.

тытă

(ты̆ды̆), ручка, ворот? См. хупă. || В перен. знач. N. Мĕнте пурнăç тыттине курать-ха Урха? Мĕскер-ха çав уншăн нимĕрен те паха? См. ал-тытти.

хупă

хопă, закрытый. N. Алăкĕ хупă. Кан. Икĕ прикашчĕк пулин те лапка çаплах нумай вăхăт хупă тăрать. N. Ун чух хулари макаçинсем те хупă тăратчĕç. || Крышка, покрышка. Торх. Çӳлти хуппи, аялти хуппи, две закрышки у должеи. || Скорлупа. Ау 200°. Уç-уç ачам, уç ачам, кăкăрăм тулли сĕт кӳтĕм, мăйăр хуппи çу кӳтĕм, икел хуппи пыл кӳтĕм. || Покров. Вĕлле хурчĕ. Ăвăса вăсем пыл пек чечекрен-мĕнрен пуçтармаççĕ, вăл хăйсен ӳчĕ хуппи хушшинчен этемĕн тар тухнă пек тухать. || Нижняя должея (у улья). Мыслец. || Кора. N. Хупă = хуяр. || Береста. НР. † Хорăн хоппинчен кĕпер хыврăм. Берестой я мост вымостил. || Лубок. Микушк. † Лăпсăр-лапсăр хупă лаç, ял илемне вăл ярат. (Хупă лаç, лубяная лачуга).

лăпсăр-лапсăр

(-лапсы̆р), лохматый (также и о деревьях). Ст. Чек. || Безобразный, некрасивый; неряшливый, грязный, неопрятный. Микушк. Лăпсăр-лапсăр хупă лаç. Ib. † Лăпсăр-лапсăр хура арăм (некрасивая, чернолицая), кил илемне вăл ярать... Ib. † Лăпсăр-лапсăр хура хĕр, вăйă илемне вăл ярать. Кр. Чет. † Ах, ах, аххăм карти хыçĕнче лăпсăр-лапсăр хĕр ларать. Ib. † Лăпсăр-лапсăр хĕрĕсем (неряхи, растрёпы) ĕç ĕçлеме йорĕç-ши? Ст. Шаймурз. Лăпсăр-лапсăр кинĕм пур, килен-каян чуп-тăват. (Алă шăлли). N. † Лăпсăр-лапсăр лаçăм пур, лаçа кĕми çӳпçем пур. С. Дув. Лăпсăр-лапсăр лаççăм пур, лаç хыçĕнче çӳпçем пур. ТХКА 107. Хурине лăпсăр-лапсăр ускалать (птица). || Мешкотно. В. Олг. Мĕн лăпсăр-лапсăр ĕçлетĕн? Почему ты работаешь мешкотно?

митевлĕ

„похож“ (с араб.). СПВВ. Сборн. по мед. Этемĕн ӳчĕ-тирĕнчен те шав хупă пек кирĕк çăнăх митевлĕ тăкăнса тăрать. N. Çав кусатăрансен тĕсĕ, вĕсенĕн майĕ — топаз пек курăнать; тăватĕш те (= тăватăш те, т. е. тăватăшĕ те) пĕр митевлĕ (сăнарлă, евĕрлĕ), тунă сăлайĕнчен вĕсем кусатăран ăшĕнче кусатăран пек.

вĕлле хуппи сăмси

козырек улья (для предохранения от сырости), береста в виде козырька, прибиваемая к верхней поверхности верхнего вĕлле хуппи. Если улей имеет вид козырьковатый, с наплывом, то козырька не делают. Турх. (Курм.). Вĕлле хуппи нӳрелсе, йăвине нӳрĕ çапасран хупă çине, сăмсалантарса, хурăн хуппи çапаççĕ (тонкими дерев. гвоздями).

вĕсене

им, их (дат. и вин. пад. от вăл). Вишн. 66. Вĕсене нихçан та апла тума ирĕк парас пулмасть, пĕр маяхах сыхласа пăхса тăрас пулать вĕсене. Ib. 65. Вĕсене çыхмасан, вĕсенĕн алли-ури чалăш пулĕ, тесе, ан куллянăр; вĕсене çыхмасан, вĕсем чалăш-чĕлĕш аллă-ураллă пулас çук, пушшех тĕреклĕ ӳсĕç вĕсем апла. Ib. Вĕсене вĕри шывпа çăвах тăрас пулать. Чер. чун. яп. й.-к. пур. 19. Çапла раксене е вĕсене евĕрлĕ (у др. вĕсен евĕрлĕ) чĕрĕ япаласене тăшмансенчен çирĕп хупă анчах хăтарса усрать.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

глухой

прил., глухо нареч.
1. хăлхасăр, илтмен; глухой старик халхасăр ватă; азбука для глухих илтменнисен азбуки
2. (син. невнятный; ант. звонкий) янравсăр, уçăмсăр; глухой шум уçăмсăр шăв-шав
3. (син. тихий, безжизненный) улах, тĕттĕм; пушă, чĕмсĕр; глухой угол улах вырăн; глухая улица çынсăр урам; всё глухо вокруг таврара шăпах
4. (син. затаĕнный, скрытый; ант. явный, открытый) пытанчăк, вăрттăн; глухое волнение пытанчăк пăлхану ♦ глухой лес чăтлăх вăрман; глухая крапива суккăр вĕлтĕрен; глухой согласный звук янраман хупă сасă

грунт

сущ.муж. (син. почва)
тăпра, çĕр; рыхлый грунт кăпăш тăпра; открытый грунт уçă тăпра (плёнкăпа витменни); закрытый грунт хупă тăпра (плёнкăпа, кĕленче рамăсемпе витни)

губной

прил.
тута -ĕ; губная помада тута писевĕ; губная гармоника тута купăсĕ ♦ губные согласные тутапа калакан хупă сасăсем

закрытый

прил.
1. (син. ограждённый) хупă, хупăнчăк; витнĕ; закрытое пространство хупăнчăк, хутлăх
2. (син. недоступный) хупă; закрытое заседание хупă лару; закрытое акционерное общество акционерсен хупă пĕрлешĕвĕ; провести закрытое голосование хупă сасăлав ирттер (алă çĕклесе мар, бюллетеньсем ярса) ♦ закрытый перелом шăмă шалта хуçăлни; при закрытых дверях ют çынсене кĕртмесĕр, вăрттăн; вопрос закрыт ыйтăва татса панă

звонкий

прил. (син. звучный, громкий; ант. глухой), звонко нареч.
янравлă, уçă; янăракан; звонкий голос уçă сасă; звонкие согласные звуки янăракан хупă сасăсем; звонко петь песню юрă шăрантар

звук

сущ.муж.
сасă; гласные звуки уçă сасăсем; согласные звуки хупă сасăсем; слышен звук шагов ура сасси илтĕнет; не слышно ни звука пĕр сас-чĕвĕ те çук

китель

сущ.муж., множ. кителя и кители
китель (хупă çухаллă пиншак евĕр тум); военный китель çар çыннин кителĕ

кожура

сущ.жен.
хупă, хуппи (çимĕçсен); картофельная кожура çĕр улми хуппи

кора

сущ.жен.
1. хупă, хуйăр; кора дерева йывăç хуппи; кора дуба юман хуйăрĕ
2. витĕм; кора Земли Çĕр витĕмĕ

корка

сущ.жен.
1. (син. кожура) хупă; апельсиновая корка апельсин хуппи; арбузная корка арбуз хуппи
2. хытă, хытти; хлебная корка çăкăр хытти ♦ корка снега шăн юр, юр хытти; рана покрылась коркой сурана ӳт илнĕ

крышка

сущ. жен.
витĕ, виткĕч, хупă; крышка чайника чейник витти; закрыть банки крышками банкăсене виткĕчпе хуп

обложка

сущ.жен.
хуплашка, хупă; обложка книги кĕнеке хуплашки

панцирь

сущ.муж.
1. тимĕр тум (ĕлĕкхи салтаксен)
2. хупă, витĕ, витĕм (хăш-пĕр чĕр чунсен); панцирь черепахи тимĕр шапа хуппи

скорлупа

сущ.жен., множ. скорлупы
витĕм, хупă; скорлупа ореха мăйăр хуппи

согласный

2. прил.: согласные звуки хупă сасăсем

твёрдый

прил., твёрдо нареч.
1. (ант. мягкий) хытă; çирĕп, пиçĕ; твёрдый грунт хытă тăпра; твёрдые сплавы çирĕп шăранчăксем (металсем)
2. (син. устойчивый) çирĕп, тăтăрхаллă, улшăнман; твёрдые цены улшăнман хаксем
3. (син. решительный) çирĕп, вăйлă; твёрдый характер çирĕп кăмăл ♦ твёрдые согласные звуки хытă хупă сасăсем; твёрдый знак хытăлăх палли (ъ)

фляга

сущ.жен.
1. фляга (çумра çакса çӳремелли лаптак савăт); попить воды из фляги флягăран шыв ĕç
2. фляга (сĕт тултармалли хупă савăт)

чехол

сущ.муж.
хупă, витĕ; чехол для дивана диван витти

чешуя

сущ.жен.
хупă, вĕтĕ хупă (чĕр чунсен, ӳсен-тăрансен); рыбья чешуя пулă хуппи; чешуя ящерицы калта хуппи

шелуха

сущ.жен. (син. оболочка, кожура)
хупă, хуппи; картофельная шелуха çĕр улми хуппи

шкурка

сущ.жен.
1. тир (пĕчĕк чĕр чунăн); шкурка белки пакша тирĕ
2. (син. кожица) хупă, хуппи; шкурка яблока пан улми хуппи
3. хыркăч, якаткăч (çирĕп хăйăр витнĕ пусма е хут)

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

чешуйка

, чешуя хупă; рыбья чешуя пулă хуппи; снимать чешую хуппине тасат.

твёрдый

1. хытă, çирĕп, тĕреклĕ (япала); 2. перен. çирĕп, хăй шухăш-кăмăлне улăштарма юратман (çын); твёрдая власть çирĕп власть; 3. грам. хытă, хытăлăх; твёрдые согласные хытă хупă сасăсем; твёрдый знак хытăлăх палли.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

автостоп

м. ж-д. автостоп (çул хупă пулсан поезда чаракан хатĕр).

глухой

прил. 1. хăлхасăр, илтмен; 2. перен. (равнодушный) чунсăр, хытă чунлă, çын хуйхи-суйхине ăнланман; быть глухим к чужим просьбам çын ыйтнине шута ан ил; 3. (о звуке) янăравсăр, уçăмсăр; говорить глухим голосом кăкăртан тухакан сасăпа калаç; глухие раскаты грома аслати хуллен кĕмсĕртетни; 4. (захолустный) аякри, тĕттĕм; глухая деревушка тĕттĕм ял; 5. (пустынный, безлюдный) çынсăр, шăп, тĕттĕм, улах; глухое место улах вырăн; 6. (заросший) çăра, чăтлăх, чăтлăхланса ларнă, пусса илнĕ; 7. перен. (смутный, затаённый) вăрттăн, палăрми; глухая вражда палăрми курайманлăх; 8. (совершенно закрытый) хупă; глухая стена алăксăр-чӳречесĕр стена; глухое платье хупă платье; 9. (поздний): глухая осень хура кĕр; глухая ночь çĕр варри; ◇ глухое время, глухая пора тĕксĕм вăхăт, уçăмсăр самана; глухая крапива суккăр вĕлтрен; глухой согласный янăраман хупă сасă.

губной

прил. тута ⸗ĕ [⸗и]; губная помада тута помади; губная гармонь тута купăсĕ; губные согласные тутапа калакан хупă сасăсем.

задрать

сов. 1. что, разг. (поднять) çĕкле, тăрат, каçăрт; задрать хвост хӳрене тăрат; задрать голову пуçа каçăрт; 2. что, разг. (загнув, поднять что-л.) çĕкле, тавăр; задрать подол рубашки кĕпе аркине çĕкле; 3. что (надрезав, надорвав загнуть) уйăр, сӳ, хăйпăт, висте; задрать кору хупă уйăр; 4. кого (убить, растерзать) çурса тăк, тулласа тăк; медведь задрал корову упа ĕнене çурса тăкнă; 5. кого, уст. (запороть) ват, хĕне (пушăпа, хулăпа);◇ задрать нос сăмсана каçăрт.

закрытый

прил. 1. (крытый) тăрăллă, çине витнĕ (машина), 2. (недоступный для посторонних) хупă; закрытый конкурс хупă конкурс; закрытое собрание хупă пуху; 3. (плотно закрывающий, глухой) хупă; закрытый воротник хупă суха; 4. мед.: закрытый перелом шалтан хуçăлни; ◇ закрытое море хупă тинĕс (çыранĕсем йĕри-тавраллах пĕр патшалăха кĕрекен тинĕс); закрытое письмо хупă çыру; закрытое голосование вăрттăн сасăлани; при закрытых дверях тивĕçлĕ мар çынсене кĕртмесĕр.

закрыть

сов. 1. что (крышку, створки) хуп, хупса ларт (е хур); закрыть окно 1) чӳрече хуп; 2) (занавесить) чӳречене карса ларт; 2. кого-что (запереть) хуп, хупса ларт, питĕр, питĕрсе ил; закрыть на крючок çаклатса ларт; закрыть на замок çăрапа питĕрсе ил; 3. что (выключить воду, газ и т. п.) хуп, хупса ларт, пăр, пăрса ларт (кран); чар, чарса ларт (шыв); 4. кого-что (покрыть, накрыть) хупла, хупăрла, вит; закрыть голову платком пуçа тутăр çых, пуçа тутăрпа хупла; тучи закрыли небо тӳпене пĕлĕтсем хупăрласа илчĕç; 5. что (прекратить, сделать недоступным) хуп, пӳл, картла, питĕр, чар; закрыть движение çӳреме чар; закрыть дорогу çула пӳл; 6. что (прервать деятельность) хуп, хупса ларт; чар; закрыть собрание пухăва хуп; закрыть фабрику фабрикăна чарса (е хупса) ларт; 7. что (сомкнуть, сложить) пуçтар; хуçлат; закрыть зонт сунчăка пуçтар; закрыть глаза 1) куç хуп; 2) на что, перен. курмăш пул; закрыть глаза на недостатки çитменлĕхсене курмăш пул; закрыть рот 1) çăвар хуп; 2) кому, перен. çăварне пăкăла; ◇ закрыть двери дома перед кем-л. или для кого-л. алăк хупă (камшăн та пулин); закрыть кавычки кавычка хуп; закрыть счёт счёт хуп.

замкнутый

прил. 1. (обособленный) ютшăнчăк, çынпа хутăшман, вăрттăн; вести замкнутый образ жизни çынпа хутшăнмасăр пурăн; замкнутый характер ютшăнчăк кăмăл; 2. (смыкающийся) вĕçсĕр; замкнутая кривая вĕçсĕр çавра лини; 3. (не имеющий выхода) хупă, питĕрĕнчĕк; замкнутый бассейн хупă бассейн.

звонкий

прил. янравлă, уçă; вăйлă, хытă; звонкая песня янравлă юрă; звонкий голос уçă сасă; звонкий лай собаки йытă хыттăн вĕрни; ◇ звонкие согласные лингв. янăракан хупă сасăсем; звонкая монета тимĕр укçа.

интернат

м. интернат (1. хупă шкул; 2. вĕренекенсен общежитийĕ).

канистра

ж. канистра (шĕвексем тытмалли хупă бак).

ко

предлог; хăшпĕр хупă сасăпа пуçланакан сăмахсем умĕн «к» предлог вырăнне усă кураççĕ: ко мне ман пата; ко дну тĕпне (анса кай).

кожа

ж. 1. тир (этемĕн, чĕрчунăн); 2. разг. (кожура) хупă; яблоко с толстой кожей хулăн хупăллă панулми; 3. (выделанная шкура) тир, тунă тир; чемодан из свиной кожи сысна тирĕнчен çĕленĕ чăматан; сыромятная кожа чĕн, чĕрĕ сăран; ◇ кожа да кости шăммипе тирĕ çеç; из кожи (вон) лезть (или вылезти) чун тухас пек тăрăш.

кожица

ж. 1 çӳхе тир; 2. çӳхе хупă; хупă; 3. разг. çурхах.

кожура

ж. хупă (çимĕçсен).

консонантизм

м. лингв. консонантизм, хупă сасăсен системи; консонантизм чувашского языка чăваш чĕлхинчи хупă сасăсен системи.

кора

ж. 1. хупă, хуп, тункăр, хуйăр (йывăçăн); 2. (твёрдый покров) си, çиелти хытă си; çи; земная кора çĕр хуппи; кора головного мозга, мозговая кора пуç мимин тулаш сийĕ.

корка

ж. 1. (отвердевший слой) витĕм, хупă, тункăр, хытнă сий; корка снега юрăн çиелти хытнă сийĕ; 2. (хлеба, пирога) хытти; хлебная корка çăкăр хытти; 3. (кожура) хупă; апельсиновая корка апельсин хуппи; 4. (слой коры деревьев) хупă, тункăр, хуйăр; 5. разг. (обложка книги) хупă (кĕнекен); ◇ от корки до корки мĕн пуçласа вĕçне çитиччен; на все корки ругать пит хытă ятла.

коронка

ж. коронка (1. шăлăн тунинчен тухса тăракан пайĕ; 2. пăсăк шăл çине тăхăнтарса лартакан ылтăн, кĕмĕл е хурçă хупă); поставить коронку на зуб шăла коронка ларт.

крышка

ж. (сосуда) хупă, хупкăç (савăтăн); (ящика) хупăлча (арчан); (люка) витĕ (нӳхрепĕн); (стола) çи (сĕтелĕн); (котла) ывăс; крышка бидона бидон хуппи; крышка погреба нӳхреп витти.

лимузин

м. лимузин (хупă кузовлă çăмăл автомобиль).

луб

м. бот. 1. (волокнистая ткань растений) хупă; 2. (лыко) пушат, курăç; 3. (волокнистая ткань льна и т. п.) сӳс.

лузга

ж. собир. хупă, кишек, кипек (хĕвелçаврăнăшĕн, кантăр вăррин); лузга подсолнечника хĕвелçаврăнăш хуппи.

лущильный

прил. с.-х. хупă уйăрмалли, хупă вистемелли, шĕкĕлчемелли, тĕшлемелли; лущильная машина хупă уйăрмалли машина.

лущиться

несов. (очищаться от скорлупы) шĕкĕлчен, тĕшĕлен; вистен, сĕвĕн; кора лущится хупă вистенет (е сĕвĕнет).

мягкий

прил. 1. çемçе; мягкий хлеб çемçе çăкăр; мягкая шерсть çемçе çăм; 2. (не резкий) çепĕç, ачаш; мягкий голос çепĕç сасă; 3. (уступчивый) йăваш, çемçе кăмăллă; мягкий характер йăваш характер; 4. (тёплый) çемçе, ăшă; мягкая зима ăшă хĕл; мягкий климат çемçе климат; мягкая вода çемçе шыв; мягкий знак грам. çемçелĕх палли; мягкие согласные звуки лингв. çемçе хупă сасăсем.

надрать

сов. что, чего сӳ, сӳсе тултар; коры хупă сӳ; ◇ надрать уши хăлха пĕтĕр, хăлхаран турт.

нёбный

прил. 1. анат. çăвар маччи ⸗ĕ [⸗и]; 2. лингв.: нёбные согласные çăвар маччине перĕнсе пулакан хупă сасăсем.

нис⸗

приставка; ăна янăраман хупă сасăсем умĕн «низ⸗» вырăнне çыраççĕ: ниспровергнуть йăвантарса яр, сирпĕтсе антар.

носовой

прил. 1. сăмса ⸗ĕ [⸗и]; носовые болезни сăмса чирĕсем; носовые согласные лингв. сăмсапа калакан хупă сасăсем; носовой платок сăмса тутри; 2. (находящийся на носу самолёта, судна и т. п.) малти, сăмсинчи.

обёртка

ж. 1. по гл. обернуть; 2. (предмет) хупă, хуплашка, си, тул; тетрадь в жёлтой обёртке сарă хуплашкаллă тетрадь.

обложка

ж. хуплашка, хупă; книга в красивой обложке хитре хуплашкаллă кĕнеке.

оболочка

ж. 1. хупă, тир, хупах, кипке; оболочка плода çимĕç хуппи; 2. (у стратостата и т. п.) çи, хупă; 3. анат. витĕм, тир; слизистая оболочка лăймака витĕм; 4. перен. пит, тулаш; это его внешняя оболочка ку унăн тулаш пичĕ.

отстать

сов. 1. (оказаться позади) кая юл; 2. от чего, разг. юл, тăрса юл; отстать от поезда поездран юл; 3. (о часах) кая юл; 4. (отделиться) хăйпăн, уйрăл; кора отстала хупă хăйпăннă; 5. (перестать надоедать) хăп, уйрăл, чарăн; отстань от меня! кай! хăп!

очистки

мн. хупă, юлашки; картофельные очистки çĕрулми хуппи.

палатализация

ж. лингв. çемçелни, çемçелӳ; палатализация согласных хупă сасăсем çемçелни.

плавный

прил. кал-кал, пĕр пек, тикĕс; плавная походка тикĕс утни (е утă); плавная речь тикĕс калаçу; ◇ плавные согласные лингв. «л», «р» хупă сасăсем.

подо⸗

приставка под⸗ вырăнне çакăн пек чухне çыраççĕ: 1) «й» умĕнче: подойти патне пыр; 2) ик-виçĕ хупă сасă умĕнче: подогнуть хуçлат; 3) çемçелĕх паллиллĕ хупă сасă умĕнче: подошью çĕлесе сыпăн (е лартăп).

покров

м. 1. витĕ, витĕнчĕк, пĕркенчĕк, тум, хупă; покров цветка чечек витти; снежный (или снеговой) покров юр сийĕ (е витĕнчĕкĕ); без верхнего покрова çара; волосяной покров тĕк; белый покров шурă тум; 2. уст. (покрывало) пĕркенчĕк, витĕ, витмелли; ◇ под покровом ночи каç тĕттĕмĕнче; набросить покров пытар, ан палăрт; снять покров уç, палăрт.

покрышка

ж. 1. разг. (крышка) виткĕч, хупă, хупăлча, хупкăч; покрышка горшка чӳлмек хуппи; с покрышкой хупăлчаллă; без покрышки хупăсăр; 2. покрышка, витĕ; ◇ ни дна, ни покрышки çĕр çăттăр.

разделяться

несов. 1. см. href='/s/разделиться'>разделиться; 2. (делиться) пайлан, уйрăл, валеçĕн; звуки разделяются на гласные и согласные сасăсем уçă тата хупă сасăсем çине пайланаççĕ.

разо⸗

приставка; й сасăпа е икĕ хупă сасăпа пуçланакан сăмахсем çумне раз⸗ приставка вырăнне хушăнать: разойтись сарăлса кай, уйрăлса кай; разобрать сӳт, ват.

рас⸗

приставка; ăна янăраман хупă сасăсем умĕн раз⸗ приставка вырăнне çыраççĕ: расколоть çур, çурса пăрах.

рос⸗

приставка, ăна янраман хупă сасăсем умĕнчи роз⸗ вырăнне çыраççĕ: роспуск салатни, салатса яни.

рубашка

ж. 1. кĕпе; верхняя рубашка çиелти кĕпе; 2. спец. (оболочка чего-л.) хупă, çурхах, витĕ, витĕм; ◇ остаться в одной рубашке кĕпе вĕççĕн тăрса юл; родился в рубашке см. href='/s/родиться'>родиться.

свистящий

прил.: свистящие согласные шăхăракан хупă сасăсем.

скорлупа

ж. 1. хупă; яичная скорлупа çăмарта хуппи; 2. перен. (непрочное судёнышко) начар кимĕ; ◇ замыкаться в свою скорлупу ан хутшăн (çынпа), ан интереслен (таврарипе).

слепой

прил. 1. суккăр, куçсăр; 2. в знач. сущ. слепый м., слепая ж. суккăр, куçсăр, суккăр (е куçсăр) çын; 3. перен. суккăр, ăна-кăна ăнланман, тĕттĕм, ăссăр; слепая любовь ăссăр юрату; 4. (нечёткий) лайăх палăрман, начар курăнакан; слепый шрифт лайăх палăрман шрифт; 5. (без участия зрения) курмасăр, пăхмасăр; слепый полёт курмасăр вĕçни; 6. (не имеющий выхода) хупă, тĕплĕ; ◇ слепой дождь хĕвеллĕ çумăр; слепая кишка анат. тĕплĕ пыршă.

согласный

прил. лингв. 1. хупă; согласный звук хупă сасă; 2. в знач. сущ. согласный м., согласная ж. хупă сасă; твёрдый согласный хытă хупă сăçă; правописание согласных хупă сасăсене тĕрĕс çырасси.

среднеязычный

прил. лингв. (чĕлхе) варринчи; среднеязычные согласные варринчи хупă сасăсем.

твёрдый

прил. 1. хытă, нăкă, пирчевлĕ; твёрдое тело хытă япала; твёрдое и жидкое топливо хытă тата шĕвек топливо; твёрдые сплавы çирĕп шăранчăксем; твёрдый грунт пирчевлĕ çĕр; 2. перен. (непоколебимый) çирĕп, тĕреклĕ, кĕре, нăкă; твёрдая дисциплина çирĕп дисциплина; 3. перен. (прочный, устойчивый) çирĕп, тĕреклĕ, тăтăрхаллă; твёрдая опора çирĕп тĕрек; ◇ твёрд знак хытăлăх палли; твёрдые согласные звуки лингв. хытă хупă сасăсем; стоять твёрдой ногой çирĕп тăр.

фляга

ж. фляга (хупă савăт); молочная фляга сĕт фляги.

чешуя

ж. хупă, хытă хупă (пуллăн, çĕлен-калтан).

шелуха

ж. 1. (овощей, плодов, скорлупа, рыбья чешуя) хупă; (семян) кипек, кипенкĕ, ирĕш; картофельная шелуха улма хуппи; рыбья шелуха пулă хуппи; шелуха подсолнечника хĕвелçаврăнăш хуппи; 2. перен. кирлĕ марри, хуппи, çӳп-çап.

шипящий

прил. (о голосе) хăйăлти; (о звуке) чăкăрти, чашлатакан, чăшлатакан; ◇ шипящие согласные лингв. чăшлатакан хупă сасăсем.

шкура

ж. 1. тир; медвежья шкура упа тирĕ; 2. разг. (кожура) хупă; шкура огурца хаяр хуппи; ◇ заботиться о своей шкуре хушăн кăна тăрăш; страх за свою шкуру хушăн хăрани; испытать на своей шкуре ху тӳссе кур; делить шкуру неубитого медведя тытман упа тирне пайла; драть шкуру тир сӳ (сăптăрса ил) спустить у с кого-л. хĕне, лектер, тăхăнтарт; волк в овечье шкуре сурăх тирне пĕркеннĕ кашкăр.

шумный

прил. шавлă, шăв-шавлă; шумная компания шавлă ушкăн; шумная улица шавлă урам; ◇ шумные согласные лингв. шавлă хупă сасăсем.

щит

м. 1. ист. щит (вăрçă хатĕрĕ); 2. (устройство для предохранения от чего-л.) щит, хӳтлĕх; орудийный щит тупă щичĕ; 3. (для построек, настила и т. п.) щит; соломенный щит улăм щит; 4. зоол. (у животных) хупă, витĕм; 5. (доска, стенд) щит; сигнальный щит сигнал щичĕ; ◇ поднять на щит кого-что-л. мухтаса пĕтер (е тăк), ытлашши мухта; на щите вернуться парăн (тăшмана); со щитом вернуться çĕнтер (тăшмана).

Социаллӑ сӑмахлӑхӑн вырӑсла-чӑвашла словарӗ (2004)

закрытый

хупă; закрытое заседание хупă лару; закрытое акционерное общество акционерсен хупă пĕрлешĕвĕ; провести закрытое голосование хупă сасăлав ирттер (ала çĕклесе мар, бюллетеньсем ярса)

заседание

лару; заседание правительства правительство ларăвĕ; закрытое заседание хупă лару; расширенное заседание анлă лару

карцер

карцер (тĕрмесенче, çар казарминче, хупă шкулта айăпа кĕнисене лартмалли пӳлĕм)

конфиденциальный

вăрттăн, хупă; конфиденциальные переговоры хупă калаçусем; в конфиденциальной обстановке вăрттăн лару-тăрура

собрание

1. пуху; закрытое собрание хупă пуху; общее собрание пĕрлехи пуху; собрание избирателей суйлавçăсен пухăвĕ; повестка дня собрания пуху кун йĕрки 2.: Национальное собрание Наци пухăвĕ (хăш-пĕр çĕршывсенче— парламент)

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

хупă

кабык

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

сасă

[sas (sazo)]
voĉo, sono, bruo, onidiroj
уçă сасăсем — vokaloj
хупă сасăсем — konsonantoj
сасă çырни — sonregistr(aĵ)o
хулăн сасă — basa (malalta) voĉa
çинçе сасă — alta voĉo
сасăпа вула — legi laŭtvoĉe
ача-пăча сасси — infana voĉo
сасăла — voĉdoni, baloti
сасăлав — voĉdonado
сасăсăр — senvoĉa, sensona
сас палли — litero

хуп

[ĥup]
fermi (fermu), ŝirmi (ŝirmu), kovri (kovru)
сунчăка хуп — fermi ombrelon
кĕнекене хуп — fermi libron
куçа хуп — fermi okulojn
тĕрмене хуп — enprizonigi, enkarcerigi
хупă — kovrilo
ŝelo
fermita, fermite
хупă алăк — fermita pordo
хупă лару — fermita kunsido
арча хуппи — kofrokovrilo
йывăç хуппи — arboŝelo
çăмарта хуппи — ovoŝelo
панулми хуппи — pomŝelo
пулă хуппи — fiŝskvamo
тимĕр шапа хуппи — testuda ŝelo
хупăла — senŝeligi, senskvamigi
хупăлан — ŝeliĝi
хупăллă — kun kovrilo
kun ovoŝelo, fruktoŝelo ktp
хупăлча (= хупкăч) — kovrilo, ujo
хупăн — fermiĝi
finiĝi
aboliĝi
хупла — kovri
çула хупла — bari vojon
çутта ан хупла! — ne ŝirmu la lumon!
хуплан — kovriĝi, ŝirmiĝi
хуплашка — bindaĵo, librokovrilo

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

хуп

см. хупă.

хупă

, с афф. принадл. 3 л. хуппи; 1. «крышка», «покрышка»; 2. «покров», «верхний слой чего-л».; «скорлупа», «корка», «кожица», «кожура», «шелуха», «чешуч (рыбы)»; тефс XII-XIII вв. кабык, кабук «кора», «кожица»; азерб. габыг, туркм. габык, тур. кабук, кирг., казах., кабык, тат., башк. кабык «кора», «луб»; «кожура», «скорлупа», г»шелуха», «оболочка»; узб. кобик «кора (земная)»; «скорлупа»; тув. хавык, хак. хабых «оболочка», «скорлупа», «шелуха»; сюда же относятся: МК кабчак, уйг., кирг. капкак, тур. капак, азерб. гапаг, туркм. гапак, узб. копкок, тат. капкач, башк. капкас, якут. хаппах «крышка», «покрышка». От глагола: чув. хуп, азерб. гапа, тур. капа, к. каш. жап «закрывать», «затворять»; Замахш. капа «запирать».

хупла

1. «накрывать», «закрывать», «покрывать», «прикрывать»; 2. «заслонять»; 3. «заволакивать», «застилать»; уйг. капли, узб. копла, тат., башк. капла, тур. капа, азерб. гапа «закрывать», «покрывать», «заволакивать», «застилать»; к. калп. капла «насыпать что-л. в мешки» (кап «мешок»); «покрывать»; «обшивать», «обёртывать». От хупă (см.).

Чăвашла-вырăсла фразеологи словарĕ

Илеме яр

Илеме яр портить вид чего.
Лăпсăр-лапсăр хупă лаç ял илемне вăл ярать.

Сăмахшăн кивçене каймасть

Сăмахшăн кивçене каймасть за словом в карман не лезет / не полезет кто.
Уй-хир çынни, мĕн каласси, Каймасть сăмахшăн кивçене. А. Воровьев. [Кĕтерне:] Сăмахшăн кивçене каймасть вăл Елисар кум. А. Ĕçхĕл. — Ĕçсем çеç иртчĕр ăнăçлăн, Вăл йĕкĕте хамах эп тупăп! — Каймасть сăмахшăн кивçене, Сăмах килет çине-çине, Теприн вара çăварĕ хупă. А. Алка.

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

блокпост

ç.с. Транспорта чарса тĕрĕслемешкĕн ятарласа йĕркеленĕ хурал вырăнĕ. [Салтаксем] блок-постсенче хуралта тăраççĕ, уйăхĕ-уйăхĕпе палаткăсенче пурăнаççĕ. ÇХ, 1998, 47 /, 3 с. Милиционерсен блокпостне тапăннă бандăна ...хупăрласа илнĕ. Х-р, 10. 04.1998, 1 с. Нарăс уйăхĕн 24-мĕшĕччен Ингушетипе Чечен Республики хушшинчи блокпостсене хупă тытма йышăннă. Х-р, 25.02.2000, 2 с. Хăйсем [çар пуçĕсем] вара кăнтăрла та блок-постсенчен тухма хăраса лараççĕ. Ар, 2000, 10 /, 1 с. — танкистсен блок-посчĕ (ÇХ, 1997, 20 /, 3 с.); федераци çарĕсен блок-посчĕсем (Х-р, 31.03.2000, 1 с.). — танл., пеккет (Ашмарин, IX, 156 с.).

блок-пост

ç.с. Транспорта чарса тĕрĕслемешкĕн ятарласа йĕркеленĕ хурал вырăнĕ. [Салтаксем] блок-постсенче хуралта тăраççĕ, уйăхĕ-уйăхĕпе палаткăсенче пурăнаççĕ. ÇХ, 1998, 47 /, 3 с. Милиционерсен блокпостне тапăннă бандăна ...хупăрласа илнĕ. Х-р, 10. 04.1998, 1 с. Нарăс уйăхĕн 24-мĕшĕччен Ингушетипе Чечен Республики хушшинчи блокпостсене хупă тытма йышăннă. Х-р, 25.02.2000, 2 с. Хăйсем [çар пуçĕсем] вара кăнтăрла та блок-постсенчен тухма хăраса лараççĕ. Ар, 2000, 10 /, 1 с. — танкистсен блок-посчĕ (ÇХ, 1997, 20 /, 3 с.); федераци çарĕсен блок-посчĕсем (Х-р, 31.03.2000, 1 с.). — танл., пеккет (Ашмарин, IX, 156 с.).

конгрессмен

ç.п., ç.с. Чăваш наци конгресĕн йышне кĕрекен çын (Канаш членĕ е Аслă Пуху делегачĕ). ЧНКăн IV Аслă Пухăвĕн ... хупă ларăвне тулли сасăллă конгрессменсем [текстра, конгресменсем] тата ятарласа чĕннĕ çынсем хутшăнаççĕ. ХК, 2000, 3 /, 2 с. (Х-р, 20.06.2000). Вăл [Г.Архипов] ЧНКна 5 çул ертсе пынă хыççăн ун ĕçĕпе кăмăлсăр конгресçăсем тупăннă. К-н, 2002, 16 /, 2 с.

конгресçă

ç.п., ç.с. Чăваш наци конгресĕн йышне кĕрекен çын (Канаш членĕ е Аслă Пуху делегачĕ). ЧНКăн IV Аслă Пухăвĕн ... хупă ларăвне тулли сасăллă конгрессменсем [текстра, конгресменсем] тата ятарласа чĕннĕ çынсем хутшăнаççĕ. ХК, 2000, 3 /, 2 с. (Х-р, 20.06.2000). Вăл [Г.Архипов] ЧНКна 5 çул ертсе пынă хыççăн ун ĕçĕпе кăмăлсăр конгресçăсем тупăннă. К-н, 2002, 16 /, 2 с.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

витĕ

хупă. Турă Синай тăвĕ çинче икĕ хăма çине çырса закон панă чухне Моисее кĕл чатăрĕ тума хушнă, закон хăмисене арчана хурса арчине кĕл чатăрне лартма хушнă, кĕл чатăрĕнче закон арчи тĕлне ылтăнран икĕ хĕрувим кĕлетки туса закон арчи виттийĕн (хуппин) икĕ хĕрне лартма хушнă <…> [Беседы 1898б:24].

хуйăр

хупă. Лашана сĕлĕ панă чухне йĕкел (икел) çăнăхĕпе е юман хуйăрне (хуппине) çăнăх пек тӳсе квасцыпе хутăштарас пулать те йĕпетнĕ сĕлĕ çине сапса парас пулать [Сельский 1910:4].

Çавăн пекех пăхăр: