Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

актер

актерский
кино актерĕ — киноактер
актер ăсталăхĕ — актерское мастерство

диафрагма

фото, кино
диафрагма (объектив ăшĕнчи çавра шăтăклă карă)

закрепитель

фото, кино
закрепитель
ӳкерчĕксене закрепителе яр — положить снимки в закрепитель
закрепительпе çирĕплет — закрепить пленку

кадр

I. кино, фото
кадр
кинохроника кадрĕсем — кадры кинохроники

кассета

кино, фото кассета (фотопластинка е кинопленка йĕнни)

кăмăл

3.
желание
кăмăл пур — есть желание (делать что-л.)
кăмăл çук — нет желания
кăмăл ту — желать, хотеть
эпĕ кинона кайма кăмăл тăватăп — я хочу пойти в кино
кăмăла çырлахтар — удовлетворить желание
кăмăла тултар — 1) исполнить желание 2) доставить удовольствие

кино

1.
кино, кинотеатр
кинона кайма билет ил — взять билеты в кино

кино

2.
кино, кинематография
кино-
сасăсăр кино — немое кино
совет киновĕн çитĕнĕвĕсем — ист. успехи советского кино
кино апарачĕ — киноаппарат
кино ленти — кинолента
кино промышленоçĕ — кинопромышленность

кино

3. прост.
кино, фильм
кино кăтарт — показывать кино
кино кур — смотреть кино

кур

3.
смотреть, наблюдать
замечать
курса çӳре — обозревать, рассматривать
курмалли зал — зрительный зал
телевизор куракансем — телезрители
кино куракансен конференцийĕ — конференция кинозрителей
курса тăранма çук — не налюбуешься, не насмотришься
курăпăр-ха, мĕн пултарăн эсĕ — посмотрим, на что ты способен

мультипликаци

кино
мультипликация (ӳкерчĕксене е пуканесене ӳкерсе илсе кинофильм туни)

мультипликациллĕ

кино
мультипликационный
мультипликациллĕ фильм — мультипликационный фильм

оператор

2.
оператор (кино ӳкерекен)

павильон

2.
павильон (кино ӳкермелли е выставка ирттермелли аслă çурт)

панорамăллă

панорамный (авăнчăк анлă экранлă)
панорамăллă кино — панорамное кино
панорамăллă кинотеатр — панорамный кинотеатр

сирĕнсĕр

мест.
лишит. п. от эсир:
без вас
вас
сирĕнсĕр пуçне — кроме вас; за исключением вас
сирĕнсĕр — алăсăр пекех — без вас — как без рук
сирĕнсĕр эпир кинона кайса килтĕмĕр — без вас (в ваше отсутствие) мы сходили в кино

студи

3.
студия (кино ӳкерекен предприяти)
документлă фильмсен студийĕ — студия документальных фильмов
кинохроника студийĕ — студия кинохроники

титр

кино
титр (кадр айне çырнă сăмахсем)
титр çыр — титровать
титр çырнă фильм — титрованный фильм

хĕтĕхле

2.
уговаривать, убеждать
вăл пире кинона кайма хĕтĕхлет — он уговаривает нас пойти в кино

экран

2. перен.
экран (кино ӳкерни тата кăтартни)
совет экранĕн ăстисем — мастера советского экрана

вĕсен

3.
выступает в роли дополнения
при гл. со значением желания или долженствования :
вĕсен кинона каяс килмест — им не хочется идти в кино
вĕсен паян ĕçе тухмалла — они должны сегодня выйти на работу

мĕншĕн

◊
мĕншĕн тесен — союз потому что, так как, ибо
вăл кинона пымасть, мĕншĕн тесен ку фильма курнă — он не пойдет в кино, потому что уже видел этот фильм

мĕншĕн те пулин — почему-либо
эпĕ мĕншĕн те пулин килмесен, мансăрах пуçлăр — если я почему-либо не приду, начинайте без меня

реклама

рекламный
кино реклами — кинореклама
çутатакан реклама — световая реклама
хаçатăн реклама уйрăмĕ — рекламный раздел газеты
реклама пар — давать рекламу, рекламировать

пленка

2. фото, кино
пленка
негатив пленка — негативная пленка
сарлака пленка — широкая пленка
плĕнка çине ӳкерсе ил — заснять на пленку

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

ту

делать, сделать. См. тăв. Регули 1439. Паян те тăвас, те тăвас мар. ГТТ. Хăйне хай нимĕн тăваймас. КС. Эпир иксĕмĕр тем те тăвăттамăрччĕ-çке те. Еще бы, мы с тобой чего бы не сделали. Кан. Конюхне кӳлтерсе лаша çине лармасăр хăй ĕçĕпе те вăл çĕр утăм тумасть. N. Ун пек çынсем, хам тӳрĕ пулсан та: туса паман-и? пулăшман-и? теççĕ. N. Мана мухтамалла турĕç. Вишн. 72. Çав шыв çулĕ пĕр-пĕр çырмаран, е туран юхса тухĕччĕ, анчах эпир пусă алтса унăн çулне татса, шывне алтнă пусă ăшне пухăнакан тăватпăр. Кан. 3840 кублă метр туса пĕтермен япала (полуфабрикат). Регули 1049. Эп она поян турăм, вăл поян полчĕ. Чăв. й. пур. 26°. Вăл каланă: мĕн тăваççĕ манпа? тенĕ. Вишн. 68. Çапла ĕнтĕ пирĕн кунсерен хамăр ăша е сакăр, е вунă кĕрепенке шыв кӳртмелле. Апла тумасан, пирĕн ӳт туртăнса каять. N. Кĕлеткенне куçне лайăх туман. Глаза у портрета не вышли. Сред. Юм. Ырлăх туни шырлăх туниех мар-ха ô. Если добро сделал — это не то, что худо сделал. Изванк. Мĕн тăвас? Нимĕн тума та çук, хайхи Микул карчăкне (йомзе) пуççапас пулчĕ (пришлось ее просить). N. Мĕн тăва пĕлес манăн? В. С. Разум. КЧП. Ма ута каç яратăр, çухалсан мĕн тăвăр-ха вара (что будете делать)? Регули 49. Хам тумаллине сана патăм. N. Конта мĕн туса тăратăн. || Работать, делать, производить. Орау. Эпĕ аттене сакăр çул кăмака çинче вырттартăм. Кăмака çинче выртнă çĕрте: туни ман, туманни сирĕн, тетчĕ. Регули 580. Тусан порте пулать. Ib. 1258. Ашшĕ пек тумасть, япалана ялан орăх тĕслĕ тăвать. Ib. 670. Çак çын, çакне тăваканĕ вилсе; çакна тăвакан çын вилсе. Ib. 217. Сирĕн тăвакан пор. Ib. 328. Çав çын конта корăнмасть, çак япалана тăваканĕ. Ib. 829. Эп пĕлетĕп çав çынна, çак япалана тăвакан çынна эп пĕлетĕп. Ib. З2. Тумалла пулсан килĕ вăл. Ib. 52. Ĕç тумаллинчен окçа исе поли? Ib. 1503. Эп сана çĕмĕрме (çемĕрмешкĕн) туса патăм-и? Ib. 341. Кăна эп туса. Ib. 1543. Эп тусаттăмччĕ те, йорал полмарĕ. СТИК. Туса-туса, авантарах ту. Раз принялся, сделай как следует. || Альш. † Пятам-пянам килне хăна пулăр: тунă хурçă пулмин те, çăкăрĕ пур. Ib. † Кĕтнĕ хăни эпир-мĕн! пиçнĕ яшки пире-мĕн! тунă хурçи сире-мĕн! || Строить. Юрк. Пурăнма çурт туса хурат. Ib. Çĕнĕ çурт туса пама та шухăшлат. Ib. Чул çуртсем тума пĕлнĕ (умели). Ib. Ялсем, хуласем туса (aedificando). || Выращивать. Ашшĕ-амăшне. Вăл темĕн чухлĕ çĕр тара илсе тырă акса, тĕрлĕ пахча çимĕçĕсем туса пурăннă. О сохр. здор. Халĕ кирек ăçта кайсан та, купăста пит тăваççĕ. Альш. Темĕн чухлĕ хăяр туса, темĕн чухлĕ хăяр сутнă. || Выделывать. Сред. Юм. Покан орине çавăрса тунă (о точеных ножках стула). Чем люди живы. Туман тиртен пулсан та, кĕрĕк — кĕрĕкех. || Мочь, быть в состоянни. Регули 701. Тумалла çын вăл; вăл кона тумалла. Ib. 35. Тумалли çынĕ пур унта. Ib. Кона тумалли çын кайса. Ib. 689. Тăвасси çын çавă. || Трогать, задевать. N. Мĕн тăватăн эс унпа? Что ты там трогаешь? || Творить, создавать. К.-Кушки. Эпĕ вĕçен-кайăк (хут çĕлен) тăвап та, çӳлелле вĕçтерсе ярап. Я устрою птицу (бумажный змей) и пущу ее по воздуху. Юрк. Туса пĕтерсен: епле пур япалине те аван турăм-ши, тесе, шухăшласа пăхкала пуçланă. || Сшить, связать. Янш.-Норв. Кăçал хăй валли виçĕ кĕпе, арçын кĕпи виççĕ, тата хĕрлĕ йĕм иккĕ турĕ (сшила). Дик. леб 43. Вăл çипрен çиелтен тăхăнмалли вăрăм çанăлă вунпĕр кĕпе çыхса ту. || Обрабатывать, производить. В. Олг. Онăн çĕр пор: тырă туат, вутă туат. || Скосить и убрать (сено). N. Утă турăр-а? N. Утă мĕл(л)е турăн? Как ты убрал сено? Календ. Тепĕр çулне çулчĕç, тет те, темĕн чухлĕ утă турĕç, тет. || Сбивать (масло). Урмаево. Хăш куршак сĕтне чăкăт турĕ, тет, хăш куршак сĕтне услам çу турĕ. || Устраивать. К.-Кушки. Пирĕн апата кунта çимелле тумалла. Нам надо устроить так, чтобы обедать здесь. Альш. Ваттисем хăнана кайсан, килте çамрăксем уллах тăваççĕ. Юрк. Пус та туса памарĕ! И колодца не устроил (не нанял вырыть). N. Аннене аван пурăнмалла тăвăр, вăл пире ӳстерчĕ аван. N. Ука тăвăр (складчина?). Нижар. Çак хăтан ĕçкине, такçан та туман ĕçке, килсе курас терĕмĕр. || Совершать. N. Кĕл-туса çӳреççи вĕсем? — йăли анчах. || Составлять. N. Тата сире чăвашла словар тунă теççĕ. Çав словаре, тата ытти хăвăр тунă кĕнекесене мана ярсан, эпĕ уншăн калама çук савăнăттăмччĕ. || Производить. N. Унтан провăд сыпнă тĕлсене изоляци туса тухрĕç. || Варить (пиво и пр.). N. Сăра турăмăр, ака яшки тăватпăр. || Гнать (самогонку). N. Кăмăшка тунă. || Печь, приготовлять. N. Çимĕк иртсенех вырăс эрни кунĕ ирхине теçетниксем кашни килĕрен: ӳчӳк пашалăвĕ тăвăр! тесе, хăваласа çӳреççĕ. || Родить. ГТТ. Ача тăваймасăр вилекен те пур (случается, что и умирают). Буин. Ача туман арăм (чирпе пăсăлнă арăм) хурланать. Упăшки пит пăшăрханать. N. Тата йинке ача турĕ. N. Ача тума тытăннă. У нее приблизились роды. Ст. Чек. Хĕр туни, ывăл туни? || О животных: отелиться, ожеребиться и пр. Скотолеч. 28. Ĕне темĕн чухлĕ лайăх пулсан та, пĕтĕ чухне начар çитерсен, тĕреклĕ пăру тăваймĕ. Чаду-к. Сысна тăвать вуникĕ çура, сутатăп, укçипе пĕр кĕсре илетĕп, вăл кĕсре кашнă çул тьыха тăвать. НТЧ. Çакă ĕнене сĕтлĕ-çуллă ту, кашни çул пăру тумалăхне пар. (Моленье ĕне ырри). || Приносить плод. Баран. 102. Çапла (например), шĕшкĕ çулсерен чечеке ларса темиçе çулччен мăйăр туса тăрăть (приносит орехи). ПВЧ 123. Укушка умĕнчи улмаççи, улма тумасть-мĕн усси? N. Картара омлаççисем омла туса-и, туман-и? Якейк. † Ати карти пилешлĕх, пилеш туман торат çок. Ib. † Ати карти — сат карти, оммине тумаçть — мĕн осси? Шинар-п. Вăрманта çулла шĕшкĕсем мыйăр тăваççĕ, тата юмансем йĕкел тăваççĕ. В. Олг. Омла ту (о яблоке), тьыха ту, пăру ту, потяк ту и т. д. || О новом месяце. N. Çĕнĕ уйăх тунă. Нюш-к. Пирĕн уйăх туни виç кун çитрĕ, уйăх туни ик эрне ĕнтĕ, уйăх тусан çăмăр çăвмалла, теççĕ. || Coire cum fem. Буин. и др. || Совершить что-либо. Тораево. Карчăк тухнă, тет те, хăвалама (преследовать) тапратнă, тет; курчĕ, тет те, кăшкăрма тапратăрĕ, тет: турăн мана, çука юлмала турăн пĕтертĕн (погубила ты меня?) тесе кăшкăрат, тет. || Справлять, праздновать. Юрк. Атьăр халĕ паян, аслă уяв туса, пĕрер курка ĕçсе пăхар, тесе чĕнет. N. Сорхори контах турăмăр. N. Эпĕ килтех çăварни турăм. ЧС. Пирĕн таврара сĕрене мункун икĕ кун тусассăн виççĕмĕш кунĕнче, кăнтăрла иртсен, каяççĕ те, тепĕр ирччен çаплах çӳреççĕ. Абаш. Ачасене çимĕк тума (çăварни, сорхори тума) яраççĕ. || Почитать. N. Аттене атте тăвас, хунчăкама хунчăка тăвас. Лайăхрах пăхса ярас. || Приносить в жертву. N. Сан ачу йĕрĕхрен, сана вăл пĕр така тумасăр та каçарас çук, тет. || Наговорить, заговорить. Альш. Çын туса панинчен вĕрес. N. Тухатмăш тума пĕлекен çын курайман çынна час-часах пĕтерсе хурать. Май килсен е хăйне, е лашине, тата ытти япаласене те туса парат. Кан. Ну, карчăк, ан куллян! Куç турăмăр! тесе çухăрса ятăм. || Совершать обряд. N. Пирĕн ялта кашни çул чӳк тăватчĕç (совершали „чӳк“). || Уговаривать. Ала 2. Çапла туса-туса çӳреме вĕрентсе пулĕ-и, тесе, ĕмĕтленетĕп (надеюсь, но не знаю, удастся ли). || Выдвигать. Альш. Çынна мĕн тăвин — чĕлхе тăват. Главное для человека — уменье говорить. || Выставлять, выхвалять. Альш. Ялан та хăйсенне авантарах туса калаçаççĕ (выставляют с хорошей стороны). || Приставлять (к чему). Янтик. Хăлхине çтена çумне турĕ те, тем илтелерĕ. || Превратить, привести. Орау. Эпĕ ăна питне-куçне чĕп-чĕрĕ юн тăвăп.— Турăн, вилним вăл, сана чĕп-чĕр юн пуличченех хĕнеттерме, ай кăшкăрма çăварĕ çук-и? ТХКА 94. Тытса чарми лашине çапса утми турăмăр. Регули 1056. Шорăран хора полчĕ, пусăкран пĕчĕккĕ турăм. Ала 12. Эпĕ сана хĕпĕртемĕлле тăвăп, а лешне, асту, хурланмалла тăвăп. || Повернуть (к чему). Емелкке-Т. Хăлхăна ман енне туса тăр. Стой ко мне ухом. Ib. Питне ман енне ту. Повернись лицом ко мне. Ib. Çурăмна ман енне ту. Çĕнтерчĕ. Çурăмне кантăк патнелле туса сĕтел хушшине чăлха çыхма кĕрсе ларать. ТХКА 49. Ачасем, ак çапла. Кашкăрсем тапăнсан, виçсĕмĕр те пĕрле, çурăма, ĕнсене пĕр-пĕрин енелле туса тăмалла. Кашкăрсем пире хыçалтан, ĕнсерен ярса илсе туламалла ан пултăр. || Уложить. N. Пырсассăн, пурттине е кусарне юхакан шыв çине çивĕччине çырма пуçнелле туса пăрахаççĕ. || Наладить, устроить. N. Вĕсене куçнă чух пулăшас пулать, вĕсем хăйсем вăйĕпе анчах пурăнăç тăваймĕç! Кан. Мĕнле те пулин пирĕн пата та кино уйăхра пĕрре çитсе тăракан тăвасчĕ. || Изменить что-либо. N. Килнисене кӳрт, нимĕн те тума памăпăр вĕсене, тенĕ. || Решить, принять решение, присудить. В. С. Разум. КЧП. Шемекке (Шемяка) чула курать те: укçа пулĕ, тесе, хĕпĕртет. Çавăнпа Шемекке чухăн енелле тăвать, утне чухăна парать, хӳри ӳссе çитиччен; курпуна кĕпер çинчен чухăн çине сикмелле тăвать. К.-Кушки. Хулана кайма турĕç. Решили итти в город. Альш. Канаш туса хатĕрленеççĕ. Юрк. Пама тумаççĕ. Не решаются выдать (замуж). Ib. Апла пулсан, сирĕн сăмахра итлесе, унта кĕме (поступить) тăвам. Ib. Ĕлĕк тепĕрне илесшĕнччĕ; вăл пымарĕ, тепĕр çынна качча кайма тунă иккен, эпĕ ăна пĕлмесеттĕм. N. Вĕсемпе вăрçма туман. С ними не решили сразиться. Орау. Эпир паян пурсăмăр та киле кайма турăмăр. Якейк. Паянтан малашне ун пек калаçмалла мар турăмăр. Демид. Кăсем кунта ларма тумаççĕ: кунта пысăк шыв, ачасем шыва кайса пĕтĕç, теççĕ. Юрк. Унтан ĕлĕктерех тепĕрне çураçма тусаттăм, вăл тата ĕлĕк хăй савнине сăмах пĕтернĕ пирки пыма тумарĕ. Ала З. Çавна каласан, хĕрне кăлармалла тунă, тет. N. Çавăншăн вĕсем ăна пухăва хăйне чĕнтерме тунă. N. Кӳртме турĕç. N. Ăна сут пилĕк тенкĕ штрав турĕ. || Предназначать. N. Мĕншĕн çак куна курмалла тунă-ши? || Наживать (имущество, деньги). Орау. Эпĕ турăм, вăсам та манран ан юлччăр, çавăн пекех туччăр. Юрк. Каскалама кайса çӳресе укçа тăват. Б. Олг. Пасара антарнă япалая сотас полат, окçа туас полат. Ст. Ганьк. † Ик сар-кайăк эпĕ тытрăм, ик-çĕр манит тумашкăн. Юрк. Ку, пĕр çав ĕçе пĕлсен, ыттисем кĕрешме хăранине курсан, çынсем умĕнче; эпĕ кĕрешетĕп, тет те, 25 тенкĕ, лаша сутса тунă укçине, çĕре кăларса пăрахат. Ib. Çав пуçтарса тунă укçасенчен... N. Хăш чухне юрлă арăмĕн юлашки тенкисене саклата хурать те, пуян валли эрех илме укçа туса каять. || Сделать наклад. N. Хусана килсе хама таккулăхах пилĕк тенкĕ туса каяп (израсходовал без пользы). || Относить к чему. ГТТ. Кунтисем çинчен çырнă çырăвăмра эпĕ кунтисене вир-ялсенчен пайтах уйрăм халăх туса çыртăм. || Капк. А мĕн тăватпăр мĕншĕн хупнипе? А зачем вам знать, почему она закрыта. Регули 53. Он каймалипе мĕн тăвас пирĕн. || С подражательными словами — издавать, производить. Альш. † Чĕнтерлĕ те кĕперсем чăлт та тумасть, йĕс таканлă утсем каçмасан. N. † Виç кĕпер те хут кĕпер, епир каçса килнĕ чух, кăптăр-каптăр тăва юлчĕ.|| С предшествующей частицей „пек“ — делать вид, притворяться. N. Çул çинче тилĕ вилнĕ пек туса выртать, тет. Бес. чув. 2. Лаша унта кăшт çăмăлтарах пулмĕ-ши, тесе, çул аяккинелле туртса пăхам пек турĕ. Юрк. Вĕсенĕн килĕ-çурчĕсене хăне сутнă туса хут çыртаратчĕ. Альш. Юратат ăна (его) вăл, сăмах шанат, пĕрлĕ ĕçнĕ-çинĕ те тăват унпа. N. Азов хулине иртсе кайнă пек туса (притворившись), тӳрем çĕрелле пынă. Юрк. Вăл каллех, тусĕ хăйĕнчен кулат пулĕ тесе шухăшласа: эй, пире юрат-çке, тет, хăйĕнчен хăй ирĕксĕр кулăш пек туса. || Быть принятым. N. Сат картинчи сарă омлине ме татмала тунă-ши (принято срывать)? || Употребл. в соедин. с причастием наст.-прош. времени: ӳкекен ту, ыратакан ту. || Употребл. в чувашизмах. Альш. Вăл епле пурăннине те, калаçнине те итлесе тусах ларман çав эпир. Янтик. † Чатăр картăм улăха, типтĕр, терĕм, хĕвелте, типмерĕ те тумарĕ. ЧС. Вăл вилес-тусан, епле пурăнăпăр-ши, тенĕ амăшĕ чирлĕ чух. N. Ку хирте тырра лайăх ӳстерекен çемçе тăпрана юхтарса кайнă анасем çаралса юлчĕç.— Мĕн тăвассу пур, теççĕ, тыррăна çапах акас пулать. N. Тунăлăху-мĕнӳ!.. Ты ничего не можешь делать (не способен). ГТТ. Куçарас-тăвас тĕлĕшрен ниçтах та юрăхсăрах тунă-хунă мана (нашли меня плохим переводчиком). П. И. Орл. Çапла... Çакăн чул-ха пĕлни-туни (пока узнал только это). Альш. Сĕтел çитти сарăлмас та, тумас та, тет. Торп-к. † Ытармалла мар сана, тытрăм-турăм тотине. || Выращивать. Эпир çур. çĕршыв 14. Эсир çимĕç пахчинче мĕн лартса тăватăр. N. Акса ту, лартса ту. || Ачач. 83. Пилĕкне явса тунă пиçиххи çыхнă.

хыптар

понуд. ф. от гл. хып. Вишн. 62. Вăл çăварне хыптарсан та çимест пулсан, ăна ирĕксĕрех çитерес пулмасть. Сборн. по мед. Ачана йăпатас тесе вĕсем ĕмкĕчĕ хыптараççĕ. Сред. Юм. Хыптарать: 1) в рот сует; 2) очень желает. Букв. Ун çăварне чĕлĕм хыптарнă. N. Çăварĕсене çăварлăх хыптарнă. Изамб. Т. Хыпчăкпалан шăрпăк хыптарса кăлараççĕ (из руки). КС. Хыптарса ил (çырттарса ил), взять щипцами. Кан. Халăх сахăрсăр, супăньсĕр тарăхса пурăннă вăхăтра, ку икĕ намăссăр хăйĕн çывăх çыннисене пăчĕ-пăчĕпе шур çăнăх, пуçĕпелен, чей-сахăр, арчипелен супань хыптарса пурăнчĕç. N. Тем тĕлĕк хыптарчĕ! Забыл (сделать дело). || ГТТ. Ачасем Сĕве хĕррине вăлта хыптарма кайрĕç (ловить рыбу на удочку). || Поджигать, зажигать, сжигать. Орау. Икĕ ухмах юлнă та, пĕрне пĕри хыптара хыптара çунтарса яраççĕ (поджигают). КС. 1919 çулта бандитсем пирĕн пӳрте хыптарса ячĕç (подожгли). Б. Хирлепы. Кукша тула тухрĕ те, пӳртне хыптарса ячĕ, тет. (Из сказки). N. Лампăчкăсене хыптарса кăларсах мĕн чулĕ укçа тухать-ши? (в кино). Сет-к. Ĕлĕк пире те хыптарса ячĕç (подожгли). Ib. Сорăхсам панче хăмăл хыптартăмăр анчах (жгли здорово). N. Ăшне вут хыптарнă пушă кăкшăм. Ст. Чек. Вут хыптарнă = чĕртнĕ. || Торопить. Собр. Малтан хыптаракан çын кайран тăранать. Сунчел. Хыптарат = васкатат. Сред. Юм. Час хăпар, çăкăр, тесе хыптараç те çонтараççĕ. (Говорят женщины после того, как они замесили тесто). || Подрезать. Ст. Чек. Ку Иван вилни ĕнтĕ мана хыптарчĕ (подрезала). || Замаять. СТИК. Уретник ĕнтĕ чыст хыптарче (замаял) мана, ĕретлĕ çăкăр та ларса çимен. || Вызывать жажду. КС. Мĕншĕн эсĕ шыв çук хирте ăшĕсене хыптарса çĕмĕренĕсене пăрахтартăн? N. Çимесĕр выçăхтармăп сире, ĕçмесĕр ăш хыптармăп. || Надоедать, надоедливо просить. См. йĕренки. Сред. Юм. Ачисем туя каясшĕн хыптараççĕ, ямаççĕ вит çавсене! || Бить. Бугульм. † Вуник вĕçлĕ чĕн пушăпа хыптарăпăр, çунтарăпăр. Т. II. Загадки. Пĕр лутра йĕкĕт пилĕкне туртса çыхнă, çĕлĕкне хуçса лартнă, хыптарать те çунтарать (жарит). (Мунчара милкĕпе çапăнни).

пĕтер

(_пэ̆_дэ_р), кончить. N. Çыру пĕтернĕ чух, тĕп кĕнекесем çине: хресченсем çĕр илеççĕ, тесе, çырман. || Прикончить, прихлопнуть, прекратить. Якейк. Вăсам ку ĕçе хопласшăн, пĕтересшĕн. Они хотят потушить дело. N. Эпĕр пурнакан Микула хуçа та начарлана пуçлаþ, ясмăк яшкисем анчах çитарат, ĕçне пĕтерме те шутлат кăçалхи çул. Кан. Аслă сут ачине Шаравтинăв патĕнче усрамалла тăвать. Арăмĕ вилнĕ пирки ĕнепеле кĕлет шырассине пĕтерсе лартать (прекращает). || Истреблять, уничтожать. Ивановка. Халĕ ĕнтĕ вăрмансене пĕтерчĕç, тыр та пулакан пулчĕ. || Погубить. Н. Байгул. Пĕтертĕн эсĕ ман пуçа. Погубил ты меня. N. Вĕсем пире пĕтермесĕр каймаççĕ. || Изругать. КАЯ. Кĕсем тата аттене каласа кăтартсан, атте пĕтерет ĕнтĕ (отец со мною, не знаю, что сделает). ЧС. Аçу пасартан таврăнсан, умма татнăшăн пĕтерет. || Износить. Юрк. † Урам чипер пулсассăн, йĕс таканлă атă тăхăнăтăм; хĕрсем лайăх пулсассăн, хранчус тутăрма пĕтерĕтĕм. Якейк. † Çийăм толли сар кĕрĕк, çия тăхăнса пĕтермесĕр, сар хĕрсенчен уйăрлас марч. N. † Çуна лайăх тиейса, çынтан иртсе чупас мар, çуна тупанне пĕтерес мар. || Издержать, употребить. N. Пылчăкĕсене çуса вунă кĕрепенке супăн пĕтернĕ. || Промотать. Юрк. Чул çурта парсан, вăл ăна та пурĕ-пĕр пĕтерет. || Вылечить. N. Иванпа Якур шатрине пĕтереймерĕм (т. е. не могла вылечить сыпь). || Издеваться, надсмехаться. N. Сайра кăна çыннăн пысăкрах куç пулать те, ăна та пулин ыттисем: лаша куç, тесе, пĕтереç. || N. † Ир те куртăм эп сана, каç та куртăм эп сана, килессу çук эс мана. Мĕшĕн сăмах пĕтертĕн? N. Аппаçăмах çавă пур, çичĕ ютăн ачипе тахçанах сăмах пĕтернĕ. N. Тата савăт хуçисем пĕр канаш пулса хăйсем хунă хакран йӳне сутмалла мар канаш пĕтереççĕ. || Вышить, сшить. N. † Шорă тотăр пĕтертĕм, пăрасни кон çыхас пек. Пазух. Улача кĕпе, йĕтĕн çуха, ан пĕтерсем лутшах, тăхăнаймăп. Бугуль. Французский тутăр (вĕç) пĕтернĕ чух пуçра симĕс тутăр пулминччĕ. Альш. Ватă карчăксем çутăлтарса яраççĕ (форсят в нарядах) çĕнĕ илемлĕ пĕтернĕ сурпансем, илемлĕ пĕтернĕ кĕпесем. IЬ. † Улача чаршав çӳçине шав укапа пĕтернĕ, шурă чаршав çӳçине шурă пурçăнпа пĕтернĕ. Бур. † Шурă шупăр аркине шурă пурçăнпа пĕтернĕ, кăвак шупăр аркине кăвак пурçăнпа пĕтернĕ. N. † Улача кĕпе кам тăхăнмĕ, аркине хăмаçпа пĕтерсен. С. Тим. † Шур тăваткăл тутăр пĕтертĕм, кĕçĕн çăварни кун çыхас пек. Н. Карм. † Ăлăхрăм çӳлĕ ту çине, лартăм шурă чул çине, пурçăн сарă пĕтерме; пурçăн сарă пĕтет пуль, пуçăм сая каять пуль. Якейк. Пыçаххи пĕтерес тени пыçаххи вĕçне çӳçе ярас тени полать. IЬ. Пиртен кĕпе касаççĕ, ĕçлеççĕ, пĕтерсе тăхăнаççĕ. Сред. Юм. Кĕпе пĕтерет-ха ô. Узорчатую рубашку шьет. IЬ. Сорпан пĕтерсе çыхрăм. Сготовил убор и завязал им голову. IЬ. Тотăр-сорпан пĕтерет, припасает вещи, нужные замужним (головной убор). НАК. Кăмăлча илсессĕн кайран, хĕрин ашшĕсем хĕрне валли япаласем пĕтерме таварсем илсе параççĕ. Хĕр вара, япаласем илсе парсассăн, хĕр çумăçсене пухать те, мĕн пур пĕтермелли япалисене пурне те пĕтерттерет. || В качестве вспомог. гл. Изванк. Микул карчăкĕ тата темиçе пинĕ тĕслĕ каласа пĕтерчĕ те, анчах эпĕ унăн сăмахĕсене пĕтĕмпех астуса çитерейместĕп. IЬ. Пĕр çулне пирĕн патра çĕр виçрĕç те, пĕтĕм ял çĕр тавраш туса пĕтерчĕç [все пересовершали (посовершали) «сĕр тавраш»]. М. Сунч. Тата турăш умне тем чухлĕ çурта çутса пĕтернĕччĕ (при изгнании мора). IЬ. Киле ан кĕтĕр тесе (т. е. мур), хапхасене тикĕтпе сĕрсе пĕтеретчĕç. Сёт-к. Утсам панчи ачасань, çурса (= çывăрса) кайсан, орисене салтаç те, çăпата кантрисене тĕвĕллесе пĕтереç вара. Орау. Туса пĕтерсен (савине, по миновании надобности), вуласа пĕтерсен (кĕнекине) кӳрсе пар. Ал. цв. 9. Вăл тумланса çăвăнса пĕтерет те, çак тĕлĕнмелле çĕнĕ ĕçрен ĕнтĕ тĕлĕнмест те. В. С. Разум. КЧП. Ана çинчи çулнă пăрçама уйĕпех çил вĕçтерсе пĕтерчĕ. Кан. Ачана пĕчĕк чухне тем тĕрлĕ кипкесемпе чĕркесе, çыхса пĕтермелле мар. IЬ. Чăвашла кино картин куртăм та, татах курас килсе пĕтерет. Альш. Тутар килне-йышне ырласа пĕтереймес (всячески хвалит татарскую семью): чăваш тутара тус тăвать, хăнана çӳрет. Аттик. Вĕсем тата нумай каласа пĕтереççĕ те, эпĕ анчах вĕсем пек тĕпĕ-йĕрĕпе пĕлейместĕп. Истор. Хăйне пĕр-пĕр усал ан туччăр, тесе, вĕсене малтан икĕ вут хушшинчен кăларнă, унтан хăйсенĕн кĕлеткисене пуççаптарнă, чĕркуççи çине лартса пĕтернĕ. N. Çапах эпĕ вĕсем каланине малтан пит ĕненсех пĕтермерĕм. N. Çак çурт тавра йывăçсем лартса пĕтерĕр.

кино

кинематограф, кино.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

билет

сущ.муж.
1. билет (тӳлесе илнĕ хут); железнодорожный билет чугун çул билечĕ; билет в кино кино билечĕ; купить лотерейный билет лотерея билечĕ туян
2. билет (пĕр-пĕр организацире тăнине çирĕплетекен хут); профсоюзный билет профсоюз билечĕ
3. хут, билет (кĕске текстлă карточка); пригласительный билет йыхрав хучĕ; экзаменационный билет экзамен билечĕ ♦ банковский билет банк билечĕ (укçа илмелли)

давать

глаг. несов.
1. см. дать
2. давай, давайте частица, выражает побуждение к совместному действию айта, атя, тавай; Давайте пойдём в кино! Атьăр кинона каятпăр!; Давай шагай! Атя ут!

желать

глаг. несов.
1. кого-что и чего, также с неопр. ф. (син. хотеть) кăмăл ту , шут тыт; -ас (-ес) те; -ас (-ес) кил; дети желают пойти в кино ачасем кинона каяс теççĕ
2. кому кого-чего или с неопр. ф. сун; Желаю Вам доброго здоровья! Сире ырă сывлăх сунатăп! ♦ оставляет желать лучшего пит лайăхах мар (ĕç, япала)

зритель

сущ.муж., зрительница жен.
куравçă, куракан (кино, театр, телевидени); в зале полно зрителей залра куракансем туллиех

кассета

сущ.жен.
кассета (çутă кĕресрен витнĕ кино, фотопленка е магнитлă хăю пушкарĕ)

кино

сущ.нескл.
кино (экран çине кинопленкăран пысăклатса фильмсем кăтартни; çавăн пек фильм); смотреть кино кино кур

оператор

сущ.муж.
1. оператор (кăткăс механизм ĕçне йĕркелесе пыракан); оператор компьютерной техники компьютер техникин операторĕ
2. оператор (кино е телефильм ӳкерекен)

плёнка

сущ.жен.
1. çурхах; витĕм; плёнка на мясе аш çурхахĕсем
2. плёнка (фото, кино ĕçĕнче)
3. плёнка, çурхах (теплица витмелли); выращивание овощей под плёнкой пахча çимĕçе плёнка айĕнче ӳстерни

экран

сущ.муж.
1. экран (кино кăтартмалли шурă лаптăк); широкий экран анлă экран
2. экран (тĕрлĕ хатĕрсен курăну пайĕ); экран телевизора телевизор экранĕ

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

кино

ср. нескл. кино.

прежде

1. ӗлӗк, ĕлĕкрех; 2. малтан, маларах, пирвай; прежде всего пуринчен малтан, чи малтан; прежде чем пойти в кино, приготовь уроки кинона кайиччен малтан уроксене хатӗрле.

пропускной

пропускная способность кино кино пĕр сеансра миҫе ҫын кÿртсе кӑларма пултарни; пропускная бумага чернилпа ҫырнине сӑхтармалли, типӗтмелли хут.

хлынуть

1 и 2 л. не употр. сов. 1. кĕрлесе, капланса киле пуçла (шыв), витрелетсе çума тытăн (çумăр); вода хлынула с гор тусем çинчен кĕрлесе шыв юхма пуçларĕ; 2. перен. пит нумаййăн кĕпĕрленсе кил (тух); народ хлынул из кино халăх киноран йышлăн кĕпĕрленсе тухрĕ.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

брать

несов. 1. кого-что, в разн. знач. ил, тыт, йăт; брать на руки алла ил, йăт; брать ребёнка на воспитание ача усрава ил; брать работу на дом ĕçĕ киле ил; брать обязательство обязательство ил; 2. чем ил, илтер, пултар; он берёт не силой, а умом вăл вăйпа мар, ăспа илет; 3. без доп. хып, сăх, турт (пулă çинчен); сегодня рыба берёт плохо паян пулă начар туртать; 4. что (нанимать) тыт, тара ил; брать такси такси тыт; 5. что (приобретать) ил, туян; брать билеты в кино кинона кайма билет ил; 6. (попадать в цель) лектер, тиврет, пер (пăшалтан); дробовое ружьё берёт не дальше 50 метров йĕтрепе перекен пашал 50 метртан ирттереймест; 7. без доп., разг. çул тыт, пăрăн; бери правее сылтăмарах тыт; ◇ брать быка за рога тӳрех ĕçĕ пуçăн, тӳрех тĕп ыйтăва тапрат; брать высоту спорт. сиксе каç; брать голыми руками см. голый; брать за сердце чĕрене (кайса) тив; брать на себя ху çине ил; брать начало пуçлан; брать под руку хулран çавăт; брать прицел тĕлле, тĕл ту; брать чью-л. сторону майлă тăр; меня берёт сомнение эпĕ иккĕленетĕп; наша берёт эпир çĕнтеретпĕр; бери выше! апла çеç-и!

дублировать

несов. кого-что 1. (делать повторную работу) иккĕмĕш хут ту (еде); 2. театр. улăштар (пĕр артист рольне тепер артиста выляттар); 3. кино тепĕр чĕлхепе калаçтар; дублировать кинофильм кино-фильмри артистсене тепĕр чĕлхепе калаçтар.

заладить

сов. разг. 1. что (начать повторять одно и то же) вĕçĕмсĕр кала (пĕр-пĕр сăмаха), минретме пуçла (е тапрат, тытăн); 2. с неопр. (начать упорно делать что-л.) тума пуçла (е тапрат, тытăн); ветер как заладит дуть, так и пойдёт на целую неделю çил пĕрре вĕрме тытăнсан пĕтĕм эрнене пырать; он заладил ходить в кино вăл кинона чупма тытăннă.

звуковой

прил. 1. физ. сасă ⸗ĕ [⸗и]; звуковая волна сасă хумĕ; 2. (производящий звуки) сасăллă, калаçакан; звуковое кино сасăллă кино, калаçакан кино; 3. (состоящий из звуков) сасăллă (сăм. сигнал); 4. лингв. сасă ⸗ĕ [⸗и].

кадр

м. кино кадр.

картина

ж. 1. картина, илемлĕ ӳкерчĕк; 2. перен. (то, что можно видеть, представить себе) сăн, сăнлăх, картина; картины прошлого иртнĕ пурнăç сăнĕсем; картина осеннего вечера кĕрхи каç сăнĕ; 3. (общее состояние чего-л.) лару-тăру, картина; общая картина ясна пĕтĕмĕшле лару-тăру паллă; 4. (часть акта в драматическом произведении) картина; 5. кино, разг. картина, кинофильм.

кино

с. нескл. кино.

кино⸗

хутлă сăмахсен «кино» пĕлтерĕшлĕ пĕрремĕш пайĕ: кинокомедия кинокомеди.

кинофицировать

сов. и несов. что кинофикациле (кино кăтартмалла ту); кинофицировать клуб клуба кинофикациле.

компания

ж. 1. (общество, группа лиц) ушкăн, эртел; пойти в кино всей компанией кинона ушкăнĕпех кай; 2. (торговая или промышленная) компани, юлташлăх; акционерная компания акционерсен компанийĕ; 3. (общее обозначение участников — на письме сокращённо «К^°») компани, ушкăн; Кунст и К^° Кунст тата К°, Кунст тата унăн компанийĕ (е ушкăнĕ); не компания кому-л. юлташ мар, мăшăр мар; водить компанию с кем-л. туслаш, ерсе кай; поддержать компанию компание хутшăн.

кто

мест. 1. вопр., относ. кам; кто там? кам унта?; кто кого? кам кама?; кто не работает, тот не ест кам ĕçлемест, вăл çимест; 2. разд. разг. хăшĕ; кто книгу читает, кто письмо пишет хăшĕ кĕнеке вулать, хăшĕ çыру çырать; 3. неопр. хăшĕ те пулин, кам та пулин, хăшĕ те пулин (е кам та пулин) пĕри; не пойдёт ли кто со мной в кино? хăшĕ те пулин манпа кинона пымасть-и?; ◇ кто-кто, а... кам мĕнлете,..; кто ни на есть кашниех; кто бы ни кирек кам.. та (е те); бог знает кто турă пĕлет-и; мало ли кто кам пулсан та.

мультипликация

ж. кино мультипликаци (ӳкерчĕксене е пуканесене ӳкерсе кинофильм туни).

настроиться

сов. 1. (о музыкальном инструменте) ĕнерĕн, кĕвĕлен; 2. на что и с неопр. килĕш, кăмăл ту, шут тыт; я настроился пойти в кино эпĕ кинона кайма шут тытрăм.

натурный

прил. иск., кино натурăран ӳкерекен; натурные съёмки натурăран ӳкерни.

немой

прил. 1. чĕлхесĕр; 2. перен. лăпкă, шăп тăракан; немая тишина тулли шăплăх; 3. (безмолвный) сăмахсăр; немой вопрос сăмахсăр ыйту; 4. в знач. сущ. немой м., немая ж. чĕлхесĕр çын; ◇ немая карта çырман карттă; немое кино сасăсăр кино.

оператор

м. оператор (1. хирург, операци тăвакан врач; 2. кино ӳкерекен; 3. транспортри диспетчера пулăшакан).

перфорация

ж. 1. по гл. перфорировать; 2. см. прободение; 3. кино, тех. ятарласа шăтарни (кинолентăна, хутсене т. ыт.).

перфорировать

сов. и несов. что 1. мед. шăтар, шăтарса тух (е кĕр); 2. горн. перфорациле (сăрт-ту породисене); 3. кино, тех. шăтар, перфорациле, перфораци ту; перфорировать киноленту кинолентăна перфорациле.

плёнка

ж. 1. (кожица) çурхах, витĕ; рана затянулась тонкой плёнкой суран кушахрĕ; 2. (тонкий слой чего-л.) çӳхе си; плёнка льда çӳхе пăр сийĕ; 3. фото, кино плёнка; заснять на плёнку плёнка çине ӳкерсе ил; магнитофонная плёнка магнитофон плёнки.

полнометражный

прил. кино тулли метражлă.

сводить

сов. кого илсе кăйса кил; сводить детей в кино ачасене кинона илсе кайса кил.

сеанс

м. в разн. знач. сеанс, ăстрăм, тапхăр; идти в кино на вечерний сеанс кинона каçхи сеанса кай; сеанс электролечения электричествăпа сиплемелли сеанс; сеанс связи çыхăну сеансĕ.

синерама

ж. синерама (сарлака экранлă кино системи).

сняться

сов. 1. (отделиться, открепиться) илĕн, тух, тухса кай, уйрăл, уйрăлса кай; дверь снялась с петель алăк тăпсаран тухса кайнă; 2. (стащиться — об одежде, обуви) хывăн, салтăн; 3. (исчезнуть — о стесняющем, угнетающем) ирт, иртсе кай, пĕт; 4. (быть удалённым с какой-л. поверхности) сĕвĕн, уйрăл, хăпăн, кай; грим легко снялся грим çăмăллăнах кайрĕ; (о судне) кай, тухса (е тапранса) кай; сняться с якоря якорьтен тапранса кай; (тронуться в путь) кай, тапранса кай; (е тух), çула тух; 7. кино, фото ӳкерттер; сняться в кино кино ӳкерттер; ◇ сняться с учёта учётран хураттар.

стереоскопический

прил. стереоскопы ⸗ĕ [⸗и], стереоскопиллĕ; стереоскопическое кино стереоскопиллĕ кино.

съёмочный

прил. 1. кино ӳкермелли, ӳкерсе илмелли, ӳкерӳ ⸗ĕ [⸗и]; съёмочный аппарат ӳкермелли аппарат; 2. геод. ӳкермелли, ӳкерсе илмелли, ӳкерсе палăртмалли; съёмочные работы ӳкерсе палăртмалли ĕçсем.

хроника

ж. ист. 1. (летопись) хроника (историе çул тăрăх çырса пыни); средневековые хроники вăтам ĕмĕрсенчи хроникăсем; 2. лит. хроника (литература произведенийĕ); 3. хроника (хаçатра е журналта паллă событисем çинчен кĕскен пĕлтерни); 4. кино хроника (документлă фильм).

часто

нареч. 1. (нередко) час(ах), час-час(ах), тăтăш(ах); часто бывать в кино кинора час-часах пул; 2. (близко) йăвă, çăра, çăтă; деревья посажены часто йывăçсене йăвă лартнă.

экран

м. экран (1. çутăран е вĕрирен сыхланмалли щит; 2. тĕрлĕ сигналсене палăртмалли сий — сăм. телевизорăн, кино кăтартмалли; 3. кино искусстви); ◇ широкий экран анлă экран.

экспонометр

м. экспонометр (фото е кино ӳкернĕ чухне çутă мĕн чухлĕ пулмаллине кăтартакан прибор).

Социаллӑ сӑмахлӑхӑн вырӑсла-чӑвашла словарӗ (2004)

кино

1. кино (кинематографи, кинофильмсем ӳкерес ăсталăх); документальное кино документлă кино 2. кино (фильмсем кăтартакан театр); культпоход в кино кинона ушкăнпа кайни

кинофикация

кинофикаци (кино кăтартас ĕçе сарса, лайăхлатса пыни); сельская кинофикация ялти кинофикаци

студия

1. студи (пултару е вĕренӳ мастерскойĕ); театральная студия театр студийĕ; студия художника художник студийĕ 2. студи (кино предприятийĕ); студия документальных фильмов документа фильмсен студийĕ 3. студи (эфира передачăсем паракан центр); студия телевидения телевидени студийĕ

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

айю

, айюк — междометие, выражающее отказ сделать что-либо; «нет!»; эсĕ кинона каятăн-и? — айю, каймастăп «ты пойдешь в кино? — нет, не пойду». Ср. МК айо «нет!»

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

видеофильм

ç.с. Видеопленка (туп.) çине ӳкернĕ фильм. Тепĕр чухне яш-кĕрĕм палламан çынсемпе видеофильмсенче ӳкерĕнме килĕшет. Т-ш, 1999, 12 /, 3 с. Видеофильмсем пăхма кăмăллатăп. К-н, 1999, 5—6 /, 9 с. Ку фильмсем — видео-фильмсем. Вĕсене кино темелле мар. ÇХ, 2000, 34 /, 10 с. — видеофильм ӳкер (ÇХ, 2000, 39 /, 3 с.); видеофильм кăтарт (Х-р, 23.06.2000, 1 с.); видеофильм кур (Т-ш, 2000, 31 /, 4 с.); видеофильмпа паллаш (Х-р, 16.05.2002, 3 с.).

киновидеопĕрлешӳ

ç.с. Кино- тата видео-фильмсене туянса килсе халăха кăтартассине йĕркелекен орга-низаци. Киновидеопĕрлешӳ — ахăртнех, укçа ытларах пухас тесе — ют çĕршывсенче ӳкернĕ фильмсене кăна кăтартать. Х-р, 28.07.1992, 3 с. — республикăри киновидеопĕрлешӳ директорĕ (КЯ, 21.05.1989, 3 с.); киновидеопĕрлешӳре ĕçлекен (КЯ, 2.12.1989, 3 с.).

Çавăн пекех пăхăр: