Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
стлать, стелить, постилать
накрывать, покрывать
вырăн сар  — стелить постель
сĕтел çине ейме сарнă — стол покрыт скатертью
выльăха улăм сарса пар — постелить скотине солому

2.
мостить, стлать, настилать, укладывать
бетон сар — укладывать бетон
урай сар — настилать пол
сарман урай — немощеный пол
çул сар — мостить дорогу
чул сарнă çул — дорога с каменным покрытием
асфальт саракан машина — асфальтоукладчик
лачакана каçă сар — положить гать через трясину

3.
раскладывать, расстилать
пир сар — расстилать холсты (для выбеливания)
сарăм сар — раскладывать снопы (для обмолота)

4.
расширять, делать шире
чӳрече шăтăкне сарас пулать — нужно расширить оконный проем
сăмса шăтăкне сарса пăрах — широко раздувать ноздри

5.
распространять
наполнять чем-л.
чечек ырă шăршă сарать — цветы благоухают

6.
разносить, быть разносчиком чего-л.
шăнасем чир-чĕр сараççĕ — мухи разносят заразу

7.
распространять, доводить до масс
хаçат-журнал сарни — распространение периодической печати
пĕлӳ саракан общество — общество по распространению знаний
сас-хура сарса çӳре — распускать слухи

8.
развертывать, усиливать
ăмăрту сар — развертывать соревнование
вăйлă тырпулшăн кĕрешӳ сарса яр — развернуть борьбу за высокий урожай

9.
расправлять, распрямлять
çунат сар — прям. и перен. расправить крылья

10.
раскатывать
разбивать, расплющивать
чустана йĕтĕрпе сар — раскатать тесто скалкой
пралука çапса сар — расплющить проволоку

11.
мазать, намазывать
накладывать
раствор сар — накладывать раствор (при кладке)
пуçса çиме çу чипер, сарса çиме пыл чипер — фольк. вкусно в маслице макать, вкусно и медом намазать

12.
распускать (листья)
йывăçсем çулçă сарчĕç — на деревьях распустились листья

◊
хырăма сар — набить живот, наесться доотвала

II.
см. сарă I.

III.
см. сарă II.

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

стлать, расширить
распространять
шаналăк сар — растели полог
тӳшек сар — постели перину
сартар — велеть  разостлать
килсе сартарчĕ — он приказал постлать
йат сар — распространить молву, прославить
чап сар — распространять молву
сарăл — распространяться, расширяться
шыв сарăлать — река разливается
йывăç çулçисем сарăлчĕç — распустились древесные листья
кĕтӳ хире сарăлса кайнă — стадо разошлось по полю
саркалан — топорощиться
сарăлтар — расширить (понуд. форма)
хăй пахчине сарăлтарчĕ — он расширил свой огород
чап сарăлтарать — он распускает молву
сарлака — широкий
сарлакăш — широта
Атăл сарлака — Волга широкая
пӳрт ăш-чикки сарлака — внутренность избы обширна
сарма — скатерть
сĕтел сарми — столовая скатерть (широка)
хырăм сарлăхĕ — подпруга
сарни — женский наряд из прозрачной ткани, распускаемый полотном от затылка до поясницы
сарăмсăр — немедленно, внезапно

син.: сарă
трутень
дикая пчела

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

стлать, постилать, расстилать, настилать. N. † Туя килнĕ ал кӳме, вунă кӳмми хуçмалла; туя илем шеп кӳртме таш вырăнне сармалла. N. Унтан тупăк тĕпне йĕтĕн е милĕк сараççĕ. Н. Тим. † Тăваткăл та кĕççе — шур кĕççе, сармасăр юличчен сарса юл. N. † Урамăр вăрăм пулас пулсан, шап-шарă манитпе сарса тухăттăм. || Разложить. N. Пĕрре эпир ашăм аштарма сартăмăр. N. Вĕсем пахчари çулсене хăйăр сарса тухрĕç. СТИК. Пусана, йĕтĕне шыва хутас вырăнне курăк çине сараççĕ. || Намазать, размазать (кушанье по тарелке). Перев. Пăтă пĕçерсе турилке тĕпне сарнă (лисица). Альш. † Пуçса çиме çу чипер, сарса çиме пыл чипер. ЧС. Кам та пулсан, хăра курайманĕскер, витĕре кĕрсе, лашăра çăкăр çине сарса эмел панă пулĕ. || Расплющить. КС. Тимĕре çапса сар. || Рассучивать (тесто). Изамб. Т. Чустана йĕтĕрпе сараççĕ те, ун çине пелĕш ăшне тултараççĕ. НТЧ. Хăй вут пуличчен пашалусем, юсмансем сарса хатĕрлет. || N. Ăссăр çын кулнă чухне сассине сарса ярать. || Расширять, раздувать. ЧС. Ĕнер сурăхсем хырăмне сарса кăна килчĕç (пришли сытыми из стада), паян та çитерме ярас (в поле). Кан. Капăрланса тăнă лашасем сăмси шăтăкĕсене сарса пăрахса, пĕрĕхтерчĕç кĕрхи çул тăрăх. || В перен. зн. Çутт. 65. Чуна сарни çеç унта! Альш. † Сарлăк çинче сар кайăк, сарса ларни мĕн илем? || Распускать (листья). Эльбарус. Ак ĕнтĕ кайран-кайран йывăçсем те çӳлчĕ сарса ӳсме пуçларĕç. || Распространять, распускать слух. Сĕт-к. Ыр ят сарса çӳрет. Ст. Чек. Чап сарса çӳрет. Распускает худую славу о ком-либо.

желтый. См. сарă. Чураль-к. † Вуник чӳрече кăмăлне вуник сар кукку тытас, тет. Мусир. † Пирĕн пичче сăрине сар сахăрпа пылланă. Лашм. † Урамăрсем (ваши улицы) тӳрĕ, кукăр-макăр, кашни кукрисерен сар çăка. Пазух. Çăварни çуни — сар çуна. Орл. II. 248. Сак айĕнче сар лаша кĕçенсе тăрĕ. (Сăра). Шемшер. † Пăтăр-пăтăр потене çулман утăна юратать; эпир хамăр çам пекех, сар коркине йорататпăр. Икково. † Сар ачари кĕмĕл çĕрри тăхăнас чох тотăхрĕ. Савăнса порăннă сар савни илес чохне сивĕнчĕ. Сред. Юм. Сар Иван (чит. са_риван); хора Иван ятлă çынна колса: сар Иван, теççĕ. ЧП. Сап-сар çӳçлĕ ача (парень).

назв. женского наряда. Цив. Сред. Юм. Сар — хĕрарăмсĕм пилĕке çыхакан япала. Ib. Çĕн-çôл çĕрĕ хĕрсĕм мăшăрлăн сар çыхса хапха орлă утаççĕ (= ывăтаççĕ). (Гадание). СПВВ. Сар çых, подвязать сар. Ib. Сарă — пилĕке çыхаканни. Произв. См. сарă.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

җәяргә, түшәргә

Çавăн пекех пăхăр: