Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

варлă

5. в выделительной ф. варлăм — употр. в роли сущ.
любимый, любимая
друг, подруга
любовник, любовница
ман варлăм — моя возлюбленная, мой возлюбленный

вĕç

I. сущ.

1.
конец

вырăс

прил. и сущ.
русский
вырăс халăхĕ — русский народ
вырăс хĕрарăмĕ — русская (женщина)
Пӳрте вăрăм вырăс кĕрет. (Хĕвел пайăрки). — загадка В избу входит долговязый русский. (Солнечный луч).

дежурнăй

прил. и сущ.
дежурный
станци дежурнăйĕ — дежурный по станции
дежурнăй сестра — дежурная сестра
дежурнăй пул — дежурить, быть дежурным

джерси

прил. и сущ.
джерси (çăм е пурçăн трикотаж)
джерси пальто — пальто джерси

кăтарт

7. с некоторыми сущ.
образует сочетания со знач. действия в соответствии со смыслом сущ.:
асап кăтарт — причинять мучения, мучить
хурлăх кăтарт — причинять мучения, мучить
инкек кăтарт — приносить беду
шар кăтарт — приносить беду
канăç ан кăтарт — не давать покоя
пархатар кăтарт — приносить пользу, оказывать услугу
усă кăтарт — приносить пользу, оказывать услугу
хур кăтарт — причинять зло, обижать
ырă кăтарт — делать добро

кĕр

13. в сочет. с некоторыми сущ.
означает начало действия, состояния по значению существительного:

ĕçе кĕр —
1) поступить на работу
2) вступить в строй, начать действовать
çĕнĕ савăт ĕçе кĕчĕ — новый завод вступил в строй

йăлана кĕр —
1) войти в обычай, стать традиционным
йăлана кĕнĕ уявсем традиционные праздники
2) войтй в привычку
модăна кĕр — войти в моду

кĕрт

I. сущ.

сугроб
нанос
хăйăр кĕрчĕ — песчаный нанос
юр кĕрчĕсем — снежные сугробы
кĕрт хывса тултарнă — нанесло много сугробов
Сатан витĕр кĕрт хывать. (Çăнăх аллани). — загадка Сквозь плетень снег метет. (Просеивание муки).

кĕрт

II. сущ.

свора, стая
йытă кĕрчĕ — свора собак
кашкăр кĕрчĕ — стая волков

клеш

сущ. и прил.
клеш
сарлака клеш — широкий клеш
клеш шăлавар — брюки клеш

коми

сущ. и прил.
коми
коми халăхĕ — народ коми
коми хĕрарăмĕ — женщина коми
коми чĕлхи — язык коми

ку

3. в знач. сущ.
это
кам ку? — кто это?
ку ман ĕç мар — это не мое дело
кунсăр пуçне — кроме этого
кунпа пĕрлех — вместе с этим, вместе с тем
ку çеç те мар — мало того, в довершение всего
ку пулма пултараймасть — этого не может быть, это исключено
куна никама та ан кала — никому этого не говори
мĕнле пулчĕ ку? — как это случилось?
уншăн ку ахаль иртмест — это ему не пройдет безнаказанно

куç

I. сущ.

1.
глаз  и глаза

ластанкă

2. в сочет. с сущ.
означает малый размер, незначительность
çĕлĕк ластанки — шапчонка
урапа ластанки — маленький возок, возочек

мĕн

11. частица,
присоединяясь к сущ., выражает
пренебрежение к тому, о чем говорится:
лашу мĕнӳ, утаймасть тата — что это за лошадь, еле-еле ноги переставляет
атту мĕнӳ, ура йĕп-йĕпе пулчĕ — разве это сапоги — все ноги промочил

начар

1. сущ.
что-л. плохое, дурное

ненне

2.
сласти, сладкое сущ.

пар

14.
в сочет. с сущ. выражает действие по значению данного сущ.:
ăшши пар — поддать пару (в бане)
ят пар — дать выговор
ӳпкев пар — подать жалобу, пожаловаться
канаш пар — дать совет, посоветовать
концерт пар — дать концерт
приказ пар — отдать приказ, приказать
пулăшу пар — оказать помощь, прийти на помощь
сас пар — подать голос, промолвить что-л.
сăмах пар —
1) предоставить кому-л. слово (напр. на собрании)
2) дать слово, пообещать
сигнал пар — дать сигнал, просигналить
телеграмма пар — дать телеграмму, телеграфировать
ыйту пар — задать вопрос, спросить

пекки

1. в сочет. с сущ.
означает плохое подобие называемого предмета:
пӳрт пекки — домишко
манăн мотоцикл пекки пур — у меня есть плохонький мотоцикл

пĕлĕш

I.

1.
прил. и сущ.
знакомый
пĕлĕш тухтăр — знакомый врач
урамра пĕлĕше куртăм — я встретил на улице знакомого

пĕртăван

1. сущ. и прил.
родной
пĕртăвансем пек пурăнаççĕ — они живут как родные
ашшĕпе пĕртăван пиччĕшĕ — родной брат его отца

проходной

сущ.
проходная (предприяти кĕмелли вырăн)
завод проходнойĕ — проходная завода

пуç

I. сущ.

1.
голова

рабочи

сущ. и прил.
рабочий
квалификациллĕ рабочи — квалифицированный рабочий
ялхуçалă храбочиĕсем — сельскохозяйственные рабочие
рабочи класĕ — рабочий класс
рабочи сали — рабочий поселок
рабочисен тĕрĕслевĕ — рабочий контроль
рабочисен юхăмĕ — рабочее движение
çамрăк рабочисен шкулĕ — школа рабочей молодежи

рулевой

сущ.
рулевой
шлюпка рулевойĕ — рулевой шлюпки

рядовой

прил. и сущ.
рядовой
гварди рядовойĕ — гвардии рядовой
рядовой салтак — рядовой солдат

санырав

диал.
сущ. и прил.
глухой
санырав çын — глухой человек

суккăр

1.
слепой сущ.
слепец

сулахайри

2. полит.
левый сущ.
сулахайрисен кандидачĕ — кандидат левых

сылтăмри

2. полит. сущ.
правый
сылтăмрисен хаçачĕ — газета правых

тав

I. сущ.

1.
благодарность
тав ту — благодарить
чĕререн тав тăватăп! — от всей души благодарю!
тав тума пĕлмен çын — неблагодарный человек

тавраш

3. в сочет. с сущ. передает представление
о множественности или обобщенности, собирательности называемого:
апат тавраш — разная еда, съестное
савăт-сапа тавраш — разная посуда
кулак таврашĕ — кулачье
матрос таврашĕ — матросы, матросня прост.
пуп таврашĕ — духовенство
пуян таврашĕ — богачи, богатеи
çывăхра çын таврашĕ пулмарĕ — поблизости не оказалось никого (из людей)

таран

I. сущ.

1. воен.
таран

ту

I. сущ.

1.
гора

урăх

5.
в выдел. ф. урăххи — в роли сущ.
другое, иное
эпĕ урăххи çинчен каласшăнччĕ — я хотел сказать о другом

хăт

I. сущ.

1.
уют
удобство и удобства
комфорт
Хĕрарăмсăр кил-çуртăн хăчĕ çук. — погов. Без женщины в доме нет уюта.

хир

I. сущ.

1.
поле, нива

ырă

I. (ыр)

1.
добро сущ.
хорошее, приятное

çĕнĕ

5. в знач. сущ.,
обычно в выделит. форме: çĕнни —
новое
çĕнни çĕнтерет — новое побеждает
çĕннине шыра — искать новое
çĕнни мĕн пур? — что нового?

çĕр

I. сущ.

1.
земля
земной
çĕр тĕнĕлĕ — земная ось
çĕр туртăмĕ — земное притяжение
çĕр хуппи — земная кора
çĕр чăмăрĕ — земной шар
çĕр çывăхĕнчи орбита — околоземная орбита
Çĕрĕн çын хайланă спутникĕ — искусственный спутник Земли
Çĕр Хĕвел тавра çаврăнать — Земля вращается вокруг Солнца

çĕрсĕр

2.
в выделит. форме çĕрсĕрри — в знач. сущ.
безземельный

çинче

5.
при повторении сущ.
означает обилие чего-л.
саплăк çинче саплăк — заплатка на заплатке

çитĕн

5.
в выдел. форме çитĕнни — в роли сущ.
взрослый
ку фильм çитĕннисем валли — этот фильм для взрослых

çыр

I. сущ.

1.
обрыв, яр, откос
Сур çырĕ — крутой берег Суры
чăнкă çыр — крутой обрыв, крутояр
çыр хĕрринче çĕр çырли, пиçсе çитсен çын курать — фольк. на откосе растет клубника, когда она созреет, все ее видят

ăста

3. в сочет. с сущ.
образует имена лиц по профессии:
сад ăсти — садовод, садовник
сехет ăсти — часовщик, часовой мастер
хăмла ăсти — хмелевод
хурт-хăмăр ăсти — пчеловод

ĕç

I. сущ.

1.
работа, труд

ĕçсĕр

4.
в выделит. ф. ĕçсĕрри в знач. сущ.
безработный
ĕçсĕррисен йышĕ ӳсет — растет число безработных

тату

II. сущ.

тату, татуировка (ӳт çине йĕп чиксе тунă тĕрĕ)
тату ту — татуировать
тату тутар — татуироваться

кĕрт

10. в сочет. с некоторыми сущ.
означает осуществление определенного действия:
ĕçе кĕрт — ввести в строй (напр. предприятие)
йăлана кĕрт — внедрить в быт
пурнăçа кĕрт — осуществить, воплотить в жизнь
тирпей-илем кĕрт — благоустраивать
тирпей-илем кĕртнĕ район — благоустроенный район

отлично

сущ. и перен.
отлично
отлично ил — получить отлично
отлично вĕрен — учиться (на) отлично

тачка

III. сущ.

тачка (ал урапи)
тачкăпа тăпра турттар — перевозить грунт на тачках

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

-сем

афф. множ. числа им. сущ. Употр. в имен. и тв. п. п. См. -сам.

тимĕр-кăвак

серый в яблоках (о масти). ЧС. Мăйраки ыĕнĕ çук, хăй сарăрах, тимĕр-кăвак тĕслĕччĕ. Пазух. Тимĕр-кăвак лаша — кăтра çилхе, тураса йĕс тура, ай, витмерĕ. Кильд. Тимĕр-кăвак лаша кулер-и, хӳрине çавăрса тӳлер-и? || В качестве им. сущ. Çатра-Марка. † Кĕтӳре лаша нумай та, тимĕр-квака çитес çок. Синьял. † Кĕтуре тимĕр-кăвак çук, йĕвен çĕклесе тухасси çук. Вотлан. † Пасара кăвак лаша нумай тухать, тимĕр-кăвак сайрарах.

тирпейсĕр

небрежный, неряшливый. || Неприличный. Ст. Чек. Тирпейсĕр сăмах калаçат. Говорит неприличные вещи. || В см сущ. Ст. Чек. Тирпейсĕр, неряха, говорящий неприличные слова. || В см. наречня. N. Вăл тирпейсĕр хăтланать. || Неэкономно. N. Тыррине тирпейсĕр тыткаласа та пĕтереççĕ. || (Умерший) неестественною смертью. Чăвашсем. 29. Тирпейсĕр вилнĕ çынна масара чиктермен. Шыва кайса вилни, çакăнса-и, çапса пăрахни пулать-и унта — вĕсене масара чиктермен: ун пеккисене масара чиксен, çумăр та çумасть, тырă та пулмасть, тенĕ. || Без похоронного обряда. Чăв. й. пур. З4. Хăне те йытă вилли пек çĕре тирпейсĕр чикнĕ. || Разг. С. Мих. 9. Тирпейсĕр (то же, что хисепсĕр), во множестве.

тулă

(тулы̆), полный, нагруженный. || В смысле им. сущ. Ник. Тулла хирĕç пулсан (на дороге), телей пулать, тет. || Разлив. Чув. пр. о пог. 464. Çуркунне хăш кун шыв тулла каять, çав кун тырă акас пулать, теççĕ. Весною нужно сеять хлеб в тот день недели, в который половодье достигло высшего предела.

парши

малоупогреб. сущ. парăш с афф. З-го л., т. е. Парăш + и, дача. N. Хресченсен хушшинче хăш пуянсем халăха кивçен парши туса (= панă пекки туса, или: панă ялине туса), пур таврари ялсене хăйсен аллинче тыткалаççĕ.

атьăк

(ад’ы̆к Iеg. еssе vid.), vox ign., in aenigmate inventa, слово неизв. значения, встречающееся в загадке. Собр. З61. Атьăк пăтьăк ури чалăш. (Пыйтă). Ад’ы̆к-пы̆д’ы̆к, кривые ноги. (Загадка: вошь, pediculus). V. Атиккĕм. Так как вторая часть речения атьăк-пăтьăк, очевидно, намекает на сущ. пыйтă, пăйтă, пытьă «вошь», где т, ть произносятся звонко, то едва ли можно сомневаться в том, что одиночное «ть» этой части написано вполне правильно и не является ошибочным написанием вм. «тьть». Отсюда я заключаю и о правильности начертания одиночного «ть» в первой части слова, так как в чув. двойных словах, обе части которых схожи по звуковому составу, наблюдается одинаковость количества средней согласной как в той, так и в другой части (ср. кукар-макăр, коккăр-маккăр, асар-писер, хăппăл-хаппăл).

пăхлă

прилаг. от сущ. пăх (тюрк. буклы). Орау. Атя каяр çавăнта? — Кай ху, эп унта урăх пăхлă вĕренпе сĕтĕрсен те каймастăп. — Идем туда! — Чорта с два! пойду!

пĕлĕт

(_пэ̆_лэ̆_т, _пӧ̌л'ӧ̌т'), небо. Г. А. Отрыв. † Кунĕсем пĕр уяр, кунĕ уяр, уяр пĕлĕт хушшинчен çил вĕрет. N. Хăш чухне пĕлĕте çумăр пĕлĕчĕсем хупласа илеççĕ. Сунт. Пĕлĕтелле пăхса тĕлĕрнĕ. Ст. Чек. Пĕлĕт ĕлĕк çĕртен инçе мар пулнă, пĕри авал аслăк çине хăпарнă та, ача пăхне çăккăрпа шăлса хĕстерсе хунă, вара пĕлĕт вуник сутка мĕкĕрсе хăпарнă, тет. БАБ. Ĕлĕк пĕлĕт пит лутраччĕ, тет: аслăк çӳлĕшĕ анчах пулнă, тет. N. † Çĕнĕ пӳртĕн тĕтĕмне пĕлĕт илет парнене. N. Пĕлĕт таса. Небо чисто. ГТТ. Пĕлĕт çичĕ хутлă, пĕлĕт хуппи уçăлать, кăвак хуппи уçăлать, пĕлĕт тарать; пĕлĕт çийĕ, айĕ, кăвакĕ, тĕттĕмĕ, хура, сарă, сивĕ, ăшă. N. Касăрмара мар, пĕлĕтпе тан сăрт тăринче окопра выртатпăр. N. Пĕлĕт туртса килет. Небо затягивает тонкою пеленою. Ст. Чек. Пĕлĕт çинче пĕр пĕлĕт çук. На небе нет ни облачка. Орау. Пĕлĕт тăрнче (тăрне) шыв та юлмарĕ пуль: çăмăр пит нумай çурĕ. Юрк. Пĕлĕт аякра тĕтрелĕ курăнсан, уяр пулат. Ачач 110. Чечексем нумай çĕре чăсăлса выртать те, кăвак пĕлĕтелле пăхма тапратать. Ал. цв. 3. Унăн витĕр пăхсан, мĕн пур пĕлĕтри илем курăнтăр. Чув. пр. о пог. 166. Пĕлĕт хăймаланать, небо принимает молочный цвет, сметанится (от хăйма — сметана, сливки). Нельзя ли видеть здесь подобие «забеливания» щей молоком или сметаной? || Облако, туча. N. † Тăваткăл шур тутăр вĕçтернĕ чухне, уяр çанталăк пĕлĕт туртрĕ. Чăвашсем 20. Тата телейлĕ çын пĕлĕт (облако) тупат, тет. Вăл пĕлĕт пит выйлă çумăр çуса кайсан тупăнат, тет. Вăл çумăр çунă чух çумăрпа пĕрле ӳкет, тет. Вăл сутĕн (студень) евĕрлĕ çеп-çемçе те, анчах пит шурă пулат, тет. Ăна тупсан вара кĕленче савăт çине ярса усрама кирлĕ, тет, вăл кĕленче çинче, çумăр пуласса сиссен, хăпарса каят, тет, уяр пуласса сиссен, типсе лапчăнса, пĕрĕнсе каят, тет. Çав пĕлĕт тупнă çын, аллисене çав пĕлĕтпе сĕркелесен, вăл çынна вара ĕç патĕнче никам та ĕçлесе çитереймеçт, тĕт: вăл çын ĕçе пит хăвăрт тăвакан пулат, тет. Б. Олг. Пĕлĕт аякран йохсан, сомăр полат. Шел. П. 18. Ӳсет пĕлĕт ӳснĕ пек халь (чит. халĕ) унта вăй-хăват. IЬ. 34. Тĕрĕксемпе малашне пĕлĕт (не пĕлĕш?) пекех ӳсеççĕ. Дик. леб. 40. Хура пĕлĕт хупласа килет. Собр. Çăмăр çусан, каçпала уяртсан, çĕрле уйăх пĕлĕт айĕнче тăрсан, хура шăнасем куç çине ларсан, ыран калах çăмăр пулат, теççĕ. IЬ. Уйăхсам тĕлне пĕлĕт туртсан, пире асăнмасăр ан тăрăр. Нюш-к. Инçетре пĕлĕтсем кăвакарса кайнă. Аслати ăлтать, çиçĕм çиçет. Шăна чир. сар. 17. Апат çиекен пӳлĕмсенче тасатман пулсан, шăнасем яланах пĕлĕчĕпех вĕçсе çӳреççĕ (целыми тучами). СТИК. Пĕлĕтсем ĕне чĕлхи пек пулчĕç. Облака расположились узкими полосами, оставляя промеж себя синие полосы чистого пространства. Изамб. Т. Хĕвел тухăçĕ хĕрелсе пĕлĕте ларсан, çумăр пулат. IЬ. Эпир кĕтме тухас каç (каçпала) пĕлĕт хупласа илчĕ. IЬ. Ав пĕлĕт хăпарат. IЬ. Пĕлĕт шăват (двигается); пĕлĕт хăпарат (поднимается); пĕлĕт туртат (близко к дождю). IЬ. Пĕлĕт çинелле пăха пуçларăмăр. Шел. 72. Хурт-хăмăрсем... çӳçе кăчăкисене пĕлĕт пек сырса илсе... сĕрлеме... тытăннă. Шурăм-п. Кĕвенте çăлтăр патĕнчен пĕр пĕлĕт татки иртсе кайнине астăвса пыратăп. IЬ. Иртнĕ каç ала-çăлтăра пĕлĕт пусса илчĕ. N. Пĕлĕт çинче хура пĕлĕтсем юхатчĕç (шăватчĕç). По небу неслись тучи. ЧС. Вара пĕр çумăр пĕлĕчĕ тухрĕ. Ст. Арабоси. Пĕлĕтсем анчĕç. Нависли облака. Альш. Пĕлĕт чупат. Облака несутся. Ст. Шаймурз. Хĕрарăм патша, пыра-пыра, икĕ пĕлĕт хушшине пырат, тет. Чув. пр. о пог. 2. Хĕвел пĕлĕте ларсан, пĕлĕтлĕ пулать, çанталăк йĕпене каять, çăмăр пулать. Если солнце садится в тучу — будет облачно, погода к ненастью, будет дождь. IЬ. 167. Пĕлĕт каркаланать, облака связываются. Пĕлĕт ярăмланать. Небо делается полосатьм. Пĕлĕт ярăмланать — означает также полосы дождя, видные на горизонте. Сущ. названия сложн.: çӳхе ярăмлă — перисто-полосатые; сайра ярăмлă — перисто-кучевые облака, расположенные рядами. IЬ. Ярапаллă пĕлĕт, облако бахромою; особый вид перистых облаков, образующийся при восходе и закате солнца. При этом наблюдается следующее: при закате облака образуются на западе, идут от солнца, образуя длинные, загнутые на конце ветви, при восходе вместо этого они образуются на востоке или юге; бывают алые. Обыкновенно бывают эти облака в сухое и тихое время. Если при восходе они очень красны — к дождю. После восхода они пропадают. IЬ. Вĕçкĕн пĕлĕт, щеголеватое облако. IЬ. Кăтра пĕлĕт, кудрявое облако. IЬ. Сайра пĕлĕт, редкие облака, отдельными клочками. IЬ. Çăмăр пĕлĕт(ĕ), туча, дождевое облако. IЬ. Тикĕс пĕлĕт, плоское облако. IЬ. Типĕ пĕлĕт, сухое, бездождное. IЬ. Хытă мар пĕлĕт, пушистое, размытое облако. IЬ. Хулăн пĕлĕт, тачка пĕлĕт, толстое облако. IЬ. 168. Сурăх çу пек пĕлĕт, как баранье сало (на щах), мелкие высокие кучевые облака — к вёдру. IЬ. Кăпăш пĕлĕт, рыхлое облако, как вата, с нерезкими очертаниями (противоположно хытă). IЬ. Хурт карасĕ пек пĕлет, как пчелиные соты, появляются перед обедом. Если из них образуются синие облака, не особенно толстые — к дождю, а если пропадают — к вёдру. IЬ. 166. Çӳхе пĕлĕт, тонкие облака, сквозь них видно голубое небо; бывают различной формы; кажется, перистые облака. IЬ. 3. Хĕвел хулăн пĕлĕте ларсан, тепĕр куннех çăмăр пулать. ТХКА 11. Савăт хашлат, труписенчен кăвар, тĕтĕм тухса, кăвак пĕлĕтпе хутшăнать. Савăт тĕтĕмĕ кăвак пĕлĕтпе тĕнчене сарăлать. Ачач 71. Çӳлти, çич хут пĕлĕт тăрринчи илемлĕ рай. N. Паян кунĕпех пĕлĕтсем юхаççĕ. Сред. Юм. Çăмăр çуса чарăнсан, çăмăр пĕлĕтне: карланса кайрĕ, теççĕ. IЬ. Пĕлĕтрен çăмăр ярăмланса çуни корăнсан калаççĕ: пĕлĕт ярăмлана пуçланă. (Указывает на падение дождя в одном месте, как оно представляется на далеком расстоянии). Сред. Юм. Пĕлĕт таткаланса карĕ. (Çăмăр çуса чарăнсан, уçă вырансем курăна пуçласан калаççĕ). СТИК. Хĕвел анăçĕнче каçалапа пĕлĕтсем ярăм-ярăм тăраççĕ; е çумăр пĕлĕчĕ тăсăм-тăсăм тăрать — çавна: пĕлĕт ярăмланчĕ, теççĕ. N. Пĕлĕт пусса илет. Надвигается облако. Турх. Пĕлĕт также означает губку: пĕлĕт татăлса ӳкет!

-ран

-рен, аффикс исходн. пад. им. сущ. См. -тан, -тен. Утăм. Ун çине (кроме того) лаша пуçне виçшер пăт сĕлĕрен 24 пăт сĕлĕ кирлĕ.

аял

(аjал), pars inferior, нижняя часть. Hoc nomen, quod casum nominativura non habet, in aliis tantum casibus usurpatur, qui adverbiorum vicibus funguntur. Это существ. не употребляется в им. пад., другие же падежи его имеют значение наречий. Аяла, in partem aut locum inferiorem, вниз; аялалла, deorsum, по направлению вниз; аялта, in parte aut loco inferiors, внизу; аялтан, ех parte aut loco inferiorе, сназу. КС. Капан тунă чухне аяла ута чăн типпине хураççĕ. Когда мечут стог, то кладут вниз самое сухое сено. Ib. Эп аслăк çине хăпартăм та, юлташа аялалла тĕксе ятăм. Я влез на сушила и столкнул товарища вниз. Альш. Хӳрине аялалла тăснă. Опустила хвост книзу (лисица, от усталости). || Курм. Йытта пĕрене аяла тунă. Бревном придавило собаку. НАК. Выльянă чух хăш ушкăнĕ аяла пулат, унтан е икĕ кил е виçĕ кил туртса илеççĕ. У партии, побежденной в игре, отнимают два или три дома. Истор. Ĕмĕрĕнче вăл таçта-таçта çитсе вăрçнă, хăй пĕрре те аяла пулман. Где он только ни воевал на своем веку, а никогда не был побежден. Якей. Мана аяла тăвашшăн, хăйне çала (= çиеле) кăларашшăн. Хочет меня одолеть (победить, переспорить и пр.). КС. Вĕсем аялта пурăнаççĕ. Они живут внизу (напр., в нижнем этаже). КС. Ытла çӳлтен пăхсассăн, аялта çӳрекен çынсем пĕчеккĕн курăнаççĕ. Если посмотреть с очень большой высоты, то люди, которые ходят внизу, кажутся маленькими. Ib. Çăмăл тĕксем аялтан çӳлелле вĕççĕ хăпараççĕ. Легкие перья взлетают вверх. || Eadem vox nonnunquam adiectivi vim habe. Иногда слово аял имеет значение прилагательного. Аял енĕ, pars inferior, нижняя сторона; аял пуçĕ, extremitas inferior, нижний конец; аял ту, mons minor, низкая гора; аял вĕçĕ, extеmitas iriferior, нижний конец. Рак. Анаткас, тесе, ялăн аял енче ларнăран калаççĕ. Нижняя улица называется так потому, что расположена в нижней части деревни. Изамб. Т. Лашине анин аял пуçне чарчĕçĕ. Поставили лошадь на нижнем конце загона. Раков. Аял ту, аял туран вăта ту, вăта туран çӳлĕ ту, çӳлĕ туран вак хăва, вак хăвара вак кайăк. [Янах, сăмса, çамка, çӳç, пыйтă (scr. пыйту)]. Низкая гора, за низкой горой средняя гора, за средней горой высокая гора, за высокой горой мелкий тальник, в мелком тальнике мелкая дичь. (Загадка: подбородок, нос, лоб, волосы, вши). || A tertio eiusdem nominis casu adj. аялалли (аjалаλλи^ы) ductuin est, quod sijcnificat deorsum situs. От дат.-вин. пад. того же им. произведено прилагат. аялалли, лежащий по направлению вниз. КС. Унтан аялаллине шыв илет. То, что лежит пониже его, заливается водою. Item a quarto casu adj. аялти (аjалδи^ы) derivatum est, eadem significatione, atque inferior vel in parte inferiore situs. От местн. пад. того же сущ. происходит прилаг. аялти, находящийся внизу. Черт. Аялти ӳрече, perticae laterales, quibus pars vehiculi superior (capsus) sustinetur, боковые дрожины, на коих лежит кузов экипажа. Аялти кĕлет, cella inferior, нижний этаж клети. Тюрл. Эпĕ, часрах аялти кĕлете кĕрсе, шур кĕпе тăхăна пуçларăм. Я поскорее пошла в нижний этаж клети и стала надевать белую рубашку. || Аялти çанталăк, inferna, подземный мир. Hoc noinen, fabularum proprium, si verbuni pro verbo reddamus, idem significat, atque mundus infenus, cuius incolae reruraque natura eandem fere speciem habent, atque his, in terris. Собран. Çăл патне çитсен, хайхи ачасем: „Илме-тухăр!“ тесе кăшкăрcа каланă. Вара хайхи шыври ăстарик, тухса илсе, аялти çанталăка илсе кайнă. Ачасем, унта пурăнсан-пурăнсан, икĕш те пысăкланнă. Подошедши к колодцу, дети громко сказали: „Идите, берите нас!“ Тогда вышел тот водяной старик и унес их в подземный мир.

аяк

(аjак), latus; pars; ripa; paries, бок; сторона, берег; стена. КС. Манăн аяк ыратать. У меня болит бок. Ib. Манăн аяк чикет. У меня колотье в боку. Изамб. Т. Кайсан-кайсан, эпир çул аяккинелле пăрăнакан (лучше: пăрăннă) икĕ лаша йĕре куртăмăр. Проехав некоторое расстояние, мы заметили два лошадиных следа, которые шли в сторону от дороги. ЧП. Сирĕн пӳрт аяккинчен юр кайнă. Снег, лежавщий у вашей избы, сошел. КС. Хыт çĕрте выртса, аякăм (i. q. аяккăм) хăпарса туххăр пуль. От лежания на жестком у меня, наверное, бока распухли. Çырманăн ку аяккинче, на этой стороне оврага; çырманăн леш аяккинче, на той стороне оврага. Букв. 1908, 16. Çав турпас татăкĕсене купаласа, вĕсем пӳрт тунă. Малтан аяккисене купаланă, унтан тăррипе тунă. Из этих обломков щепок они склали избу. Сначала склали стены, а потом сделали крышу. || Huius nominis tertius, quartus quintnsque casus adverbiorum more longinquitatis significandae causa usurpantur. Дат.-вин., местн. и исходн. падд. этого сущ. также употребляются в значении. наречий, означающих отдаленность. Аякка, longe, procul (eum locum significat, quo aliquis iter faciat), в сторону; далеко (указывая направление действия); аяккарах, longius, remotius (turn quietera, turn motum significat), дальше в сторону; подальше (означая как направление, так и место действия); аяккалла, locum remotiorem versus, в сторону; аяккарахра, in loco remotiore, подальше (на вопр. где?); аяккарахран, ex loco remotiore, из более отдаленного места; аякра, longe, procul (locum denotat, ubi aliquid sit vel fiat), далеко, вдали (указывает место действия); аякрарахра, longius (locum, ubi aliquid sit vej fiat, sign.), подальше (на вопрос где?); аякран, a longinquo, e longinquo, издали; аякрарахран, ex loco remotiore, более издали, из более отдаленного места. || Hue adiectiva pertinent, ab iisdem adverbiis derivata. Сюда относятся и прилагательные, образованные от этих наречий. Аякри, longinquus, remotus, дальний; remotiore loco orinndus, дальний (т. е. родина которого далеко); аякрисем, remotiore loco orinndus vel oriundi (utriusque numeri vim habet; v. Оп. чуваш. синт. § 59), дальний по происхождению, родина которого далеко (имеет значение как ед., так и мн. ч.); аяккарахри, аякрарахри; аяккараххи (hoc absolute tantummodo usurpatur), remotior; e remotiore loco oriundus, более дальний; происходящий из более отдаленного места. Аяккараххи употребляется только во 2-й форме, т. е. без определяемого имени; аяккалли (аjаккаλλи^ы), ulterius situs, ulterior, находящийся по паправлению в сторону от чего-либо или далее чего-либо. КС. Вăсем аякка кайнă. Они ушли далеко, т. е. в отдаленное место. Ib. Вăсем ялтан аякка-а (аjаккŏ) кайнă та, тапратнă тавлашша чупмашкăн. Они отошли далеко (усиление) от деревни и начали бегать взапуски. ЧС. Ĕнтĕ кăшт аяккарах кайса тăтăм. Тут я отошел несколько подальше (или: в сторону). Ib. Вĕсенчен аяккарах (i. q. аяккарахра) пĕр пысăк сысна кĕтĕвĕ çӳренĕ. В стороне от них паслось стадо свиней. Ст. Чек. Унтан аяккарах каймалла. Надо итти несколько дальше того места. Ib. Вăл тата аяккарах. Это ее дальше. КС. Вăсем ятлаçма тапратрĕç те, эп шурăм аяккалла. Они стали браниться, и я отошел всторону. Ib. Вăл ялтан аяккарахра тепĕр ял пур. Несколько в стороне от этой деревни есть другая. Ib. Эс арăмна аяккарахран ил. Ты возьми жену из более дальней местности. Ib. Эс аяккарахранах çавăрнса кил-ха. Ты уж сделай более далекий обход (или: обьезд; -ах выражает настойчивость или большую отдаленность). Ст. Чек. Тула аяккарах кайса лар. Усядься за нуждой (exonera alvum) подальше (от нас). Т.-И.-Шем. Унтан, вутне (улăмне) чĕртсе ярса, хĕвеле хирĕç виçĕ хут купăс каласа, алă çупса, ташласа, вут тавра çаврăнаççĕ: малтан аяккарахран çаврăнаççĕ, иккĕмĕш хут вут çывăхĕнчен çаврăнаççĕ, виççĕмĕш хут вара, вут çумĕнченех çаврăнса урисемпе ташласа таптаса, вута сӳнтереççĕ. Потом зажигают солому и трижды обходят вокруг огня, против солнца, с пляскою, играя на скрипке и хлопая в ладоши. Сначала они обходят держась подальше от огня; во второй раз — близко к огню, а в третий — около самого огня, при чем пляшут и ногами затаптывают костер. Альш. Йăран-йăран купăста, йăранĕ хушши аякра. Целые гряды капусты, на широком расстоянии одна от другой. Вĕсем (пит) аякра пурăнаççĕ. Они живут (очень) далеко | Меtaphor. Переносно. Крат. раз. 28. Кирек мĕнле çылăхран та аякра тăрать. Он далек от всякого греха. | Ст. Чек. Кăшт аякрарах пулĕ. Вероятно, это будет подальше. Кошк. Вĕсем вăл шертепе ăна аякран тĕртсе ярас тенĕ. Они хотели столкнуть его этою жердью издали (в воду). Т.-И.-Шем. Тrans. Малтан пынă чухне евчи хĕр ашшĕпе амăшне тӳрех каламасть, аякран пуçласа, çавăрса илсе, калать. В первое посещение сватун не сообщает родителям невесты о целях своего посещения прямо, а начинает свою речь издалека. Радон. Мăнастир патĕнчен иртсе каякан çĕнĕ çулпа кайман, мăнастиртен аякрарахран иртсе каякан кив çулпа тӳрĕ кайнă. Он не пошел по новой дороге, которая шла около монастыря, а пошел прямо, по старой дороге, проходившей несколько дальше от обители. || Альш. Аякри пуян пулса килеççĕ, тет те кусем (= кĕсем), хĕре килĕшеççĕ, тет. Они приехали, приняв на себя вид дальних богатых людей, и сосватали девушку. Эсĕ ăçтисем? — Аякри (или чаще: аякрисем). Ты откуда? (или: ты откуда будешь? ты чей такой будешь?) — Я дальний. Ст. Чек. Эпĕр, ачам, аякрисем пулатпăр. Мы, дитя мое, дальние (т. е. наша родина далеко). Ст. Чек. Ялтан аякрарахри (или: аяккарахри) хурăнсене касса пĕтернĕ. Те березы, которые росли подальше от деревни, все срубили. Ст. Чек. Пиртен чут аякрарахрисем выçăпа та аптăранă. Те, которые живут немного подальше от нас, даже голодали. Череп. Эпир, аяккараххисем, çавăнтах юлаттăмăр. Мы, более дальние (т. е. у которых родина была дальше), оставались тут же. Ст. Чек. Унтан аяккараххисем килĕнчен малтан тухса карĕç. Те, которые живут подальше (названного места), выехали из дома раньше. КС. Унтан аяккаллисене кунтарах исе хурăр. Те, которые (лежат) дальше его (ее), положите сюда поближе. Ст. Чек. Унтан аяккаллисене выçлăхра тырă параччĕç (i. q. паратьчĕç). Более дальним раздавали во время голода хлеб. N3. V. айăк.

айăк

(аjы̆к), i. q. „аяк“. Якей, Янгильд. и др. Non est neglegendum in gradu comparativo quartum quintumque huius nominis casum duobus modis vel a tertio vel a quarto positivi grados casu derivari posse. Utriusque derivandi rationis haec est differentia, quod ilia (айăккарахра, айăккарахран) rem aliquam non eodem loco esse aut non ex eodem, unde alia, loco proficisci significat, haec vero (айăкрарахра, айăкрарахран) earn, de qua agitur, rem in loco remoiiore esse aut ex loco remotiore proficisci demonstrat, ita lit maior locorum distantia ostendatur. При образовании сравнит. степени от косвен. падд. этого сущ. формы местного и исходного падд.,. образованные от дат.-вин. пад. (айăккарахра, айăккарахран) выражают лишь относительную отдаленность (нахождение в стороне от предмета или движение, исходящее из точки, лежащей несколько в стороне от предмета), тогда как те же формы, образованные от местн. пад., обозначают положительную отдаленность (нахождение поодаль или в некоторой отдаленности от предмета или движение, исходящее из точки более или менее удаленной ог предмета). Якей. Вăл мана айăкран тĕкре. Она толкнула меня в бок. Моляк. Вара тепĕр кунĕ, хăртнине кайсан, курнă: кусен пĕр утă пĕрчĕкĕ те айкка сикмен, тет. На другой день, когда он пошел на поляну, то увидал, что у них ни один стебелек сена не был стронут с места. Якей. Мăнастир панчен он пĕр çич çохрăм айăккалла пăрăнса иртсе каймалла полнă. Ему пришлось пройти, свернув верст семь в сторону от монастыря. Якей. Çолтан айăкра порнать. Живет в стороне от дороги. ЧС. Тата анне йĕплĕ пиçен татса килчĕ те атте айăккисене хурчĕ. Кроме того, мать принесла травы „йĕплĕ пиçен“ и положила ее по обоим бокам отца. Яжут. Чӳркӳре хĕрĕн тупăк айăккине кайса выртрĕ. Он пошел и лег в церкви около гроба девушки, сбоку. Якей. Хопах айккинче ĕссĕр çын выртат. Около кабака (сбоку) лежит пьяный. Якей. Ман айкка (ман çома) ларчĕ. Сел сбоку около меня. Ib. Йăвăç айккине пытанса ларчĕ. Спрятался у дерева. Ib. Çол айккипа кĕтӳ çитарса çӳрет. Пасет около дороги стадо. N. Кимĕ тепĕр айăккинче пулнă. Пором был на другой стороне или у другого берега. ЧП. Атăл леш айĕккĕнче (= айăккинче) хур кăшкăрат, ку айĕккĕне (= айăккине) каçасшăн. На той стороне Волги кричит гусь: хочет переплыть на эту сторону. Якей. Хора çырла (Iеgе: с̚’ирла) ампар айккисенче, ампар вырăньсенче, навослă çĕрте полать. Червый паслен(?) растет около надворных построек или на их месте, на навозной земле. Ib. Çот айккинче кĕтӳ çӳрет. На пригорке пасется стадо. Атнар. Ман айăкка виççĕн килсе тăчĕç. Подошли трое и встали около меня сбоку. Якей. Вăсам контан айăкра порнаççĕ. Они живут далеко отсюда. Ib. Ман айăкран виççĕн иртсе карĕç. Мимо меня сбоку прошло трое. Ib. Вăрманта эпĕр çиса ларнă чохне, айăкран пĕр çын сиксе тохрĕ те, пирн пата пырса тăчĕ. Когда мы сидели в лесу и ели, в стороне от нас неожиданно появился человек и подошел к нам. Ib. Эпĕр айăкран килтĕмĕр. Мы пришли издалека. Ib. Эпĕр онпа пĕрле айăкран пытăмăр. Мы с ним шли стороною. Атнар. Эс манран кĕт айăккарах кайса тăр. Ты ступай и встань немножко в сторону от меня. Хирле-Сир. Иккĕн вăрçнă чох, виççĕмĕшин айăккарах кайса тăрас полать. Когда двое дерутся, третий должен отойти в сторону. Ib. Утсам шу ĕçрĕç те, пĕверен айăккарах кайса тăчĕç. Лошади напились и отошли несколько в сторону от пруда. Атнар. Ку кĕнекея айăккарах хор. Убери эту книгу подальше. Б. Макл. Эс кăшт айăккарах кайса тăр. Ты ступай, встань немножко в сторону. Атнар. Çолтан айăккалла карĕ те, ларч. Пошел в сторону от дороги и сел. Якей. Мантан аяккалла çавăрăнса тăчĕ. Отвернулся и отошел от меня в сторону. Атнар. Айăкрарахран пытанса карăм та хыçалтан пырса тытрăм. Я пошел незаметно на некотором отдалении от него и схватил его сзади. Ib. Эп çанта тăнă чох, вăл çын мантан кĕт айăкрарахра тăратьчĕ. Когда я стоял там, этот человек стоял в некотором отдалении от меня. Атнар. Кошак йăтăран кĕт айăкрарахра выртать. Кошка лежит немножко дальше собаки. Хирле-Сир. Хочашран Лешкошкĕн айăкрарахра. Олешкино находится несколько дальше с. Хочашева. Атнар. Пӳрт çав айккинелле тайăлнă. Изба покосилаеь в ту сторону. Хирле-Сир. Ваçли варĕнчен ана айккинелле кар. Со средины загона Василий пошел к его краю. Ib. Крыссам ларияран тохса кĕлет айккинелле чопса карĕç. Крысы выбежали из ларя и побежали по направлению к амбару. Атнар. Çав çынтан айăккарахра пĕр çын тăратьчĕ. Несколько в стороне от этого человека стоял человек. Хирле-Сир. Канавран айăккарахра пĕр осал хорама ларать. Несколько в стороне от канавы растет дрянненький вяз. Атнар. Вăл çолтан айăккарахра тăратьчĕ. Он стоял несколько в стороне от дорога. Хирле-Сир. Эп çолтан айăккалларах пăрăнса тăтăм. Я отошел и встал несколько в стороне от дороги. Ib. Эс çолтан кĕт айăккалларах пăрăн. Ты немножко отойди от дороги. Якей. Утпа айăккалларах тыт. Ты держи (свою) лошадь несколько в сторону. Хирле-Сир. Стел храх айккинеллерех пăрăнса кар. Стол несколько покосился в одну сторону. Ib. Çил аврая çырма айккинеллерех илсе кар. Ветром унесло мякину к оврагу (так что часть ее попала в овраг: „айккинелле“ здесь значило бы только: в сторону оврага). Хирле-Сир. Атипа иккĕн чол тăкаппăр: ати варĕнчине, эп айăкрараххине тăкап. Мы, двое с отцом, насекаем жернов: отец — средину, а, я — ближе к краю. Якей. Çол айккинче пăру выртать. Около дороги лежит теленок. Ib. Хопах айккинче эреке ĕççĕ лараççĕ. Сидят около кабака (сбоку) и пьют водку. Хирле-Сир. Пуçтери ĕстел айăккинчерехре выртать. Гребень лежит около края стола. Якей. Хĕрĕнчи лаши çол айккипа чопса пырать. Пристяжная бежит по краю дороги. Якей. Çолтан айăкра пĕр йăвăç ларать. В стороне от дороги растет дерево. Хирле-Сир. Çăмăр тивесрен йăвăç айккине сĕвенсе тăтăм. Я укрылся („прислонился“) от дождя под деревом. Якей. Тăтăм та чукун çол айккипа отрăм. Я встал и пошел вдоль полотна железной дороги. Ib. Вăрман айккипа çол пырать. Вдоль опушки леса тянется дорога. Ib. Туй иртсе кайнине çол айккинче пăхса тăтăмăр. Мы смотрели на проезжавшую свадьбу, стоя близ дороги. Ib. Çол айккине навос тăкрĕ. Свалил навоз близ дороги. Собран. Пӳрт айккинче чĕн пушă çакăнса тăрĕ. (Çивĕт). На стене избы будет висеть ременная плеть. (Загадка о женской косе). Панкли. Пăр (= пĕр) шăтăк анчах хăвартăм сарай айккине. Оставил в стене сарая только одно отверстие.

авмашкка

(авмашкка, к littera paululum producla, с едва заметным удвоением к), leviter inflexus, имеющий некоторый изгиб (авмакарах). Ст. Чек. Ку йывăç (или: правулкка) авмашкка. Это дерево (или: проволока) имеет некоторый изгиб. || Interdum substantivi modo usurpatur. Также употребляется в значении им. сущ. Ib. Йывăç авмашкки, йывăçа икĕ пуçĕнчен туртсан, тӳрленет. Если потянуть дерево за оба конца, то легкий изгиб его выпрямляется.

куклетмĕш

сгибала (имя сущ.), встр. в загадке. Собр. Леш айкки, ку айкки, кăчăк туртмăш куклетмĕш. (Чӳлĕк туртни).

ӳпĕнчĕк

(-нџ̌э̆к), лежащий вверх дном. || Наклонившийся вперед лицом или передом. КС. Ӳпĕнчĕк йывăç ― дерево, наклонившееся вершиною к земле. Ӳпĕнчĕк пӳрт ― изба, скосившаяся в сторону двери. Ӳпĕнчĕк кӳме — повозка, скосившаяся к козлам. Ӳпĕнчĕк çын — человек, согнувшийся вперед. || Как имя сущ. N. Мĕскерле ку ӳпĕнчĕк утса пырать? Как идет этот сутулый?

йĕркесĕр

беспорядочныя, беспутный; незнающий порядка. Чхĕйп. Кĕтӳç юрăхсăр пулсан, кĕтӳри выльăхсам та йĕркесĕр пулаççĕ, кĕтӳçе те ыр ят çук уншăн вара. || В см. сущ. Ib. Вăл йĕркесĕр (беспорядочность) чăваш халăхĕ хушшинче халь, те нумăй çӳрет. || В см. наречия. N. Йĕркесĕр калаçни, болтовня. || Невозможно. Кан. 1927, № 221. Ара ăçта вăл, йĕркесĕр хаклă! Невозможно дорого. || Брань. Ст. Чек. Йĕркесĕр = ухмах.

ыра

(ыра), то же, что ыр, долбить делая паз. А. Турх. «Ыра, долби пав (гл.); ыра, паз. (сущ.)». То же и у КС.

ихĕлти

(иh'э̆л'д'и), хихикала (имя сущ.); любящий хихикать. КС. Мĕлле çавăн хĕрĕсем ихĕлтискерсем! IЬ. «Ихĕлти — хохотун (особый)».

ут-кăшкар

(-кы̆шкар), назв. раст. Склоняется как проч. им. сущ. без афф. прит. З-го л.: ут-кăшкарăн, ут-кăшкара еtс К.-Кушки, Юрк., Самар. и др. К.-Кушки. «Ут-кăшкар съедобный щавель». Кĕвĕсем. Ут-кăшкарăн вăрлăхĕ, хура-туллăн ырлăхĕ. У коневьего щавеля — его семена, а у гречи — се добротность, отличные качества. Чув. прим. о пог. 459. Ут кăшкар — щавель. Рак. Ут-кăшкар — щавель, rumex L. Кайсар. № 36. Ут кăшкар (конский щавель). Çаранра ӳсет. Тăрри пулсан, тăррине хывăх вырăнне чăхсене пăтратса параççĕ (месят курам вм. мякины). Мыслец. «Ут-кăшкар — конёвник». Янтик. Б. «Ут-кăшкар — столбунец».

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

абажур

сущ., муж.
абажур, калпак (лампăн); лампа с зеленым абажуром симĕс калпаклă лампа

аббревиатура

сущ., жен.
аббревиатура (темиçе сăмах пайĕсенчен е пуçламăш сассисенчен тунă япала ячĕ, сăм., детдом — детский дом, ЭВМ — электронновычислительная машина, вуз — высшее учебное заведение)

абзац

сущ., муж., множ. абзацы
1. çĕнĕ йĕрке (ăна пуçламăшĕнче кăшт таса вырăн хăварса çыраççĕ); писать с абзаца çĕнĕ йĕркерен пуçласа çыр
2. абзац (икĕ çĕнĕ йĕрке хушшинчи текст); прочитать три абзаца виçĕ абзац вула

абитуриент

сущ., муж. абитуриентка жен.
абитуриент (аслă шкула вĕренме кĕрекен); конкурс среди абитуриентов абитуриентсем хушшинчи конкурс

абонемент

сущ.муж.
1. абонемент (театрти, библиотекăри вырăнпа, телефонпа е ыт. усă курмалли тӳлевлĕ право); абонемент на цикл лекций лекци ярăмĕ итлемелли абонемент
2. абонемент (библиотекăн киле кĕнеке паракан уйрăмĕ)

абориген

сущ., муж. (ант. пришелец, иммигрант)
абориген (пĕр-пĕр вырăнти тĕп халăх çынни); аборигены Камчатки Камчатка аборигенĕсем

аборт

сущ.муж. (син. выкидыш)
хырăм пăрахни, ача пăрахни; сделать аборт ача пăрахтар

абрикос

сущ.муж.
абрикос (кăнтăрти йывăç, унăн çимĕçĕ); косточка абрикоса абрикос вăрри (çимĕç ăшĕнчи)

абсурд

сущ.муж. (син. нелепость, бессмыслица)
ăссăрлăх, ăссăр шухăш

авангард

сущ.муж.
1. (ант. арьергард) малти хурал (куçса пыракан çарăн)
2. авангард (общество ушкăнĕн пуçаруллă пайĕ); идти в авангарде малта пыр, пуçарса пыр

аванс

сущ.муж.
аванс (ĕç укçин пĕр пайне малтан парса хуни); выдать денежный аванс аванс укçи пар

авантюра

сущ.жен.
авантюра, теветкел (шанăçсăр, теветкеллĕ ĕç); военная авантюра вăрçăллă авантюра, теветкел вăрçă

авантюризм

сущ.муж.
теветкеллĕх

авантюрист

сущ.муж., авантюристка жен.
теветкеллĕ çын; политический авантюрист политикăри теветкеллĕ çын

авария

сущ.жен.
авари, инкек (техника çемĕрĕлнипе пулни); аварии на транспорте транспортри инкексем

август

сущ.муж.
çурла уйăхĕ; в начале августа çурла уйăхĕн пуçламăшĕнче

авиамодель

сущ.жен.
авиамодель (самолет, вертолет моделĕ); действующая авиамодель ĕçлекен авиамодель

авианосец

сущ.муж.
авианосец (самолетсем лартакан çар карапĕ)

авиация

сущ.жен.
авиаци; военная авиация çар авиацийе; сельскохозяйственная авиация ял хуçалăх авиацийĕ

авитаминоз

сущ.муж.
авитаминоз, витаминсăрлăх, витамин çитменни

аврал

сущ.муж.
аврал, васкавлă ĕç; устроить аврал на судне карап çинче аврал ту

австралиец

сущ.муж., австралийка жен.
австрал; множ. австралийцы (-цев) австралсем, Австрали çыннисем

австриец

сущ.муж., австрийка жен.множ. австрийцы (-цев)
австриецсем, Австри çыннисем

автобиография

сущ.жен.
автобиографи (çын харпăр биографине çырса пани); написать автобиографию автобиографи çыр

автобус

сущ.муж.
автобус; междугородный автобус хуласем хушшинчи автобус; поехать автобусом автобуспа ларса кай

автовокзал

сущ.муж.
автовокзал (автобус станцийĕ); пригородный автовокзал хула çум автовокзалĕ

автограф

сущ.муж.
1. ал çыру (автор хăй çырни); автографы Петра Хузангая Петĕр Хусанкай ал çырăвĕсем
2. автограф (автор асăнмалăх алă пусса пани); взять автограф у артиста артистран автограф ил, артиста алă пустар

автомат

сущ.муж.
1. автомат (хăй хальлĕн ĕçлекен машина, хатĕр); станок-автомат автомат станок
2. автомат (хăвăрт перекен пăшал); автомат Калашникова Калашников автомачĕ

автоматизация

сущ.жен.
автоматизаци, автоматлав; автоматлани; автоматизация производства производствăна автоматлани

автоматика

сущ.жен.
1. автоматика (ăслăлăхпа техникăн автоматлă хатĕрсем тăвас енĕпе ĕçлекен уйрăмĕсем)
2. автоматика (автоматлă хатĕрсем, машинăсем); использование автоматики в авиации автоматикăпа авиацире усă курни

автомашина

сущ.жен. (син. автомобиль)
автомашина; грузовая автомашина груз автомашини, тиев автомашини; учиться вождению автомашины автомашина тытса пыма вĕрен

автомобиль

сущ.муж. (син. автомашина)
автомобиль; легковой автомобиль çăмăл автомобиль; внедорожный автомобиль çулсăр çӳрекен автомобиль

автономия

сущ.жен.
автономи, хăй тытăмлăх (халăх хăй çĕрĕ çинче влаçа хăй тытса тăни); национально-территориальная автономия наци-çĕр автономийĕ; культурная автономия культура автономийĕ

автопортрет

сущ.муж.
автопортрет (художник харпăр сăнне ӳкерни)

автор

сущ.муж. (син. создатель)
автор, хайлавçă; автор книги кĕнеке авторĕ; автор оперы опера хайлавçи

авторитет

сущ.муж. (син. уважение; влияние)
авторитет, хисеп, ят-сум; завоевать авторитет хисепе тивĕç пул

авторучка

сущ.жен.
авторучка; шариковая авторучка шариклă авторучка

агат

сущ.муж.
ахах (хаклă йышши чул)

агент

сущ.муж.
1. (син. уполномоченный) агент (учреждени хушнă ĕçе тăвакан); страховой агент страховани агенчĕ
2. (син. шпион) агент; агент иностранной разведки ют çĕршыв разведкин агенчĕ

агентство

сущ.сред.,
агентство (учреждени); торговое агентство суту-илӳ агентстви; информационное агентство хыпар агентстви

агитация

сущ.жен.
ӳкĕтлев; ӳкĕтлени

агрессия

сущ.жен.
тапăну; тапăнни; вооруженная агрессия хĕç-пăшалпа тапăнни

агрессор

сущ.муж.
вăрçăпа тапăнакан; дать отпор агрессору вăрçăпа тапăнакана хирĕç тăр

агроном

сущ.муж.
агроном (çĕр ĕç специалисчĕ); агроном-овощевод пахча çимĕç агрономĕ

ад

сущ.муж. (ант. рай)
тамăк (тĕн ĕненĕвĕнче — çылăхлă çынсем вилнĕ хыççăн вĕсен чунĕсем асап куракан вырăн); мучиться, как в аду тамăкри пек асаплан

адвокат

сущ.муж. (син. защитник)
адвокат (право телĕшĕнчен пулăшу паракан, судра хӳтĕлекен специалист); нанять адвоката адвокат тыт

администрация

сущ.жен.
администраци (тытăм органĕ, унта ĕçлекенсен йышĕ); глава администрации района район администрацийĕн пуçлăхĕ

адмирал

сущ.муж.
адмирал (çар флотĕнчи аслă чин)

адрес

сущ.муж., множ. адреса и адресы
1. адрес (пурăнакан е ĕçлекен вырăна кăтартни); адрес места жительства пурăнакан вырăн адресĕ; они сменили адрес вĕсем адресне улăштарнă
2. саламлă çыру (юбилей ячĕпе параканни)

адресант

сущ.муж. (ант. адресат)
адресант (çыру çырса яракан)

адресат

сущ.муж. (ант. адресант)
адресат (çыру илекен)

адъютант

сущ.муж.
адъютант (çарта — пысăк пуçлăха пулăшакан кĕçĕн офицер); адъютант командира дивизии дивизи командирĕн адъютанчĕ

азбука

сущ.жен.
1. (син. алфавит) азбука (сас паллисен йĕркепе вырнаçтарнă йышĕ); русская азбука вырăс азбуки
2. (син. букварь) азбука (вулама-çырма вĕренмелли кĕнеке)

азербайджанец

сущ.муж., азербайджанка жен.множ. азербайджанцы (-цев)
азербайджан; азербайджансем (тĕрĕксен йышне кĕрекен халăх); на нашем рынке торгует много азербайджанцев пирĕн пасарта азербайджансем йышлăн сутă тăваççĕ

азиат

сущ.муж., азиатка жен.
азиат, Ази çынни

азот

сущ.муж.
азот (сывлăшăн тĕп пайĕ — тĕссĕр газ)

аист

сущ.муж.
аист (чарлан евĕр кайăк); гнездо аиста аист йăви

айва

сущ.жен.
айва (кăнтăрти йывăç, унăн пан улми евĕр çимĕçĕ)

айсберг

сущ.муж.
пăр ту, пăр тăвĕ (тинĕсре ишсе çӳрекенни); вершина айсберга пăр ту тӳпи

академик

сущ.муж.
академик (академие суйланă çын)

академия

сущ.жен.
академи (тĕпчев учрежденийĕ е аслă шкул); сельскохозяйственная академия ял хуçалăх академийĕ; Национальная академия наук и искусств Чувашской Республики Чăваш Республикин ăслăлăхпа ӳнер наци академийĕ

акация

сущ.жен.
акаци; стручки акации акаци хутаçĕсем

акваланг

сущ.муж.
акваланг (шыв айĕнче сывласа ишмелли хатĕр)

акварель

сущ.жен.
акварель (шывпа ирĕлекен сăрă; унпа тунă укерчĕк); выставка акварелей акварельсен выставки; рисовать акварелью акварельпе ӳкер

аквариум

сущ.муж.
аквариум (шыв тултарса пулă е ытти чĕр чун усрамалли савăт)

акклиматизация

сущ.жен. (син. приспособление)
акклиматизаци (урăх климата, çĕнĕ çут çанталăк хутлăхне хăнăхни)

аккомпанемент

сущ.муж.
аккомпанемент, çемĕ (юрлакансене кĕвĕ каласа пулăшни); петь под аккомпанемент гитары гитара çеммипе юрла

аккомпаниатор

сущ.муж.
аккомпаниатор, аккомпанемент калакан

аккорд

сущ.муж.
аккорд (темиçе сасă килĕшӳллĕ янăрани); взять аккорд на пианино пианинăпа аккорд янраттар

аккордеон

сущ.муж.
аккордеон (сылтăм алă валли фортепьяно майлă пускăчсем тунă купăс); играть на аккордеоне аккордеон кала

аккредитация

сущ.жен.
çирĕплетӳ; çирĕплетни; аккредитация журналистов для работы на конгрессе журналистсене конгресра ĕçлеме çирĕплетни

аккредитив

сущ.муж.
аккредитив (пĕр банк тепĕр банкра укçа илме панă хут)

аккумулятор

сущ.муж.
аккумулятор (электричество каплантарса усракан хатĕр); зарядить аккумулятор аккумулятора авăрла

акробат

сущ.муж., акробатка жен.
акробат (кăткăс гимнастика вăййи тăвакан артист е спортсмен); цирковой акробат цирк акробачĕ

акробатика

сущ.жен.
акробатика (акробат ăсталăхĕ); спортивная акробатика спорт акробатики

акт

сущ.муж.
1. акт (мĕне те пулин çирĕплетекен хут); составить акт акт çыр
2. (син. действие, поступок) ĕç, тăвăм; террористические акты террорла ĕçсем
3. (син. действие) акт, пай (спектакльте); пьеса в трёх актах виçĕ пайлă пьеса

актёр

сущ.муж. (син. артист)
актёр, артист; актёр драматического театра драма театрĕн артисчĕ

актив

1. сущ.муж.
актив (пĕр йышри чи ăнлануллă, пуçаруллă çынсем); профсоюзный актив профсоюз активе

актив

2. сущ.муж. (ант. пассив)
актив (организацин шутра тăракан пурлăхĕпе укçи-тенки); записать в актив актива çырса хур

активист

сущ.муж., активистка жен.
активист (йышри пуçаруллă çын); активисты экологического движения экологи юхăмĕн активисчĕсем

акула

сущ.жен.
акула (тинĕсри пысăк çăткăн пулă)

акушерка

сущ.жен.
акушерка (ача çуратнă чух пулăшакан специалист)

акцент

сущ.муж.
чĕлхе хуçни (ют чĕлхе сăмахĕсене тăван чĕлхе майлă улăштарни); он говорит с татарским акцентом вăл тутар май чĕлхе хуçса калаçать

акционер

сущ.муж.
акционер (акци тытакан предприяти хуçисенчен пĕри); акционеры компании компани акционерĕсем

акция

сущ.жен.
акци (пая кĕрсе тупăш илмелли хаклă хут); акции Газпрома Газпром акцийĕсем; падение курса акций акцисен хакĕ укни

алгебра

сущ.жен.
алгебра (математика пайĕ, вăл тĕрлĕ хисепсене шутламалли мелсене тĕпчет); задачи по алгебре алгебра задачисем

алгоритм

сущ.муж.
алгоритм (пĕр-пĕр задачăна шутламалли ĕçсен йĕрки)

алиби

сущ.нескл.сред.
алиби (преступлени тунă вăхăтра çын çав вырăнта пулманни); установить алиби алиби пулнине çирĕплет

алименты

сущ.множ.
алимент (ĕçлеймен тăванĕсене пурăнмалăх суд урлă шыраса илекен тӳлев); выплачивать алименты алимент тӳлесе тăр

алкоголизм

сущ.муж. (син. пьянство)
алкоголизм, ĕçкĕлĕх, ĕçке ерни; лечение от алкоголизма ĕçкĕлĕхрен сыватни

алкоголик

сущ.муж., алкоголичка жен.
алкоголик, ĕçкĕçĕ

алкоголь

сущ.муж.
алкоголь, эрех таврашĕ, эрех-сăра

аллея

сущ.жен.
аллея (икĕ енĕпе йывăç лартнă çул); липовая аллея çăка аллейи

алмаз

сущ.муж.
1. алмаз (хаклă йышши питĕ çирĕп чул); перстень с алмазом алмаз куçлă çĕрĕ
2. алмаз, каскăч (кĕленче касмалли)

алтаец

сущ.муж., алтайка жен.множ. алтайцы
алтайсем, алтай çыннисем (Çĕпĕрте пурăнакан тĕрĕк халăхĕ)

алтарь

сущ.муж.
алтарь (чиркĕвĕн турăшсем хыçĕнчи çӳллĕрех пайĕ)

алфавит

сущ.муж. (син. азбука)
алфавит (сас паллисен йышĕ, вĕсен çирĕпленнĕ йĕрки); русский алфавит вырăс алфавичĕ

альбом

сущ.муж.
альбом; альбом для фотографий сăн ӳкерчĕк альбомĕ

альманах

сущ.муж.
альманах (вăхăтран вăхăта кăларакан илемлĕ хайлав пуххи); поэтический альманах поэзи альманахĕ

альпинизм

сущ.муж.
альпинизм (çӳллĕ сăртсене хăпармалли спорт); заниматься альпинизмом альпинизма хутшăн

альт

сущ.муж.
альт (хĕрарăмсен е ачасен хулăнрах сасси); петь альтом альтпа юрла

алюминий

сущ.муж.
алюмини (çăмăл шурă металл); изделия из алюминия алюмини япаласем

амбар

сущ.муж.
ампар, кĕлет; хлебный амбар тырă кĕлечĕ

амбулатория

сущ.жен.
амбулатори (çынсем килтен пырса сипленекен больница)

амвон

сущ.муж.
амвон (чиркӳре — турăшсем умĕнчи çӳллĕ вырăн, унтан пачăшкă ӳкĕт сăмахĕ калать)

американец

сущ.муж., американка жен.
1. американ, американец, Америка çынни
2. американ, американец, США çынни; американцы итальянского происхождения Италирен тухнă американсем

амнистия

сущ.жен.
амнисти, каçару; каçарни; объявить амнистию амнисти ту, каçар

амплуа

сущ.нескл.сред.
амплуа (артист вылякан пер йышши рольсем); амплуа злодея путсĕр çын ролĕсем

ампула

сущ.жен.
ампула (эмел усрамалли шăратса питĕрнĕ кĕленче савăт); лекарство в ампулах ампулăри эмел

анализ

сущ.муж.
1. (ант. синтез) тĕпчев, анализ; химический анализ хими анализĕ
2. (син. разбор) тишкерӳ; грамматический анализ грамматика тишкерĕвĕ

аналогия

сущ.жен. (син. сходство)
пĕрешкеллĕх, пĕр евĕрлĕх; заключение по аналогии пĕрешкел пулăмсемпе тунă пĕтĕмлетӳ

аналой

сущ.муж.
аналой (чиркӳре — турăшсем, кĕнекесем т. ыт. хумалли сĕтел)

ананас

сущ.муж.
ананас (тропикри ӳсен-тăран, унăн техĕмлĕ çимĕçĕ)

анархия

сущ.жен. (син. беспорядок, стихийность)
анархи, йĕркесĕрлĕх, арпашу

анатомия

сущ.жен.
анатоми, тытăмлăх (чĕрĕ организмсен тытăмне тĕпчекен ăслăлăх); анатомия человека этем анатомийĕ; анатомия растений ӳсен-тăран тытăмлăхĕ

ангел

сущ.муж.
пирĕшти (тĕн ĕненĕвĕнче — Турă хушнине тăвакан çунатлă ача е çамрăк çын сăнарлă янавар)

ангина

сущ.жен.
ангина, пыр шыççи

англичанин

сущ.муж., англичанка жен., множ. англичане
акăлчан; акăлчансем (Великобритани халăхĕ)

анекдот

сущ.муж.
анекдот, халап; рассказывать анекдоты халап çаптар

анис

сущ.муж.
1. энĕс, калемпĕр (ырă шăршăллă курăк вăрри)
2. анис (пан улми сорчĕ)

анкета

сущ.жен.
анкета (ыйтусем çырнă хут); заполнить анкету анкетăна хуравла

аннотация

сущ.жен.
аннотаци (кĕнеке содержанине кĕскен çырса кăтартни)

анонс

сущ.муж. (син. объявление)
пĕлтерӳ; пĕлтерни, пĕлтерсе хуни; театральный анонс спектакльсем çинчен пĕлтерсе хуни

ансамбль

сущ.муж.
1. ансамбль (юрăçсен е кĕвĕçсен ушкăнĕ); ансамбль песни и танца юрăпа ташă ансамблĕ; фольклорный ансамбль халăх пултарулăх ансамблĕ
2. пĕрлĕх, килĕшулĕх, çураçулăх (сăм., хулари çурт-йĕрсен)

антагонизм

сущ.муж. (син. противоречие)
хирĕçлĕх, хире-хирĕçлĕх, тăшманлăх

антенна

сущ.жен.
антенна (радио хумĕсем саракан е йышăнакан хатĕр); телевизионная антенна телевидени антенни

антибиотики

сущ.множ.; един. антибиотик муж.
антибиотиксем (микробсене ĕрчеме паман япаласем)

антилопа

сущ.жен.
антилопа (кăнтăрта пурăнакан пăлан евĕр чĕр чун); рога антилопы антилопа мăйраки

антисанитария

сущ.жен.
тасамарлăх, тирпейсĕрлĕх

антихрист

сущ.муж.
антихрист (христиан тĕнĕнче — Христосăн хаяр тăшманĕ, вăл çĕр çине тĕнче пĕтес умĕн килет имĕш)

антициклон

сущ.муж. (ант. циклон)
антициклон (циклонсем хушшинчи хутлăх, унта атмосфера пусăмĕ пысăк пулать, çанталăк тӳлек те уяр тăрать)

антология

сущ.жен.
антологи (тĕрлĕ авторсем çырнă илемлĕ хайлавсен пуххи); антология русской прозы XIX века XIX ĕмĕрти вырăс прозин антологийĕ

антоним

сущ.муж. (ант. синоним)
антоним (хире-хирĕç пĕлтерĕшлĕ сăмахсенчен пĕри, сăм., большой «пысăк» — маленький «пĕчĕк»)

антоновка

сущ.жен.
антоновка (пан улми сорчĕ)

антракт

сущ.муж. (син. перерыв)
антракт, тăхтав (спектакль е концерт пайĕсем хушшинчи)

апелляция

сущ.жен.
1. апелляци (суд йышăннипе килĕшмесĕр аслăрах суда панă жалоба)
2. чĕнсе калани; канаш ыйтни; апелляция к общественности халăха чĕнсе калани

апельсин

сущ.муж.
апельсин (цитрус йышши йывăç тата унăн çимĕçĕ)

аплодисменты

сущ.множ. (син. рукоплескания)
алă çупни; бурные продолжительные аплодисменты нумайччен тăвăллăн алă çупни

апокалипсис

сущ.муж.
апокалипсис (Библии тĕнче пĕтесси çинчен калакан пайĕ)

апостол

сущ.муж.
апостол (христиан тĕнĕнче — Христос вĕрентĕвне сарнă çынсенчен пĕри)

аппарат

сущ.муж.
1. (син. прибор, устройство) аппарат (техника хатĕрĕ); телефонный аппарат телефон аппарачĕ
2. аппарат (ӳтĕн пĕр-пĕр ĕçе туса тăракан органĕсем); дыхательный аппарат сывлав аппарачĕ
3. аппарат (ĕçе йĕркелесе пыракан органсем, çынсем); государственный аппарат патшалăх аппарачĕ; аппарат министерства министерство аппарачĕ

аппаратура

сущ.жен.
аппаратура, аппаратсем; электронная аппаратура электронлă аппаратсем

аппендикс

сущ.муж.
аппендикс (суккăр пыршă юппи)

аппендицит

сущ.муж.
аппендицит (аппендикс шыçни)

аппетит

сущ.муж.
çиес килни, апат анни; у меня нет аппетита манăн çиес килмест

аппликация

сущ.жен.
аппликаци (тĕслĕ хут е пусма татăкĕсенчен ӳкерчĕк туни)

апрель

сущ.муж.
ака уйăхĕ, апрель; в начале апреля ака уйăхĕн пуçламăшĕнче

аптека

сущ.жен.
аптека; аптека при больнице больница çумĕнчи аптека

араб

сущ.муж., арабка жен.множ. арабы
араб; арабсем (Çурçĕр Африкăра тата Хĕвел анăç Азире пурăнакан семит халăхĕсем)

арахис

сущ.муж.
çĕр майăрĕ

арбитраж

сущ.муж.
арбитраж (тавлашуллă ыйтусене татса паракан орган); государственный арбитраж патшалăх арбитражĕ

арбуз

сущ.муж.
арбуз, арпус; спелый арбуз пиçнĕ арбуз

аргумент

сущ.муж. (син. довод, доказательство)
аргумент, çирĕплетӳ (каланине çирĕплетекен шухăш, факт); привести аргументы в пользу новой теории çĕнĕ теорие аргументсемпе çирĕплет

ареал

сущ.муж. (син. область, территория)
тăрăх, хутлăх, вырăн, ен; ареал обитания медведя упа пурăнакан тăрăх

арена

сущ.жен.
1. сцена (циркра); на арене цирка выступают клоуны цирк сцени çинче клоунсем выляççĕ
2. арена, вăйă вырăнĕ (стадионта)

аренда

сущ.жен. (син. наём)
аренда, тара илни; аренда земли çĕр тара илни; сдать в аренду тара пар, арендăна пар; взять в аренду тара ил, арендăла

арендатор

сущ.муж.
арендатор, тара илекен

арест

сущ.муж.
1. (син. задержание, заключение) арест; арестлени, тытса хупни; подвергнуть аресту тытса хуп, арестле
2. (син. запрещение) арест, чару; чарни (пурлăхпа, укçа-тенкĕпе усă курма суд йышăннипе чарни); наложить арест на банковский счёт банкри счётпа усă курма чар

аристократ

сущ.муж., аристократка жен.
аристократ, улпут (чаплă йăх çынни)

аристократия

сущ.жен.
аристократи, аристократсем

арифметика

сущ.жен.
арифметика (математика пайĕ: хисепсене хушасси-кăларасси тата хутласси-пайласси); учебник арифметики арифметика учебникĕ

арифмометр

сущ.муж.
арифмометр (арифметика шутлавĕ тумалли хатĕр)

ария

сущ.жен.
ари (оперăн юрă евĕрлĕ пайĕ); певец исполнил арию юрăçă ари юрларĕ

арка

сущ.жен., множ. арки (арок)
арка (çавра тăрăллă хапха, çурт маччи); триумфальная арка мухтав аркки (чаплă çĕнтерӳ ячĕпе лартнă палăк)

аркан

сущ.муж.
мăйкăч, касмăк; поймать лошадь арканом лашана касмăкпа тыт

арматура

сущ.жен.
1. (син. каркас) арматура, кăшкар (тимĕр-бетон конструкцисенче)
2. хатĕр-хĕтĕр, хатĕрсем; печная арматура кăмака хатĕр-хĕтере (алăкĕсем, вьюшкисем т. ыт.)

армия

сущ.жен.
1. çар, хĕç-пăшаллă вăйсем; российская армия Раççей çарĕ
2. арми (темиçе дивизирен тăракан çар пĕрлешĕвĕ); танковая армия танк армийĕ
3. çар, пысăк йыш; армия учителей вĕрентекенсен пысăк йышĕ

армяк

сущ.муж.
сăхман; раньше крестьяне ходили в армяках ĕлĕк хресченсем сăхманпа çӳренĕ

армянин

сущ.муж., армянка жен., множ. армяне (-ян)
эрмен; армянсем, эрменсем (Арменире тата ытти çĕршывсенче пурăнакан халăх)

аромат

сущ.муж.
ырă шăршă, техĕм; аромат роз кĕл чечексен ырă шăршй

арсенал

сущ.муж.
арсенал (хĕç-пăшал усракан тата юсакан предприяти)

артель

сущ.жен.
эртел, ушкăн; плотницкая артель платник эртелĕ

артерия

сущ.жен.
1. (ант. вена) артери (чĕререн ӳт пайĕсене каякан юн тымарĕ)
2. (син. путь) çул, çул-йĕр; водные артерии шыв çулĕсем

артиллерия

сущ.жен.
артиллери (тупăсем, çарăн тупăсемпе хĕç-пăшалланнă пайĕ); тяжёлая артиллерия йывăр артиллери

артист

сущ.муж. (син. актёр)
артист; народный артист Чувашии чăваш халăх артисчĕ

артистка

сущ.жен. (син. актриса)
артистка; артистка кукольного театра пукане театрĕн артистки

архангел

сущ.муж.
архангел (христиан тĕнĕнче — ангелсенчен чи асли)

археология

сущ.жен.
археологи (авалхи халăхсен культурине вĕсенчен юлнă япаласем тăрăх тĕпчекен ăслăлăх)

архив

сущ.муж.
1. архив (документ пухса упракан учреждени); государственный архив патшалăх архивĕ
2. архив (документ пуххи); архив писателя çыравçă архивĕ

архиепископ

сущ.муж.
архиепископ (аслă епископ чинĕ)

архиерей

сущ.муж.
архиерей (православи чиркĕвĕнчи аслă чин)

архимандрит

сущ.муж.
архимандрит (арçын мăнастирĕн пуçлăхĕ)

архипелаг

сущ.муж.
архипелаг (тинĕсри утравсен ушкăнĕ)

архитектор

сущ.муж.
архитектор (архитектура специалисчĕ)

архитектура

сущ.жен.
1. архитектура (çурт-йĕр лартас ăсталăх)
2. (син. здания, сооружения); çурт-йĕр древнерусская архитектура авалхи вырăс çурт-йĕрĕ

аршин

сущ.муж.
аршăн (ĕлĕкхи вăрăмăш виçи — 0,71 м)

арьергард

сущ.муж. (ант. авангард)
кайри хурал, хыçри хурал (куçса пыракан çарăн вĕçĕнчи пайĕ)

аспирант

сущ.муж., аспирантка жен.
аспирант (аспирантурăра вĕренекен)

аспирантура

сущ.жен.
аспирантура (ăслăлăхпа педагогика кадрĕсем хатĕрлемелли система); окончить аспирантуру аспирантурăран вĕренсе тух

ассамблея

сущ.жен.
ассамблея, пуху; Генеральная Ассамолея Организации Объединённых Наций Пĕрлешнĕ Нацисен Организацийĕн Аслă Пухăвĕ

ассигнование

сущ.сред.
1. (син. выделение, инвестиция) укçа-тенкĕ уйăрни (пĕр-пĕр ĕç тума)
2. уйăрнă укçа, хывнă укçа; ассигнования в сельское хозяйство ял хуçалăхне хывнă укçа

ассистент

сущ.муж., ассистентка жен.
1. (син. помощник) ассистент, пулăшакан; ассистент врача врача пулăшакан
2. ассистент (аслă шкулта — кĕçĕн преподаватель)

ассортимент

сущ.муж.
ассортимент (тĕрлĕ йышши таварсен, сортсен сутлăхри пуххи); обувь в широком ассортименте тĕрлĕ йышши атă-пушмак

ассоциация

сущ.жен.
1. (син. объединение) пĕрлешӳ; ассоциация журналистов журналистсен пĕрлешĕвĕ
2. (син. связь) çыхăну, çыхăнулăх (шухăшсен, ăнлавсен); ассоциация по сходству пĕрешкеллĕх çыхăнăвĕ

астма

сущ.жен.
астма, сывлăш пулĕнни; страдать астмой сывлăш пулĕннипе аптăра

астра

сущ.жен.
астра (пахча чечекĕ); букет астр астра çыххи

астронавт

сущ.муж.
астронавт (СШАра космонавтсене çапла калаççĕ)

астрономия

сущ.жен.
астрономи (Çут тĕнче тытăмне, çăлтăрсемпе планетăсене тĕпчекен ăслăлăх)

асфальт

сущ.муж.
асфальт (çул сармалли çăра сăмала)

атака

сущ.жен. (син. наступление)
атака, тапăну, тапăнни; пойти в атаку атакăна ыткăн, тапăн

атеизм

сущ.муж. (син. безбожие, безверие; ант. религиозность, вера)
атеизм, турăсăрлăх, турра ĕненменни

атеист

сущ.муж., атеистка жен.
атеист, турра ĕненмен

ателье

сущ.нескл.сред.
1. (син. студия) ателье (художникăн ĕç пӳлĕмĕ); ателье скульптора скульптор ателйи
2. (син. мастерская) ателье; телевизионное ателье телевидени ателйи; ателье мод модăллă тумтир ателйи

атлас

1. сущ.муж.
атлас (карттăсен, таблицăсен пуххи); географический атлас географи атласĕ

атлас

2. сущ.муж.
атлас (ялтăркка пурçăн пусма)

атлет

сущ.муж.
атлет; тĕреклĕ çын

атлетика

сущ.жен.
атлетика (ӳт-пĕве тĕреклетмелли спорт вăййисем, хăнăхтарусем); лёгкая атлетика çăмăл атлетика (утса-чупса, сиксе, тĕрлĕ снарядсем ывăтса ăмăртни); тяжёлая атлетика йывăр атлетика (штанга, кире пуканĕ çĕклесе ăмăртни)

атмосфера

сущ.жен.
1. атмосфера, сывлăш (планетăсен газ витĕмĕ); атмосфера Земли Çĕр атмосфери
2. атмосфера (газ пусăмĕн виçи); давление — пять атмосфер пусăм — пилĕк атмосфера

атом

сущ.муж.
атом (хими элеменчĕн чи пĕчĕк пайĕ); атомы железа тимĕр атомĕсем

аттестат

сущ.муж.
аттестат (çирĕплетӳ хучĕ); аттестат об окончании средней школы вăтам шкул пĕтернине çирĕплетекен аттестат

аттестация

сущ.жен. (син. оценка, характеристика)
аттестаци (çынна, учреждение тĕрĕслесе хак пани)

аттракцион

сущ.муж.
аттракцион (канса йăпанмалли вăйă хатĕрĕсем, чуччу-карусель т. ыт.)

аудитория

сущ.жен.
1. (син. помещение, комната) пулĕм; учебная аудитория вĕренӳ пулĕмĕ
2. (син. слушатели) халăх, итлекенсем (лекцие, доклада); аудитория осталась довольна выступлением гостя итлекенсене хăна каланă сăмах килĕшрĕ

аукцион

сущ.муж. (син. торги, распродажа)
аукцион, турки (тавара, пурлăха халăх умĕнче хаклашса сутни); продать с аукциона турки туса сут; выставить на аукцион аукционпа сутма кăлар

афиша

сущ.жен. (син. объявление)
пĕлтерӳ, афиша; театральная афиша театр афиши

афоризм

сущ.муж.
афоризм (шухăша кĕскен те витĕмлĕн палăртакан пуплев)

африканец

сущ.муж., африканка жен.
африкан, африканец, Африка çынни; чернокожие африканцы хура ӳтлĕ африкансем

аффикс

сущ.муж.
аффикс (çĕнĕ сăмах тăвакан е сăмаха улăштаракан морфема); словообразовательные аффиксы русского языка вырăс чĕлхинчи сăмах пулăвĕн аффиксĕсем

аэробика

сущ.жен.
аэробика (кĕвĕ çеммипе илемлĕ гимнастика хăнăхтарăвĕсем туни); заниматься аэробикой аэробика ту

аэродром

сущ.муж.
аэродром; военный аэродром çар аэродромĕ; взлётная полоса аэродрома аэродромăн самолёт вĕçсе хăпармалли тăрăхĕ

аэропорт

сущ.муж.
аэропорт, сывлăш порчĕ (аэродром тата унăн çурт-йĕрĕ)

аэросани

сущ.множ.
çил çуна (сывлăш винчĕпе куçакан йĕлтĕрлĕ машина)

баба

сущ.жен.
арăм, матка, хĕрарăм ♦ снежная баба юр кĕлетке

баба-яга

сущ.жен.
катен карчăк, вупăр карчăк (вырăс юмахĕсенчи сăнар)

бабочка

сущ.жен.
лĕпĕш; бабочка-капустница купăста лĕпĕшĕ; ночная бабочка упа лĕпĕшĕ (çĕрле вĕçсе çӳрекенни)

бабушка

сущ.жен. (ант. внук, внучка)
1. асанне (атте амăшĕ); кукамай (анне амăше)
2. кинемей (ватă хĕрарăмсене хисеплесе чĕнни) ♦ бабушка надвое сказала мĕн пуласси паллă мар-ха

багаж

сущ.муж., только един. (син. поклажа, вещи)

багажник

сущ.муж.
багажник (машинăн япаласем хумалли вырăнĕ); багажник велосипеда велосипед багажникĕ; открыть багажник автомобиля автомобиль багажникне уç

багор

сущ.муж.
пакур; пожарный багор пушар пакурĕ; зацепить бревно багром пĕренене пакурпа çаклат

бадминтон

сущ.муж.
бадминтон (ракеткăпа çапса волан вĕçтермелли вăйă); играть в бадминтон бадминтонла выля

база

сущ.жен.
1. (син. основа, фундамент) база, никĕс, тĕрек; сырьевая база чĕр тавар бази; на базе глубоких знаний тарăн пĕлӳ никĕсĕ çинче
2. база (предприяти); торговая база суту-илӳ бази; военная база çар бази ♦ компьютерная база данных компьютер даннăйĕсен бази

базар

сущ.муж. (син. рынок)
пасар; сельский базар ял пасарĕ; школьный базар шкул хатĕрĕсен пасарĕ ♦ птичий базар кайăк пасарĕ (вĕçен кайăк питĕ йышлăн йăва тăвакан вырăн); устроить базар шăв-шав çĕкле, çуйхаш

байдарка

сущ.жен.
байдарка (икĕ вĕçлĕ кĕсменпе авăсса ишмелли кимĕ); соревнования на байдарках байдаркăсемпе ишсе ăмăртни

байт

сущ.муж., множ. байты
байт (компъютерти информаци виçи— 8 бит)

бак

сущ.муж. (син. бочка, сосуд, ёмкость)
бак, савăт; бак с водой шыв савăчĕ; бензиновый бак бензин бакĕ (автомашинăн, мотоциклăн)

бакалея

сущ.жен.
бакалея (канфет-премĕк, чей, кĕрпе-çăнăх йышши таварсем)

баклажан

сущ.муж.
баклажан (хĕрлĕ кăвак тĕслĕ пахча çимĕç); икра из баклажанов баклажан нимĕрĕ

бактерия

сущ.муж. (син. микроб)
бактери (пĕр клеткăллă организм); болезнетворные бактерии чир ертекен бактерисем

бал

сущ.муж., множ. балы
бал (ташăллă уяв каçĕ); Новогодний бал Çĕнĕ çул балĕ

балалайка

сущ.жен.
балалайка, тăмра; играть на балалайке тăмра кала

баланс

сущ.муж.
1. (син. равновесие) шайлашу; шайлашса тăни; баланс политических сил политика вăйĕсен шайлашăвĕ
2. баланс (тупăшпа тăкака танлаштарса шутлани); годовой баланс çулталăк балансĕ; подвести баланс баланс ту

балерина

сущ.жен.
балерина, балет артистки

балет

сущ.муж.
балет (ташăллă, кĕвĕллĕ спектакль); театр оперы и балета оперăпа балет театрĕ

балка

сущ.жен.
кашта, пăрăс; потолочная балка мачча кашти

балкар

сущ.муж., балкарка жен., множ. балкары и балкарцы
балкарсем (тĕрĕксен йышне кĕрекен, Кавказра пурăнакан халăх)

балкон

сущ.муж.
балкон; дом с балконами балконлă çурт

балл

сущ.муж.
1. балл (виçе); сила ветра — шесть баллов çил вăйĕ — ултă балл
2. балл, паллă (хакласа лартаканни); получить высший балл чи лайăх паллă ил

баллада

сущ.жен.
баллада (сăвăллă юмах, халап); сложить балладу баллада хыв

баллон

сущ.муж.
1. баллон (тачă питĕрĕнекен савăт); баллон с газом газ баллонĕ
2. баллон, урапа (автомашинăн); баллон лопнул урапа шăтнă

баловство

сущ.сред. (син. шалость, проказы)
ашкăну, иртĕхӳ; ашкăнни, иртĕнни; ругать за баловство ашкăннăшăн ятла

бальзам

сущ.муж.
бальзам (сиплĕ ĕçме е маç); бальзам из лечебных трав эмел курăкĕсен бальзамĕ

бамбук

сущ.муж.
бамбук (кăнтăрти хăвăл туналлă ӳсен-тăран); заросли бамбука чăтлăх бамбук

банан

сущ.муж.
банан (тропикри ӳсен-тăран, унăн çимĕçĕ); спелые бананы пиçнĕ банан

банда

сущ.жен. (син. шайка)
ушкăн, эшкер; банда грабителей вăрă-хурах ушкăнĕ

бандероль

сущ.жен.
бандероль (почтăпа яма чĕркенĕ япала); послать книгу бандеролью кĕнекене бандероль туса яр

бандит

сущ.муж., бандитка жен.
хурах, вăрă-хурах

бандитизм

сущ.муж.
хурахлăх

банк

сущ.муж.
банк (укçа йышăнса усракан тата паракан учреждени); государственный банк патшалăх банкĕ; сберегательный банк перекет банкĕ; хранить деньги в банке укçана банкра усра ♦ банк данных даннăйсен банкĕ (компьютера хывнă информаци)

банка

сущ.жен.
банка; стеклянная банка кĕленче банка; банка консервов пĕр банка консерв; закатать банку банкăна хупса питĕр

банкет

сущ.муж.
банкет, ĕçкĕ (чаплă сăлтавпа, йышлă хăнапа ирттерекенни)

банкир

сущ.муж.
банкир (банк хуçи е акционерĕ)

банкомат

сущ.муж.
банкомат (банк карточкипе укçа паракан автомат)

банкрот

сущ.муж.
панкрут (парăм татайман организаци е çын); оказаться банкротом панкрута тух

банкротство

сущ.сред..
панкрутлăх; панкрута тухни; банкротство предприятия предприяти панкрута тухни; объявить о банкротстве панкрутлăх çинчен пĕлтер

бант

сущ.муж.
бант (илемлĕ çыхă); завязать ленту бантом лентăна илемлĕн çавăрса çых

баня

сущ.жен., множ. бани
мунча; домашняя баня килти мунча; истопить баню мунча хут; мыться в бане мунча кĕр ♦ задать баню тип мунча кĕрт, хытă ятла

барабан

сущ.муж.
1. параппан (кĕвĕ хатĕрĕ); бить в барабан параппан çап
2. кăшкар (машинăн çӳпçе евĕр пайĕ); барабан лебёдки лебёдка кăшкарĕ

барабанщик

сущ.муж.
параппанçă

баран

сущ.муж.
така; племенной баран ăратлă така; горный баран сăрт-ту таки ♦ смотрит, как баран на новые ворота анраса кайнă, нимĕн те ăнланмасть

баранина

сущ.жен.
сурăх ашĕ, така ашĕ; шюрьбе из баранины така шӳрпи

баранки

сущ., множ. (син. сушки)
сушка, шушкă; связка баранок сушка çыххи

баржа

сущ.жен., множ. баржи
баржа (груз турттармалли карап); самоходная баржа хăй çӳрекен баржа; буксир тянет баржу буксир баржăна туртса пырать

барин

сущ.муж., множ. баре и бары
улпут; жить барином улпут пек пурăн

баритон

сущ.муж.
баритон (басран çинçерех арçын сасси; çав сасăллă юрăçă); петь баритоном баритонпа юрла

барометр

сущ.муж.
барометр (атмосфера пусăмне виçмелли хатĕр); ртутный барометр ртутьлĕ барометр; барометр падает барометр пусăм пĕчĕкленнине кăтартать

баррикада

сущ.жен.
баррикада (урамра çапăçнă чух ал айне лекнĕ япаласенчен тăвакан хӳтлĕх); возводить баррикады баррикадăсем купала

барсук

сущ.муж.
пурăш (йытă пысăкăш тискер кайăк); нора барсука пурăш шăтăкĕ

бартер

сущ.муж. (син. товарообмен)
бартер, тавар улăшăвĕ (укçапа тулемесĕр тăваканни); расчёт по бартеру таварпа тавар улăштарса татăлни

бархат

сущ.муж.
бархат (кĕске тĕклĕ çемçе пусма)

барыня

сущ.жен.
улпут майри

барьер

сущ.муж. (син. преграда, препятствие)
чăрмав, хӳме; бег с барьерами чăрмавсем урлă каçса чупни

бас

сущ.муж.
1. бас (арçыннăн хулăн сасси; çав сасăллă юрăçă); петь басом баспа юрла; говорить басом хулăн сасăпа калаç
2. множ. басы бассем (кĕвĕ инструменчĕ калакан чи хулăн сасăсем)

баскетбол

сущ.муж.
баскетбол (мечĕк персе çавра карçинккана лектермелли вăйă); играть в баскетбол баскетболла выля

баскетболист

сущ.муж., жен. баскетболистка
баскетболçă
прил.
баскетбол -ĕ; баскетбольная площадка баскетбол площадки

басня

сущ.жен.
юптару, халап (ытарлă калав е сăвă); басни И.А.Крылова И.А.Крылов юптарăвĕсем

бассейн

сущ.муж.
1. (син. водоём) бассейн (шыв тытмалли, шыва кĕмелли пĕве); крытый бассейн витнĕ бассейн
2. бассейн (пĕр юхан шывăн пĕтĕм юпписем шыв пуçтаракан тăрăх); бассейн реки Суры Сăр шывĕн бассейне

батальон

сущ.муж.
батальон (темиçе ротăран таракан çар чаçĕ); командир батальона батальон командирĕ

батарейка

сущ.жен.
батарейка (ток паракан пĕчĕк хатĕр); часы на батарейках батарейкăпа ĕçлекен сехет

батарея

1. сущ.жен.
батарея (темиçе тупăран тăракан ушкăн); зенитная батарея самолётсене перекен батарея

батарея

2. сущ.жен.
батарея (вĕçе-вĕçĕн çыхăнтарнă пĕр пек хатĕрсем); отопительная батарея ăшăтмалли батарея (çуртсенче); батарея лопнула батарея шăтнă

батон

сущ.муж. (син. булка)
батон, кулач, çăкăр (тăрăхла формăлли)

батюшка

сущ.муж.
1. (син. отец) атте, аттеçĕм
2. (син. священник, поп) пачăшкă ♦ Батюшки мои! Ак тĕлĕнтермĕш!

бахрома

сущ.жен.
çӳçе, шерепе, ярапа; платок с бахромой çӳçеллĕ тутăр

башкир

сущ.муж. башкирка жен., множ. башкиры
пушкăртсем (тĕрĕксен йышне кĕрекен халăх)

башмак

сущ.муж. (син. ботинок)
пушмак; ходить в башмаках пушмакпа çӳре

башня

сущ.жен.
1. башня (ансăр та çӳллĕ хуралтă); телевизионная башня телевидени башни; водонапорная башня шыв уçлакан башня
2. башня (тупă вырнаçтарнă хӳтлĕх); башня танка танк башни
глаг. несов. (син. укачивать)
лăпкаса юрла, юрласа çыврат; баюкать ребёнка ачана юрласа çыврат

баян

сущ.муж.
баян; играть на баяне баян кала

баянист

сущ.муж., баянистка жен.
баянçă; квартет баянистов баянçăсен квартечĕ, тăватă баянçă

бдительность

сущ.жен. (син. внимательность, настороженность)
сыхăлăх, тимлĕх, асăрханулăх; сыхă тăни; потерять бдительность сыхăлăха çухат

бег

сущ.муж., множ. (только в знач. «гонки, состязания») бега
чупă, чупу; чупни; марафонский бег марафон чупăвĕ; бег на короткие дистанции кĕске дистанцисене чупни

бегемот

сущ.муж. (син. гиппопотам)
бегемот (Африкăра пурăнакан пысăк чĕр чун)

беглец

сущ.муж., беглянка жен.
таркăн; беглецы скрываются в лесу таркăнсем вăрманта пытанса пурăнаççĕ

бегство

сущ.сред.
тару; тарни, тухса тарни; бегство из плена тыткăнран тарни; броситься в бегство тара пар; спасаться бегством тарса çăлăн

бегун

сущ.муж., бегунья жен.
чупăçă, чупуçă; чупакан; бегун на длинные дистанции вăрăм дистанцисене чупакан

беда

сущ.жен., множ. беды
инкек, синкер, шар, инкек-синкек; случилась беда инкек пулчĕ; помочь в беде инкекрен тухма пулăш ♦ не беда! аптрамасты; просто беда! шалт аптрамалла!; на беду инкеке; Семь бед — один ответ погов. Çич айăпшăн — пĕр явап; Пришла беда — отворяй ворота посл. Инкек пĕччен килмест

бедность

сущ.жен. (син. нужда; ант. богатство, благосостояние)
чухăнлăх, юрлăх, çуклăх, çук пурнăç; жить в бедности çук пурнăçпа пурăн ♦ Бедность не порок посл. Чухăнлăх — çылăх мар

бедняк

сущ.муж., беднячка жен., (ант. богач)
чухăн, çук çын

бедро

сущ.сред., множ. бёдра
пĕçĕ

бедствие

сущ.сред. (син. несчастье, катастрофа,)
инкек, синкер, шар; стихийное бедствие çут çанталăк синкерĕ

беженец

сущ.муж., беженка жен.
беженец, таркăн, çăлăнуçă (инкекрен хăтăлма тăван çĕршывне пăрахса кайнă çын); лагеря для беженцев беженецсен лагерĕсем

бездельник

сущ.муж., бездельница жен. (син. лентяй)
кахал, наян, юлхав

беззаконие

сущ.сред.
саккунсăрлăх, саккунлăх çукки, саккунсăр ĕç; чиновники творят беззаконие тӳресем саккунсăр ĕçсем тăваççĕ

безобразие

сущ.сред.
1. (син. уродство; ант. красота) илемсĕрлĕх, нĕрсĕрлĕх, илемсĕр сăн
2. киревсĕрлĕх, иртĕхӳ, путсĕрлĕх; Прекратите безобразие! Чарăнăр иртĕхме!

безопасность

сущ.жен. (ант. опасность)
хăрушсăрлăх; безопасность дорожного движения çул çӳрев хăрушсăрлăхĕ; Совет Безопасности ООН ООН Хăрушсăрлăх Канашĕ

безответственность

сущ.жен. (ант. ответственность)
явапсăрлăх, яваплăха туйманни; проявлять безответственность в работе ĕçре явапсăр пул

безработица

сущ.жен.
ĕçсĕрлĕх, ĕç çукки; пособие по безработице ĕçсĕррисене паракан пулăшу

безработный

прил. и сущ.муж.
ĕçсĕр, ĕçсĕрри, ĕç çук (çын); сокращение числа безработных ĕçсĕррисен хисепĕ чакни

безумие

сущ.сред. (син. безрассудство)
ăссăрлăх, пуçсăрлăх, ăсран кайни; любить до безумия ăсран кайса юрат

белена

сущ.жен.
тилпĕрен (наркăмăшлă курăк) ♦ как белены объелся йăлтах ăссăра тухнă

белила

сущ.множ.
шурă сăрă, белила; окрасить дверь белилами алăка шурă сăрăпа сăрла

белка

сущ.жен.
пакша; гнездо белки пакша йăви ♦ вертеться, как белка в колесе ларма-тăма пĕлмесĕр ăшталан

беловик

сущ.муж. (ант. черновик)
тасалла ал çыру, тасалла çырни

белок

сущ.муж.
белок (чĕрĕ организма питĕ кирлĕ органика пĕрлешĕвĕ); растительные белки ӳсен-тăран белокĕсем; содержание белка в кормах выльăх апатĕнчи белок хисепĕ

белорус

сущ.муж., белоруска жен., множ. белорусы
белорус, белоруссем (вырăссемпе хурăнташлă славян халăхĕ)

белье

сущ.сред.
кĕпе-йĕм (аялтан тăхăнмалли); трикотажное бельё трикотаж кĕпе-йĕм; постельное бельё простынь тавраш, вырăн сармалли; менять бельё кĕпе-йĕм улăштар

бельмо

сущ.сред.; множ. бельма (бельм, бельмам)
шур илни, шур (куç çинчи) ♦ как бельмо на глазу тарăхтармăш япала

беляш

сущ.муж. (син. пирожок)
пелĕш (пĕчĕк, çаврака аш кукли); жарить беляши пелĕш пĕçер (çатма çинче)

бензин

сущ.муж.
бензин; заправить автомобиль бензином автомобиле бензин яр

бензоколонка

сущ.жен.
бензоколонка (автомобильсене топливо ямалли предприяти)

бережливость

сущ.жен.; (син. расчётливость, экономия; ант. мотовство)
перекет, тирпей; перекетлĕх, тирпейлĕх, пуçтарулăх; проявлять бережливость перекетлĕ пул

березняк

сущ.муж.
хурăнлăх, хурăн вăрманĕ

беременность

сущ.жен.
çире пурри, хырăм пурри; отпуск по беременности çире пур хĕрарăмсене паракан отпуск

береста

сущ.жен.
хурăн хуппи; изготовить туес из бересты хурăн хуппинчен пурак ту

берет

сущ.муж.
берет (çемçе çавра колпак); детский берет ача-пăча беречĕ; носить берет беретпа çӳре

беречься

глаг. несов., кого-чего (син. остерегаться, предохраняться)
асăрхан, сыхлан, асăрхануллă пул; беречься простуды шанса пăсăласран сыхлан
сущ.жен.
упа йĕнни, упа йăви, упа шăтăкĕ; медведь залёг на зиму в берлогу упа хĕл каçма хăй йăвине кĕрсе выртнă

беседа

сущ.жен.
1. (син. разговор) калаçу, пуплешӳ; дружеская беседа туслă калаçу
2. (син. доклад, собеседование) калаçу (ăнлантару ĕçĕн форми); врач провёл беседу о вреде курения тухтăр чĕлĕм туртнин сиенĕ çинчен калаçу ирттерчĕ

беседка

сущ.жен.
беседка (паркра канма тунă çăмăл хуралтă)

бескультурье

сущ.сред. (син. дикость, невежество; ант. культурность, культура)
культурăсăрлăх, тĕттĕмлĕх, этепсĕрлĕх

беспечность

сущ.жен. (син. беззаботность, легкомыслие)
тимсĕрлĕх, шухăшсăрлăх, çăмăлттайлăх; беспечность до добра не доводит çăмăлттайлăх ырă тумасть

беспокойство

сущ.сред.
1. (син. волнение; тревога; ант. спокойствие, покой) канăçсăрлăх, хумхану; испытывать беспокойство канăçсăрлан
2. (син. заботы, хлопоты, затруднение) чăрмав; чăрмантарни; Простите за беспокойство! Чăрмав кӳнĕшĕн каçарсамăр!

беспорядок

сущ.муж. (син. сумбур, неразбериха; ант порядок)
1. йĕркесĕрлĕх, пăтрашу, арпашу, арăш-пирĕш; йĕрке çукки; в доме полный беспорядок пӳртре ним йĕрки çук
2. (син. анархия, волнения) пăлхану, йĕркесĕрлĕх, йĕркене пăсни; в городе начались беспорядки хулара пăлхану пуçланнă

бесправие

сущ.сред. (син. беззаконие; ант полноправие)
правасăрлăх, право çукки

беспризорник

сущ.муж., беспризорница жен. (син. бродяга)
килсĕр ача, çапкаланчăк ача

бессилие

сущ.сред. (син. слабость)
вăйсăрлăх, хевтесĕрлĕх, халсăрлăх, вăй-хал çукки; старческое бессилие ватă çын халсăрлăхĕ

бессонница

сущ.жен.
ыйхăсăрлăх, ыйхă çукки, ыйхă çĕтни; он страдает бессонницей вăл ыйхă çĕтнипе аптăрать

бетон

сущ.муж.
бетон (вак чулпа, хăйăрпа çăрса хытарнă цемент); армированный бетон арматурăллă бетон

бешенство

сущ.сред.
1. уру; урни (вируслă чир); вакцина против бешенства урнинчен сиплемелли вакцина
2. (син. неистовство, ярость) тилĕрӳ, кăтăру, уру; тилĕрни, кăтăрни, урса кайни; прийти в бешенство тилĕрсе кай

библиография

сущ.жен.
1. библиографи (кĕнекесене çырса кăтартни, весен списокĕсене туни)
2. библиографи (пĕр-пĕр ыйтупа çырнă ĕçсен списокĕ)

библиотека

сущ.жен.
1. библиотека (кĕнеке пухса упракан, вĕсемпе вулакансене тивĕçтерекен учреждени); городская библиотека хула библиотеки
2. библиотека, кĕнеке пуххи; домашняя библиотека килти библиотека; библиотека путешествий çул çӳрев кĕнекисен пуххи

библиотекарь

сущ.муж.
библиотекарь, библиотека ĕçченĕ
прил.
библиотека -ĕ; библиотечные книги библиотека кĕнекисем

Библия

сущ.жен.
Библи (христиан тата иудей тĕнĕн тĕп кĕнеки); чувашский перевод Библии чăвашла куçарнă Библи

бивень

сущ.муж., множ. бивни
шăл, асав шăл; бивни слона слонăн асав шăлĕсем

бигуди

сущ.нескл.сред. и множ.
бигуди (çӳç кăтралатмалли кĕске пăрăх евĕр хатĕр); накрутить волосы на бигуди çӳçе бигуди çине чĕрке

бидон

сущ.муж.
бидон (хупăллă савăт); молочный бидон сĕт бидонĕ; алюминиевый бидон алюмини бидон

бизнес

сущ.муж.
бизнес (тупăш илме тăвакан ĕç); торговый бизнес суту-илӳ бизнесĕ; заниматься бизнесом бизнес ту

бизнесмен

сущ.муж.
бизнесмен, бизнес тăвакан; зарубежные бизнесмены ют çĕршыв бизнесменĕсем

билет

сущ.муж.
1. билет (тӳлесе илнĕ хут); железнодорожный билет чугун çул билечĕ; билет в кино кино билечĕ; купить лотерейный билет лотерея билечĕ туян
2. билет (пĕр-пĕр организацире тăнине çирĕплетекен хут); профсоюзный билет профсоюз билечĕ
3. хут, билет (кĕске текстлă карточка); пригласительный билет йыхрав хучĕ; экзаменационный билет экзамен билечĕ ♦ банковский билет банк билечĕ (укçа илмелли)

биллион

сущ.муж. (син. миллиард)
биллион (1000 000 000 хисеп)

бильярд

сущ.муж.
бильярд (туяпа шар тĕксе вылямалли вăйă); детский бильярд ача-пăча бильярчĕ; играть в бильярд бильярдла выля

бинокль

сущ.муж.
бинокль (инçетри япаласене пысăклатса кăтартакан хатĕр); полевой бинокль çар биноклĕ; наблюдать в бинокль бинокльпе сăна

бинт

сущ.муж.
бинт (суран çыхмалли хăю); наложить бинт на рану сурана бинтпа çых

биография

сущ.жен.
биографи, кун-çул, пурнăç çулĕ (çырса кăтартни); биография у него непростая унăн пурнăç çулĕ ансат мар

биология

сущ.жен.
биологи (чĕрĕ çут çанталăка тĕпчекен ăслăлăх); учебник биологии биологи учебникĕ

биосфера

сущ.жен.
биосфера (чĕрĕ организмсем пурăнакан хутлăх— сывлăш,тăпра тата шыв-шур)

биржа

сущ.жен., множ. биржи
биржа (суту-илӳ е укçа-тенкĕ килĕшĕвĕсем тумалли учреждени); товарная биржа тавар биржи; валютная биржа укçа-тенкĕ биржи; фондовая биржа хаклă хутсен биржи ♦ биржа труда ĕçлев биржи (ĕç тупма пулăшакан учреждени)

бисер

сущ.муж.
вĕт шăрçа; расшивать бисером вĕт шăрçапа илемлет
сущ.муж., множ. биты
бит (компьютерти информации чи пĕчĕк виçи)

битва

сущ.жен. (син. сражение)
çапăçу; битва за Москву Мускавшăн пынă çапăçу

битлз

сущ.нескл.множ., также битлы
битлсем (Акăлчанра чапа тухнă юрăçсен квартечĕ)

биточки

сущ.множ.; един. биточек муж.
биточки (çавра катлет)

битум

сущ.муж.
битум (строителъствăра усă куракан сăмала)

бифштекс

сущ.муж.
бифштекс (ăшаланă ĕне ашĕ); рубленый бифштекс вĕтетнĕ аш бифштексĕ

бицепс

сущ.муж.
бицепс (хул мышци; ура туни мышци)

благо

сущ.сред. (син. добро, благополучие)
ырлăх, тивлет; трудиться на благо народа халăх ырлăхĕшĕн тăрăшса ĕçле

Благовещение

сущ.сред.
Благовещени, Ырă хыпар уявĕ (христиансен чи пысăк 12 уявĕнчен пĕри; ăна çĕнĕ стильпе ака уйăхĕн 25мĕшĕнче Мария ятлă таса хĕре вăл Турă амăшĕ пуласси çинчен ырă хыпар — вырăсла «благая весть» — пĕлтернине чысласа палăртаççĕ)

благодарность

сущ.жен.
1. (син. признательность) тав туйăмĕ, тав сăмахĕ; тав туни; выразить благодарность тав ту
2. тав; тав туни (официаллă йĕркепе); объявить благодарность в приказе приказпа тав ту

благополучие

сущ.сред. (син. обеспеченность, довольство)
ырлăх, ырлăх-сывлăх, тивлет; семейное благополучие кил-йыш ырлăхĕ; Желаю вам благополучия! Ырлăх-сывлăх сунатăп сире!

благоразумие

сущ.сред. (син. обдуманность, здравомыслие)
ăс-пуç, тăн-пуç, ăслă-тăнлă пулни; проявить благоразумие ăслă-тăнлă пул

благородство

сущ.сред. (ант. подлость, низость)
пархатарлăх, чыслăх; проявить благородство чыслă пул

благословение

сущ.сред.
пил, пехил; пиллени, пил пани; подойти под благословение пил илме пыр (пачăшкă патне); благословение родителей молодым ашшĕ-амăшĕ çамрăк мăшăра пиллени

благотворительность

сущ.жен.
ыр кăмăллăх (чухăнсене, чирлĕ çынсене пулăшма ĕçлени)

благоустройство

сущ.сред.
тирпей, хăт, тирпей-илем; тирпейлени, хăт кӳни; благоустройство села яла тирпей-илем кӳни

бланк

сущ.муж.
бланк (ĕç хучĕн ĕлки); заполнить бланк бланка çырса хур

блеск

сущ.муж.
1. (син. сияние) çутă, ялтăру, ялкăшу; йăлтăртатни, çиçни, ялкăшни; блеск молнии çиçĕм çиçни
2. (син. великолепие) чап, ăсталăх, мухтавлăх; артист выступил с блеском артист питĕ ăста вылярĕ

близнецы

сущ.множ.; един. близнец муж.
йĕкĕреш; Петя и Катя — близнецы Петьăпа Катя — йĕкĕрешсем

блины

сущ.множ.; един. блин муж.
икерчĕ, çатма икерчи, пелем; печь блины икерчĕ пĕçер ♦ первый блин комом посл. çĕнĕ ĕç труках ăнмасть

блок

1. сущ.муж.
шăлтăрма (йывăр япаласем çĕклемелли хатĕр)

блок

2. сущ.муж.
1. (син. объединение) пĕрлешӳ (патшалăхсен, политика ушкăнĕсен); предвыборный блок суйлав умĕнхи пĕрлешӳ
2. блок (пĕр йышши хатĕрсен пĕрлĕхĕ); блок цилиндров мотора моторăн цилиндр блокĕ ♦ дверной блок алăк кăшкарĕ; керамический блок шултра кирпĕч

блокнот

сущ.муж.
блокнот; записать адрес в блокнот адреса блокнота çырса хур

блондин

сущ.муж. (ант. брюнет), блондинка жен. (ант. брюнетка)
сарă çын, çутам çын

блоха

сущ.жен., множ. блохи
пăрçа; укус блохи пăрçа çыртни ♦ блоху подковать пăрçана таканла (питĕ кăткăс ĕçе ăста туни çинчен)

блузка

сущ.жен.
блузка (çӳхе кофта)

блюдо

сущ.сред., множ. блюда (блюд, блюдам)
1. (син. тарелка) чашăк; глубокое блюдо тарăн чашăк
2. (син. кушанье) апат, çиме; первые блюда пĕрремĕш çимесем (яшка таврашĕ); вторые блюда иккĕмĕш çимесем (шаркку, пăтă, катлет таврашĕ); третьи блюда виççĕмĕш çимесем (чей, компот таврашĕ); чувашские национальные блюда чăваш халăх апачĕсем

бобы

сущ.множ.; един. боб муж.
нимĕç пăрçи; стручки боба нимĕç пăрçи хутаççисем

бобр

сущ.муж.
хăнтăр (шывра пурăнакан паха тирлĕ чĕр чун); домик бобра хăнтăр йăви

богатство

сущ.сред. (син. изобилие; ант. бедность)
пуянлăх, илпеклĕх, мул, тупра; природные богатства çут çанталăк пуянлăхĕ; жить в богатстве пуян пурăн

богатырь

сущ.муж.
улăп, паттăр; сказочные богатыри юмахри паттăрсем

богиня

сущ.жен., множ. богини
хĕрарăм турă (авалхи тĕнсенче)

богослужение

сущ.сред.
кĕлĕ, чирку кĕлли; совершать богослужение кĕлĕ ту

боевик

сущ.муж.
1. боевик (хĕç-пăшаллă террорист, пăлхавçă)
2. боевик (çивĕч сюжетлă фильм)

боеприпасы

сущ.множ.
вăрçă хатĕрĕсем (снарядсем, ракетăсем, патронсем т. ыт.); подвозить к фронту боеприпасы фронта вăрçă хатĕрĕсем кӳрсе тăр

боец

сущ.муж. (син. солдат, воин)
салтак, боец; бойцы пехоты пехота салтакĕсем

божество

сущ.сред.; множ. божества (-еств)
турă; чувашские языческие божества чăваш туррисем (Мăн турă, Кепе, Пихампар т. ыт.)

божница

сущ.жен.
турăш кĕтесси, турăш вырăнĕ

бой

сущ.муж. (син. сражение)
çапăçу, тытăçу; воздушный бой сывлăшри тытăçу; вступить в бой çапăçăва кĕр; вести бой çапăç; на поле боя варçă хирĕнче, çапăçу пынă çĕрте; ♦ кулачный бой чышкăпа çапăçни (ăмăртса); стеклянный бой ванчăк кĕленче

бок

сущ.муж., множ. бока
аяк, айăк, ен (айккинчи); левый бок сулахай аяк; ворочаться с боку на бок айăкран айăка çаврăнкаласа вырт ♦ под боком алă айĕнчех; идти бок о бок алла-аллăн пыр

бокал

сущ.муж. (син. фужер)
черкке (пысăкки); поднять бокал за хозяина дома кил хуçишĕн черкке çĕкле

бокс

сущ.муж.
бокс (ятарлă перчеткесемпе чышса çапăçмалли спорт); заниматься боксом бокса хутшăн; соревнования по боксу бокс ăмăртăвĕ

боксёр

сущ.муж.
боксёр; боксёр-тяжеловес йывăр виçеллĕ боксёр

болгарин

сущ.муж., болгарка жен., множ. болгары
пăлхарсем (Болгарире пурăнакан, авалтан чăвашсемпе пĕр несĕллĕ халăх)

болезнь

сущ.жен. (син. заболевание)
чир, чир-чĕр; заразная болезнь ерекен чир; детские болезни ача-пăча чир-чĕрĕ

болото

сущ.сред.
шурлăх, шур, ушах, лачака; торфяное болото торф шурлăхĕ; осушение болот шурлăхсене типĕтни

боль

сущ.жен.
ырату, ыратни, сурни; зубная боль шал сурни; кричать от боли ыратнипе кăшкăр

больница

сущ.жен.
больница; районная больница район больници; положить в больницу больницăна вырттар

больной

2. сущ.муж., больная (-ой) жен.
чирлĕ çын, чирли; лечение больных чирлисене сыватни ♦ валить с больной головы на здоровую айăпсăра айăп ту, айăпа çын çине йăвантар

большинство

сущ.сред. (ант. меньшинство)
ытларахăшĕ, нумайрахăшĕ; большинство собравшихся пухăннисенчен нумайрахăшĕ в большинстве случаев ытларах чухне

большой

прил.
1. (ант. маленький) пысăк, мăнă, капмар; большое здание пысăк çурт; большая перемена пысăк тăхтав (шкулта)
2. (син. многочисленный) пысăк, йышлă; большая семья йышлă çемье
3. (син. выдающийся, значительный) пысăк, чаплă, аслă; большая победа пысăк çĕнтерӳ; большой праздник чаплă уяв
4. большой сущ.муж., большая (-ой) жен. (син. взрослый; ант. маленький)
çитĕнни, пысăкки, асли; больших надо слушаться аслисене итлес пулать ♦ большой палец пуç пӳрне; большая вода ейӳ шывĕ; большей частью ытларах; самое большее чи нумаййи

бомба

сущ.жен.
бомба; зажигательная бомба вут тивертекен бомба; сбросить бомбу с самолёта самолёт çинчен бомба пăрах

бомбардировка

сущ.жен., бомбёжка
бомбăлав; бомбăлани, бомба пăрахни

бомбардировщик

сущ.муж.
бомбардировщик (бомба пăрахакан самолёт); тяжёлый бомбардировщик йывăр бомбардировщик

бомж

сущ.муж., множ. бомжи
бомж (кил-йĕрсĕр, ĕçлемесĕр пурăнакан çын)

бор

сущ.муж., множ. боры
хырлăх, хыр вăрманĕ

борец

сущ.муж.
1. кĕрешӳçĕ (спортра); борец тяжёлого веса йывăр виçеллĕ кĕрешуçĕ
2. кĕрешӳçĕ; кĕрешекен; борцы за свободу ирĕклĕхшĕн кĕрешекенсем

боров

сущ.муж., множ. боровы
кастарнă сысна

борода

сущ.жен., множ. бороды
сухал; борода лопатой кĕреçе сухал; отпустить бороду сухал ӳстерсе яр

бородавка

сущ.жен.
шĕпĕн; сводить бородавки шĕпĕн пĕтер

борозда

сущ.жен., множ. борозды
суха касси, суха йăранĕ ♦ Старый конь борозды не портит посл. Ват лаша суха кассине пăсмасть

борона

сущ.жен., множ. бороны
сӳре; дисковая борона дисклă сӳре; зубья бороны сӳре шăлĕсем

борт

сущ.муж., множ. борта
1. (син. край, стенка) хĕрĕ, хĕрри, борт; левый борт судна карапăн сулахай хĕрри; откинуть задний борт грузовика грузовикан кайри бортне уç
2. (син. судно; самолёт) карап, самолёт; самолёт с пассажирами на борту пассажирсем лартнă самолёт
3. аркă; правый борт пиджака пиншакăн сылтăм арки

бортпроводница

сущ.жен. (син. стюардесса)
бортпроводница; бортпроводница разнесла пассажирам чай бортпроводница пассажирсене чей пырса пачĕ

борщ

сущ.муж.
борщ, кăшман яшки; сварить борщ с мясом ашпа кăшман яшки пĕçер

борщевик

сущ.муж.
пултăран (çиме юрăхлă курăк); щи из борщевика пултăран яшки

борьба

сущ.жен.
1. (син. сражение, битва) кĕрешӳ, вăрçă; кĕрешни, вăрçни; вести вооружённую борьбу хĕç-пăшалпа кĕреш; борьба за мир миршĕн кĕрешни
2. (син. состязание) кĕрешӳ; кĕрешни (спорт); вольная борьба ирĕклĕ мелпе кĕрешни; борьба дзюдо дзюдо кĕрешĕвĕ

босоножки

сущ.множ.
уçă туфли, çăмăл туфли (çуллахи)

ботаника

сущ.жен.
ботаника (пур тĕрлĕ ӳсен-тăрана тĕпчекен ăслăлăх); учебник ботаники ботаника учебникĕ

ботва

сущ.жен. (син. стебли, листья)
çеçке, çулçă, авăр; ботва картофеля çĕр улми аври; ботва свёклы кăшман çеçки

ботинки

сущ.множ.; един. ботинок (-нка) муж. (син. башмаки)
пушмак; кожаные ботинки сăран пушмак; лыжные ботинки йĕлтерçĕ пушмакĕ

боцман

сущ.муж.
боцман (карап çинчи кĕçĕн командир)

бочка

сущ.жен.
пичке; дубовая бочка юман пичке; бочка для воды шыв пички; обручи бочки пичке кăшăлĕсем

боярышник

сущ.муж.
катăркас (йĕпленчĕк туратлă йывăç); ягоды боярышника катăркас çырли

брак

1. сущ.муж. (син. супружество)
мăшăрлану; вступить в брак мăшăрлан, пĕрлеш; расторгнуть брак уйрăл; зарегистрировать брак мăшăрланнине çыртар

брак

2. сущ.муж., множ. нет (син. изъян)
кăлтăк, çитменлĕх, пăрахăç; брак в работе ĕçри çитменлĕх; товар с браком кăлтăклă тавар

браконьер

сущ.муж.
браконьер (саккуна пăсса çут çанталăка сăтăр тăвакан); охотник-браконьер браконьер сунарçă; задержать браконьеров браконьерсене ярса тыт

браслет

сущ.муж.
1. сулă (алă сыппине илемшĕн тăхăнаканни); золотой браслет ылтăн сулă
2. сехет сăнчăрĕ, сехет çыххи (металран туни)

брат

сущ.муж., множ. братья
ар тăван; пичче, тете (манран аслăраххи); шăллăм (манран кĕçĕнреххи); мой старший брат манăн пичче; его младшие братья унăн шăллĕсем ♦ свой брат хамăр çын

братишка

сущ.муж.
шăллăм; мой братишка Петя учится в первом классе манăн шăллăм Петя пĕрремĕш класра вĕренет

бревно

сущ.сред.; множ. брёвна
1. пĕрене; сосновое бревно хыр пĕрене; отесать бревно пĕрене чутла
2. (син. бум) пĕрене (спорт хатĕрĕ); упражнения на бревне пĕрене çинчи хăнăхтарусем

бред

сущ.муж.
аташу; аташни (тăнсăрланса); больной мечется в бреду чирлĕ çын аташать

бредень

сущ.муж. (син. невод)
сĕреке; ловить рыбу бреднем сĕрекепе пулă тыт

брезент

сущ.муж.
брезент (хулăн пир); накрыть ворох зерна брезентом тырă кăшăлне брезентпа вит

бригада

сущ.жен.
1. бригада (пĕрле ĕçлекен ушкăн); плотничья бригада платниксен бригади
2. бригада (полкран пысăк çар чаçĕ); бригада морской пехоты тинĕс пехотин бригади

бригадир

сущ.муж.
бригадир; бригадир строителей строительсен бригадирĕ; назначить бригадиром бригадира уйăрса ларт

брикет

сущ.муж. (син. кирпич, плитка)
брикет (преспа хытарнă шакмак); торфяные брикеты торф брикечĕсем

бриллиант

сущ.муж.
кевер чул, бриллиант (якатса илемлетнĕ алмаз); перстень с бриллиантом кевер куçлă çĕрĕ

бритва

сущ.жен.
бритва; безопасная бритва лезвиллĕ бритва; электрическая бритва электричество бритви ♦ язык как бритва чĕлхи касать кăна

брови

сущ.множ.; един. бровь жен.
куç харши; нахмурить брови куç харшине пĕркеле ♦ Не в бровь, а в глаз погов. Тĕлнех, шăп вырăнлă (сăмах калани)

брод

сущ.муж.
каçă, кĕре каçă (шыври ăшăх вырăн); найти брод через речку çырма урлă каçă туп ♦ Не зная броду, не суйся в воду посл. Каçă тĕлне пĕлмесĕр шыва кĕрсе ан кай

бродяга

сущ.муж. и жен. (син. скиталец)
çапкаланчăк, сĕтĕрĕнчĕк; бездомные бродяги килсĕр-çуртсăр çапкаланчăксем

брокер

сущ.муж. (син. посредник)
брокер (хаклă хут, тавар сутма е туянма пулăшакан специалист); биржевой брокер биржа брокерĕ

броневик

сущ.муж., бронемашина жен.
броневик, бронемашина; экипаж бронемашины бронемашина экипажĕ

бронепоезд

сущ.муж.
бронепоезд (хăватлă, хĕç-пăшаллă, бронъăллă поезд)

бронетранспортёр

сущ.муж.
бронетранспортёр (салтаксен ушкăнне турттармалли çар машини)

бронза

сущ.жен.
бронза (пăхăрпа тăхлан хутăшĕ); изделия из бронзы бронза япаласем

бронхи

сущ.множ.; един. бронх муж.
тип пыр

бронхит

сущ.муж.
бронхит, тип пыр шыççи

броня

сущ.жен.
броня (хурçă хӳтлĕх); броня танка танк брони

брошка

сущ.жен.
брошка (хĕрарăм капăрлăхĕ); брошка в форме цветка чечек евĕрлĕ брошка

брошюра

сущ.жен. (син. книжка)
брошюра, кĕнеке (çӳхи); методическая брошюра методика кĕнеки

брус

сущ.муж., множ. брусья
1. (син. балка) пăрăс, кашта; потолочные брусья мачча каштисем
2. брусья каштасем (спорт хатĕрĕ); выполнять упражнения на брусьях каштасем çинче хăнăхтарусем ту

брусника

сущ.жен.
кĕтмел (шурлăх çырли); собирать бруснику кĕтмел пуçтар

брусок

сущ.муж. (син. точило)
хăйра, пĕлев; точить нож на бруске çĕççе пĕлевпе хăйра

брызги

сущ.множ.
сирпĕнчĕк, тумламсем; тĕпренчĕксем; брызги грязи пылчăк сирпĕнчĕкĕ

брюки

сущ.муж.
шăлавар; лыжные брюки йĕлтĕрçĕ шăлаварĕ; гладить брюки шăлавар якат

брюнет

сущ.муж. (ант. блондин), брюнетка жен.
хура çын, хура çӳçлĕ çын

брюхо

сущ.сред.
вар, хырăм; брюхо акулы акула хырăмĕ

бубен

сущ.муж.
бубен (пĕр енлĕ, хăнкăрмаллă параппан); бить в бубен бубен кала, бубен çап

бубенцы

сущ.множ.; един. бубенец (-нца) муж.
хăнкăрма; дуга с бубенцами хăнкăрмаллă пĕкĕ

бубны

сущ.множ.
бубнă (карт вăййинче — хĕрлĕ тăваткаллă картсем); козыри — бубны козырьте бубнă

бугор

сущ.муж.
тĕмĕ, тĕмеске, тӳпем; дом стоит на бугре пӳрт тӳпемре ларать

будильник

сущ.муж.
будильник, вăраткăч (палăртнă вăхăтра шăнкăравласа вăратакан сехет); поставить будильник на семь часов будильника çичĕ сехете ларт

будка

сущ.жен.
будка, пӳрт; сторожевая будка хуралçă пӳрчĕ; трансформаторная будка трансформатор будки

будни

сущ.множ.
ахаль кунсем, ĕç кунĕсем; в праздники и в будни уяв кунĕсенче тата ахаль кунсенче

будущий

2. сущ.сред. (ант. прошлое)
пуласлăх, малашлăх, пуласси; в будущем малашне, ӳлĕм; его ждёт блестящее будущее унăн малашлăхĕ чаплă

будущность

сущ.жен. (ант. прошлое)
пуласлăх, пуласси; будущность страны çĕршыв пуласлăхĕ

буйвол

сущ.муж.
буйвол (ĕне йышши пысăк выльăх)

буква

сущ.жен.
сас палли; прописные буквы пысăк сас паллисем (А, Т, Ф т. ыт); строчные буквы пĕчĕк сас паллисем (а, т, ф т. ыт.); в слове пропущена буква сăмахра сас палли сиктерсе хăварнă ♦ буква в букву шăп та шай; следовать букве закона саккуна пĕр пăрăнмасăр пурнăçла

букварь

сущ.муж.
букварь; букварь с картинками ӳкерчĕклĕ букварь; учиться читать по букварю букварьпе вулама вĕрен

букет

сущ.муж.
чечек çыххи; букет черёмухи çĕмĕрт чечекĕн çыххи

буксир

сущ.муж.
буксир (баржа туртакан карап) ♦ взять на буксир пулăшу пар

булавка

сущ.жен.
булавка, майра йĕппи; скрепить булавкой булавкăпа тытăнтар

булка

сущ.жен.
булка, кулач; булка с маком мăкăньлĕ кулач

булочная

сущ.жен.
булочнăй, çăкăр лавкки

булыжник

сущ.муж.
чăмăр чул, яка чул (çул çине сармалли)

бульвар

сущ.муж.
бульвар (йывăç лартнă сарлака урам); гулять по бульвару бульварта уçăлса çӳре

бульдог

сущ.муж.
бульдог (кĕрнеклĕ, пуклак сăмсаллă йытă ăрачĕ)

бульдозер

сущ.муж.
бульдозер (çĕр хырса тĕкмелли кĕреçеллĕ машина); очищать бульдозером улицу от снега урама юртан бульдозерпа тасат

бульон

сущ.муж. (син. отвар)
шӳрпе, бульон (аш е пахча çимĕç пĕçерни); куриный бульон чăх шӳрпи; грибной бульон кăмпа бульонĕ

бум

сущ.муж. (син. подъём, оживление)
çĕкленӳ, аталану; строительный бум строительствăри çĕклену

бумага

сущ.жен.
1. хут; газетная бумага хаçат хучĕ; писчая бумага çырмалли хут; обёрточная бумага чĕркемелли хут
2. (син. документ, рукопись) хут; деловые бумаги ĕç хучĕсем ♦ ценные бумаги хаклă хутсем (банкрисем); Бумага всё стерпит посл. Хут мĕн çырсан та чăтать

бумажник

сущ.муж.
пăртманет, карман (укçа хумалли)

бундесвер

сущ. муж
бундесвер (Германи çарĕ)

бундесрат

сущ.муж.
бундесрат (Германи парламĕнчĕ)

бунт

сущ.муж. (син. восстание, мятеж)
пăлхав; поднять бунт пăлхав çĕкле

бур

сущ.муж.
пăра; ледяной бур пăр пăри (пулăçсен)

бурав

сущ.муж.
пăра (алăпа ĕçлемелли)

буран

сущ.муж.
çил-тăман; разыгрался буран çил-тăман алхасса кайрĕ

буржуазия

сущ.жен.
буржуази (капитализм чухне пуçпулса тăракан класс); мелкая буржуазия вак буржуази

бурундук

сущ.муж.
пăрăнтăк (çĕр çинче пурăнакан пакша евĕр чĕр чун); нора бурундука пăрăнтăк шăтăкĕ

бурьян

сущ.муж.
хыт хура, çум курăк (вăрăмми); заброшенный сад порос бурьяном пăрахнă сада çум курăк пуснă

буря

сущ.жен., множ. бури
тăвăл, çил-тăвăл; бурей снесло крышу дома тăвăл çурт тăррине сӳсе пăрахнă ♦ буря восторгов каçса кайса савăнни

бусы

сущ.множ.
шăрçа; стеклянные бусы кĕленче шăрçа; носить бусы шăрçа çакса çӳре

бутерброд

сущ.муж.
бутерброд, -па çăкăр (çăкăр татăкĕ тата ун çине хунă çимĕç); бутерброд с маслом çупа çăкăр; бутерброд с красной икрой хĕрлĕ вăлчапа çăкăр

бутон

сущ.муж.
папка, чечек папки; бутоны розы кĕл чечек папкисем; бутон раскрылся чечек папки çурăлнă

бутылка

сущ.жен.
кĕленче; пивная бутылка сăра кĕленчи; литровая бутылка литр кĕленчи

буфет

сущ.муж.
1. (син. стойка) буфет (ĕçме-çиме сутакан пӳлĕм е вырăн); буфет в фойе театра театр фойинчи буфет
2. буфет (савăт-сапа, ĕçме-çиме тытмалли шкап); резной буфет касса эрешленĕ буфет

буханка

сущ.жен.
буханка (кирпĕч евĕр çăкăр); буханка чёрного хлеба хура çăкăр

бухгалтер

сущ.муж.
бухгалтер; работать бухгалтером бухгалтерта ĕçле

бухгалтерия

сущ.жен.
1. бухгалтери (укçа-тенкĕ шутне туса пыни); изучать бухгалтерию бухгалтерие вĕрен
2. бухгалтери (укçа-тенкĕ шутне тăвакан пай); бухгалтерия завода завод бухгалтерийĕ

бык

сущ.муж.
вăкăр; племенной бык ăратлă вăкăр; дикие быки кайăк вăкăрсем ♦ здоров как бык сып-сывă

быстрота

сущ.жен. (син. скорость, стремительность)
хăвăртлăх; с быстротой молнии çиçĕм пек хăвăрт

быт

сущ.муж.
йăла, кулленхи пурнăç; это вошло в быт ку вал йăлана кĕнĕ ♦ служба быта йăла хĕсмечĕ (çынсен кулленхи ыйтăвĕсемпе нушисене тивĕçтерекен учрежденисем)

бюджет

сущ.муж.
бюджет (тупăшпа тăкака шайласа тунă смета); государственный бюджет патшалăх бюджечĕ; принять бюджет на год çулталăк бюджетне йышăн

бюллетень

сущ.муж.
1. (син. сообщение) пĕлтерӳ; хыпар хучĕ; вывесить бюллетень хыпар хучĕ кăлăрса çак
2. избирательный бюллетень суйлав бюллетенĕ
3. бюллетень (чирлени çинчен панă хут); закрыть бюллетень бюллетене хуп; находиться на бюллетене бюллетеньпе лар (чирленĕ пирки)

бюро

сущ.нескл.сред.
1. бюро (ертсе пыракан ушкăн); профсоюз ное бюро профсоюз
бюровĕ
2. бюро (организаци); адресное бюро адрес бюровĕ

бюрократ

сущ.муж., бюрократка жен.
бюрократ (ĕçе ячĕшĕн тăвакан); он поступает как бюрократ вăл бюрократла хăтланать

бюрократизм

сущ.муж.
бюрокралăх (ĕçе ячĕшĕн туни, вăраха яни)

бязь

сущ.жен.
пӳс, катан пир; сорочка из бязи пӳс кĕпе

вагон

сущ.муж.
вакун, вагон; проводник вагона вагон проводникĕ; купейный вагон купеллĕ вагон; разгружать вагоны вагонсене пушат; прицепить вагон к поезду вагона поезд çумне кăкар

важность

сущ.жен.
1. (син. значительность) пахалăх, кирлĕлĕх, пĕлтерĕш; важность сообщения хыпар пĕлтерĕшĕ
2. (син. горделивость) мăнаçлăх, каппайлăх, мăн кăмăллăх; он напустил на себя важность вал мăн кăмăлланать

ваза

сущ.жен.
ваза (чечек лартмалли е çимĕç хумалли илемлĕ савăт); хрустальная ваза хрусталь ваза; поставить цветы в вазу чечексене вазăна ларт

вазелин

сущ.муж.
вазелин (медицинăра, техникăра усă куракан маç); смазать вазелином руки алла вазелин сĕр

вакансия

сущ.жен.
ваканси, вырăн, пушă вырăн, йышăнман вырăн (ĕçре); на заводе есть вакансия инженера заводра инженер вырăнĕ пур

вал

1. сущ.муж., множ. валы
1. (син. насыпь) вал (тăпра купаласа тунă вăрăм хӳтлĕх); крепостной вал крепость валĕ
2. (син. волна) хум, пысăк хум; пенистые валы кăпăклă хумсем

вал

2. сущ.муж., множ. валы
вал, хурса, йĕке (техникăра); коленчатый вал хутланчăк вал (сăм., автомобиль моторĕн); вал ветряной мельницы çил арманĕн йĕки

вал3

сущ.муж.
пĕтĕм тухăç, пĕтĕм продукци; выполнить план по валу пĕтĕм продукци туса калармалли плана тултар

валежник

сущ.муж.
кăмăр, çапă, шанкă; собрать валежник для костра кăвайт хума çапă пуçтар

валенки

сущ.множ.; един. валенок муж.
кăçатă, çăм атă; подшитые валенки тĕпленĕ кăçатă; ходить в валенках кăçатăпа çӳре; валять валенки çăм атă йăвала

валерьянка

сущ.жен.
валерьянка (нерва лăплантаракан эмел); принять валерьянку валерьянка ĕç

валет

сущ.муж.
валет (карт вăййинчи кĕçĕн кĕлетке); бубновый валет бубнă валет

валун

сущ., муж.
мăн чул, катрам чул; после ледникового периода на полях остались валуны пăрлăх тапхăрĕ хыççăн уйсенче катрам чулсем выртса юлнă

вальс

сущ.муж.
вальс (мăшăрлă ташă, унăн кĕвви); оркестр играет вальс оркестр вальс калать

валюта

сущ.жен.
1. (син. деньги) укçа-тенкĕ, укçа; свободно конвертируемая валюта ирĕклĕ улшăнакан укçа
2. валюта (ют çĕршыв укçи); покупать товары на валюту тавара валютăпа туян

вандал

сущ.муж. (син. варвар)
вандал (культурăна аркатакан тискер çын)

вандализм

сущ.муж. (син. варварство)
вандаллăх, тискерлĕх (культура пуянлăхĕсене сĕмсĕррĕн аркатни)

ваниль

сущ.жен.
ваниль (апата техĕм кĕртекен ыри шăршăллă япала)

ванна

сущ.жен.
ванна (çăвăнмалли пысăк курите); принять ванну ваннăра çăвăн ♦ принимать солнечные ванны хĕвел çинче хĕртĕн (сывлăха çирĕплетме)

ванная

1. сущ.жен. ваннăй (ванна лартнă пӳлĕм); дверь ванной ваннăй алăкĕ
2. прил. ванна -ĕ; ванная комната ванна пӳлĕмĕ

варежки

сущ.множ.; един. варежка жен.
алсиш; шерстяные варежки çăм алсиш; вязать варежки алсиш çых

вареники

сущ.множ.; един. вареник муж.
хуран кукли; вареники с вишней чие çырлиллĕ хуран кукли

варенье

сущ.сред.; множ. варенья (-ний)
варени; малиновое варенье хăмла çырли варенийĕ; пить чай с вареньем варенипе чей ĕç

вариант

сущ.муж. (син. разновидность, видоизменение)
вариант (пĕр япалан хăйне май тĕсĕ); варианты обмена квартир хваттер улăштармалли вариантсем

василёк

сущ.муж., множ. васильки
утмăл турат (чечек)

вата

сущ.жен.
вата, ватка; пальто на вате ваткăллă пальто

ватник

сущ.муж.
фуфайка (ватка хурса çĕленĕ ĕç тумтирĕ)

ватрушка

сущ.жен.
пӳремеч, икерчĕ; ватрушка с творогом тăпăрчă икерчи

вафля

сущ.жен., множ. вафли
вафли (типĕ печени евĕрлĕ çимĕç)

вахта

сущ.жен.
вахта (черетленсе ĕçлемелли ĕç); вахта на корабле карап çинчи вахта; стоять на вахте вахтăра тăр

введение

сущ.сред.
1. (син. вступление, предисловие) кӳртĕм, ум сăмах, кӳртĕм пай; введение к книге написано редактором кĕнеке ум сăмахне редактор çырнă;
2. кӳртĕм, пуçламăш; введение в языкознание чĕлхе пĕлĕвĕн пуçламăшĕ

вдова

сущ.жен., множ. вдовы
арсăр арăм, хусах арăм, тăлăх арăм; она осталась вдовой вал упăшкасăр тăрса юлнă

вдовец

сущ.муж.
урçа, хусах ар, арăмсăр ар

вдох

сущ.муж. (ант. выдох)
сывлав; сывласа илни; сделать вдох сывласа ил

вдохновение

сущ.сред. (син. воодушевление)
хавхалану, хавхаллăх, çĕкленӳ; хавхаланни, çĕкленни; чун хавалĕ; петь с вдохновением хавхаланса юрла

вегетарианец

сущ.муж., вегетарианка жен.
аш çимен çын

ведомость

сущ.жен., множ. ведомости
1. (син. сводка, список) ведомость на зарплату ĕç укçи ведомоçĕ; расписаться в ведомости ведомоçра алă пус
2. ведомости множ. ведомоçсем (хăш-пĕр пичет кăларăмĕсен ячĕ); Ведомости Государственного Совета Чувашской Республики Чăваш Республикин Патшалăх Канашĕн Ведомоçĕсем

ведомство

сущ.сред.
ведомство (пĕр-пĕр ĕçри учрежденисем); судебное ведомство суд ведомстви

ведро

сущ.сред.; множ. вёдра
витре; пластмассовое ведро пластмасса витре; ведро воды пĕр витре шыв

ведущий

2. сущ.муж., ведущая жен.
ертӳçĕ, ертсе пыракан; ведущий телевизионной передачи телевидени передачине ертсе пыракан

ведьма

сущ.жен., множ. ведьмы
тухатмăш карчăк (юмахсенче)

вежливость

сущ.жен. (син. воспитанность, учтивость; ант. грубость, невоспитанность)
евĕклĕх, кăмăллах, çепĕçлĕх

вездеход

сущ.муж.
вездеход (çулсăр-мĕнсĕр çӳрекен машина)

век

сущ.муж., множ. века
1. (син. столетие) ĕмĕр, çĕр çул, çĕрçуллăх; средние века вăтам ĕмĕрсем; начало двадцать первого века çирĕм пĕрремĕш ĕмĕр пуçламăшĕ
2. (син. жизнь, существование) ĕмĕр, кун-çул, пурнăç; он много повидал на своём веку вăл хăйĕн ĕмĕрĕнче темĕн те курнă
3. чего или какой (син. эпоха) ĕмĕр, вăхăт, тапхăр, самана; каменный век чул самани (этемлĕх историйĕн авалхи тапхăрĕ); мы живём в век информационных технологий эпир информаци технологийĕсен тапхăрĕнче пурăнатпăр ♦ испокон веков мĕн ĕмĕртен; на веки вечные ĕмĕр-ĕмĕрлĕхе; идти с веком наравне, в ногу с веком вăхăтпа шай пыр; Век живи, век учись посл. ĕмĕр пурăнса ĕмĕр вĕрен; Век прожить не поле перейти посл. ĕмĕр сакки сарлака

веки

сущ.множ.; един. веко сред.
куç хупанки, куç хупаххи; веки воспалены куç хупанки тăртаннă

вексель

сущ.муж., множ. векселя и вексели
вексель (парăма вăхăтра татма шантарса панă хут); платить по векселям вексельсем тăрăх тӳле

великан

сущ.муж., великанша жен. (син. гигант; ант. карлик, пигмей)
улăп; сказочные великаны юмахри улăпсем

величина

сущ.жен., множ. величины (-ин)
пысăкăш, аслăш, капаш; камень величиной с кулак чышкă пысăкăш чул; измерить величину поля уй талккăшне виç

велосипед

сущ.муж.
велосипед; трёхколёсный велосипед виçĕ урапаллă велосипед; кататься на велосипеде велосипедпа ярăн

велосипедист

сущ.муж., велосипедистка жен.
велосипедçă; соревнования велосипедистов велосипедçăсен ăмăртăвĕ

вена

сущ.жен. (ант. артерия)
вена (чĕрене юн парса тăракан тымар)

веник

сущ.муж.
милĕк; берёзовый веник хурăн милĕкĕ; париться в бане веником мунчара милĕкпе çапăн

венок

сущ.муж.
пуç кăшăлĕ; сплести венок из цветов чечексенчен пуç кăшăлĕ çых

вентилятор

сущ.муж.
вентилятор (сывлăша уçăлтармалли хатĕр); включить вентилятор вентилятора тапратса яр

вентиляция

сущ.жен. (син. проветривание)
вентиляци, сывлăша уçăлтарни

вера

сущ.жен.
1. (син. убеждённость, уверенность; ант. неверие) шанчăк, шанăç, ĕненӳ; шанни, ĕненни; вера в победу çĕнтерессе шанни
2. (син. вероисповедание, религиозность; ант. безверие, атеизм) тĕн, ĕненӳ, Турра ĕненни; христианская вера христиан тĕнĕ; принять веру тĕне кĕр ♦ служить верой и правдой чунтан парăнса ĕçле

веранда

сущ.жен. (син. террасса)
веранда (çине витнĕ пысăк балкон); застеклённая веранда кантăклă веранда

верба

сущ.жен. (син. ива)
хĕрлĕ хăва, кăчкă йывăççи

верблюд

сущ.муж.
тĕве; двугорбый верблюд икĕ курпунлă тĕве

вербовка

сущ.жен. (син. наём)
ĕçе тытни, тара тытни, вербовка

веретено

сущ.сред.; множ. веретёна
йĕке (çип арламалли)

веревка

сущ.жен.
вăрен, кантра, пăяв; пеньковая верёвка сӳс вĕрен; капроновая верёвка капрон кантра ♦ вить верёвки из кого-л. пăхăнтар, хытă тыткала

вермишель

сущ.жен.
вермишель (чустаран улăм пĕрчи пек типĕтсе тунă çимĕç); отварить вермишель вермишель пĕçер

верность

сущ.жен.
1. (син. стойкость, надёжность; ант. ненадёжность) шанчăклăх, тӳрĕлĕх, парăнулăх; шанчăклă пулни, парăнса тăни; верность родине тăван çĕршыва парăнса тăни; верность слову панă сăмаха тытни
2. (син. истинность, правильность; ант. сложность) тĕрĕслĕх; верность решения задачи задачăна тĕрĕс шутлани

вероисповедание

сущ.сред. (син. религия)
тĕн тытни, тĕн ĕненĕвĕ, Турра ĕненни; лица христианского вероисповедания христиан тĕнне тытакансем

вероятность

сущ.жен. (син. возможность)
пуласлăх, пулаи, пулма пултарни; вероятность дождя сегодня небольшая паян çумăр çăвасса кĕтмеллиех çук ♦ по всей вероятности вводн. сл. ахăртнех, пулать пулмалла, кĕтме пулать

версия

сущ.жен.
верси, шухăш, ăнлантару (ĕç пирки каланисенчен пĕри); версия следователя по поводу грабежа следователь çарату пирки мĕн шутлани; выдвинуть новую версию çĕнĕлле ăнлантарса пар

верстак

сущ.муж.
верстак (йывăç каскаламалли, тимĕрпе ĕçлемелли сĕтел); слесарный верстак слесарь верстакĕ

вертикаль

сущ.жен. (ант. горизонталь)
вертикаль, вертикальлĕ йĕр; по вертикали вертикаль май

вертолёт

сущ.муж.
вертолёт (винтне çӳле лартнă, тӳрех çӳле вĕçсе хăпаракан машина); военные вертолёты çар вертолёчĕсем

верующий

1. прил. Турра ĕненекен; верующие старики Турра ĕненекен ватăсем
2.сущ.муж. верующий, жен. верующая Турра ĕненекен çын; верующие собрались на молитву Турра ĕненекен çынсем кĕлле пуçтарăнчĕç

верфь

сущ.жен.
верфь (карап тăвакан, юсакан предприяти); судостроительная верфь карап тăвакан верфь

верх

сущ.муж., множ. верхи и верха
1. (ант. низ) çи, çийĕ, тăрă, тăрри, тӳпе, тӳпи; верх дома çурт тăрри; на верху горы сăрт тӳпинче; наложить каши с верхом пăтта тӳпелесе тултар (чашăка)
2. (ант. изнанка) тул, тулаш, çи, çийĕ; шуба с суконным верхом пустав туллă кĕрĕк
3. чи пахи, чи ăсти; верх мастерства чи пысăк ăсталăх ♦ быть на верху блаженства чунтан килен; взять верх çиеле тух, çĕнтер

верховье

сущ.сред. (ант. низовье)
шыв пуçĕ, шыв пуçламăшĕ; верховье Волги Атăл пуçĕнчи тавралăх

верхушка

сущ.жен.
тăрă, тăрри; тӳпе, шĕврешке; верхушка дерева йывăç тăрри

вершина

сущ.жен.
тӳпе, тăрă; вершина горы сăрт тӳпи; вершина дерева йывăç тăрри

вершок

сущ.муж.
вершук (ĕлĕкхи вăрăмăш виçи — 4,4 см); мерять вершками вершукпа виç

вес

сущ.муж.
1. множ. веса йывăрăш, виçе; вес посылки—восемь килограммов посылка йывăрăшĕ — сакăр килограмм; борец тяжёлого веса йывăр виçеллĕ кĕрешуçĕ; продавать на вес виçсе сут
2. множ. не употр. (син. влияние, авторитет) витĕм, вăйăм; ят-сум; он имеет большой вес в деловых кругах вал ĕçлĕ çынсем хушшинче ятлă-сумлă çын

веселье

сущ.сред. (ант. печаль, горе)
савăнăç, савăклăх, хаваслăх, хĕпĕртӳ; предаваться веселью савăнса йăпан

весло

сущ.сред.; множ. вёсла
кĕсмен; грести двумя вёслами икĕ кĕсменпе авăсса иш

весна

сущ.жен.; вёсны множ. (ант. осень)
çур, çуркунне; весна в этом году ранняя кăçал çуркунне ир килчĕ

веснушки

сущ.множ.; един. веснушка жен.
хура тут, сарă тут, кук тĕрри; лицо в веснушках кук тĕрриллĕ пит

весть

сущ.жен.; вести множ. (син. известие, сообщение)
хыпар; без вести пропавшие воины хыпарсăр çухалнă салтаксем; дать весть хыпарла, хыпар çитер

весы

сущ.множ.
тараса, виçе; пружинные весы пружинăллă тараса; чашка весов тараса çатми; взвесить на весах тарасапа виç

весь

местоим. определит.
1. (син. полный, целиком) пĕтĕм, пур, мĕн пур, йăлт; изо всех сил пĕтĕм вăйран; со всех сторон пур енчен те; я всё понял эпĕ йăлтах ăнлантăм
2. в знач.сущ. всё (всего) сред. пурте, йăлт, пур пекки; это лучше всего ку вăл пуринчен те лайахрах; он остался без всего вăл нимсĕрех тăрса юлчĕ
3. все (всех) пурте; мы все эпир пурте, пурсăмăр та; вы все эсир пурте, пурсăр та; бежать быстрее всех пуринчен те хăвăртрах чуп
4. в знач. сказ. (син. кончено, нет) пĕтнĕ, çук; у меня деньги всё манăн укçа пĕтнĕ ♦ всё равно пур пĕрех; весь в отца каснă лартнă ашшĕ; Всего хорошего! Сывă пулăр!

ветер

сущ.муж., множ. ветры
çил; ураганнный ветер тăвăллă çил; çил-тăвăл; шквалистый ветер авăк сил; северный ветер çурçĕртен вĕрекен çил; ветер переменных направлений тĕрлĕ енчен вĕрекен çил; скорость ветра—двадцать метров в секунду çил хăвăртлăхĕ—çеккунтра çирĕм метр ♦ бросать слова на ветер сăмаха çилпе вĕçтер; ищи ветра в поле шырăн та тупаймăн; у него ветер в голове унăн пуçĕ пуш-пушах; бросать деньги на ветер укçана шутламасăр тăк

ветеран

сущ.муж., ветеранка жен.
ветеран (нумай ĕçленĕ е вăрçăра çапăçнă ватă); ветеран войны вăрçă ветеранă; удостоверение ветерана ветеран хучĕ

ветеринар

сущ.муж.
ветеринар, выльăх тухтăрĕ

ветеринария

сущ.жен.
ветеринари (выльăх чирĕсене тĕпчесе сыватас ĕç)

ветка

сущ.жен., множ. ветки
турат; ветка берёзы хурăн турачĕ; наломать веток турат хуçса тултар ♦ железнодорожная ветка чугун çул юппи (тĕп çултан пăрăнаканни)

ветла

сущ.жен., множ. вётлы
йăмра; листья ветлы опали йăмра çулçи тăкăннă

вето

сущ.нескл.сред. (син. запрещение, запрет)
чару, вето; чарни (право йĕркинче); право вето чару прави, вето прави; наложить вето чарса ларт, вето хур

ветчина

сущ.жен.
ветчина (тăварласа тĕтĕрнĕ сысна пĕççи); бутерброд с ветчиной ветчинапа çăкăр, ветчина бутерброчĕ

вечер

сущ.муж., множ. вечера
1. (ант. утро) каç; к вечеру каçалапа, каç кӳлĕм; вечерами, по вечерам каç-каç; наступил вечер каç пулчĕ
2. вечер, каç; литературный вечер литература каçĕ; сегодня в клубе будет вечер паян клубра вечер пулать

вечеринка

сущ.жен.
каçхи пухă, тĕлпулу, ĕçкĕ; студенческая вечеринка студентсен каçхи пуххи

вечерня

сущ.жен.
каçхи кĕлĕ (чиркӳри)

вешалка

сущ.жен.
1. вешалка, çакă, çакмалли (тумтир валли туни); повесить шубу на вешалку кĕрĕке вешалка çине çак
2. (син. гардероб) вешалка, салтăнмалли пӳлĕм, тумтир пӳлĕмĕ
3. çакă, йăлă (тумтир çинчи); вешалка пальто оборвалась пальто çакки татăлса кайнă

вещество

сущ.сред.; множ. вещества (-еств)
япала; горючие вещества çунакан япаласем; органические вещества органика япалисем

вещь

сущ.жен., множ. вещи
япала; красивая вещь илемлĕ япала; сдать вещи в багаж япаласене багажа пар ♦ называть вещи своими именами тӳррĕн кала

взаимопомощь

сущ.жен.
хире-хирĕç пулăшу, алылмаш пулăшу; пĕр-пĕрне пулăшни; договориться о взаимопомощи пĕр-пĕрне пулăшасси çинчен калаçса татăл

взаимопонимание

сущ.сред.
пĕр-пĕрне ăнланни; достигнуть взаимопонимания пĕр-пĕрне ăнланса ил

взаимосвязь

сущ.жен.
алылмаш, çыхăну; пĕр-пĕринпе çыхăнни; изучение явлений природы в их взаимосвязи çут çанталăк пулăмĕсене пĕр-пĕринпе çыхăнтарса тĕпчени

взвод

сущ.муж., множ. взводы
взвод (салтаксен ушкăне, рота пайĕ); взвод морской пехоты тинĕс пехотин взвочĕ

взгляд

сущ.муж.
1. куç, курăм, пăху; пăхни; кинуть беглый взгляд йапарт пăхса ил; на первый взгляд пĕрре пăхнипе, пĕрре пăхсан
2. (син. мнение, суждение) шухăш, ăнлану; правильный взгляд на историю историе тĕрĕс анланни; высказать свои взгляды харпăр шухăшĕсене кала

вздор

сущ.муж., только един. (син. глупость, ерунда)
ăссăр сăмах, пуш сăмах, сӳпĕлтетӳ; нести вздор сӳпĕлтет

вздох

сущ.муж.
ассăн сывлани; произвести вздох ассăн сывласа ил

взрослый

1. прил. çитĕннĕ, çитĕнсе çитнĕ, çула çитнĕ; взрослый парень çитĕнсе çитнĕ каччă
2. взрослый сущ.муж., взрослая (-ой) жен. çитĕнни, çитĕннĕ çын; взрослые и дети çитĕннисемпе ачасем

взрыв

сущ.муж.
çурăлу, сирпĕнӳ, аркану; çурăлни, сирпĕнни, арканни; взрыв бомбы бомба çурăлни

взрывчатка

сущ.жен.
взрывчатка (çурăлакан, взрыв тăвакан япала); под мост заложена взрывчатка кĕпер айне взрывчатка хывнă

взыскание

сущ.сред.
взыскани, айăплав, айăп туни; наложить взыскание айăп ту, взыскани пар

взятка

сущ.жен.
взятка, алла тыттарни (саккуна пăсма хистесе хаклă япала е укçа пани); дать взятку взятка пар, алла тыттар ♦ с него взятки гладки унран нимĕн те ыйтаймăн

взяточник

сущ.муж., взяточница жен.
взяточник, взятка илекен

взяточничество

сущ.сред.
взяткăлăх, взятка илни

вид

1. сущ.муж.
1. (син. внешность, облик) сăн, сăн-пит, тĕс; на вид ему лет тридцать сăнран пăхма вăл пĕр вăтăрсенче
2. курăм, курăну, куç курни; отсюда открывается прекрасный вид на озеро кунтан кулĕ питĕ хитре курăнать
3. куç, курни; скрыться из вида куçран çухал; всё на виду йăлтах куç умĕнче
4. (син. расчёт, намерение) шухăш, шут, ĕмĕт; виды на будущее пуласси çинчен ĕмĕтленни ♦ делать вид -анçи (-енçи) пул; для вида ячĕшĕн; иметь в виду асра тыт; не показывать виду ан палăрт; упустить из виду манса хăвар

вид

2. сущ.муж.
1. тĕс (биологи классификацийенчи ушкан); виды растений ӳсен-тăран тĕсĕсем
2. (син. разновидность, тип) тĕс, евĕр, ушкăн; виды спорта спорт тĕсĕсем ♦ несовершенный вид глагола глаголан вĕçленмен тĕсĕ; совершенный вид глагола глаголăн вĕçленнĕ тĕсĕ (вырăс чĕлхинче)

видеомагнитофон

сущ.муж.
видеомагнитофон (фильмсем, телеперадачăсем çырса илмелли тата кăтартмалли аппарат)

видеофильм

сущ.муж.
видеофильм (телевизорпа кăтартма ӳкернĕ фильм)

виза

сущ.жен.
1. ( син. пометка) хушу, кăтарту (хут çине пуçлăх çырса хуни); поставить визу на заявлении заявлени çине кăтарту çыр
2. виза (урăх çĕршыва кайма ирĕк пани); получить в посольстве визу посольствăра виза ил

викторина

сущ.жен.
викторина (ыйтусене хуравламалли ăмăртуллă вăйă); в школе провели литературную викторину шкулта литература викторини ирттерчĕç

вилка

сущ.жен.
1. вилка (апат çимелли); есть макароны вилкой макарона вилкăпа çи
2. вилка (техника хатĕрĕ); штепсельная вилка штепсель вилки

вилок

сущ.муж.; вилки множ. (син. кочан)
пуç, купăста пуçĕ; три вилка капусты виçĕ пуç купăста

вилы

сущ.множ.
сенĕк, сенкĕ; подавать вилами сено на стог утта сенĕкпе капан çине пар ♦ вилами на воде писано те пулать-ха, те пулмасть

вина

сущ.жен.; вины множ. (син. проступок)
айăп; он признал свою вину вăл хăйен айăпне йышăнчĕ; по их вине мы оказались в трудном положении вĕсен айăпĕпе эпир йывăрлăха кĕрсе ӳкрĕмĕр

винегрет

сущ.муж.
винегрет (тĕрлĕ пахча çимĕç тураса тунă сивĕ апат); заправить винегрет растительным маслом винегрета типĕ çупа юр

вино

сущ.сред.; множ. вина
эрех; хĕрлĕ эрех; виноградные вина иçĕм эрехĕсем

виновность

сущ.жен.
айăп, айăплăх, айăп пурри; установить виновность айăп пуррине тупса палăрт

виноград

сущ.муж.
иçĕм çырли, иçĕм; гроздь винограда иçĕм çырли çупкăмĕ; выращивать виноград иçĕм ӳстер

винт

сущ.муж., множ. винты
1. винт (пăрăмлă пăта евĕрлĕ хатĕр); стянуть винтом винтпа пăрса хытар
2. винт (самолетăн е карапăн куçăм хатĕрĕ); лопасти винта погнуты винт çуначĕсем авăннă

винтовка

сущ.жен.
винтовка; малокалиберная винтовка пĕчĕк калибрлă винтовка; стрелять из винтовки винтовкăран пер

виолончель

сущ.жен.
виолончель (хĕлĕхлĕ кĕвĕ хатĕрĕ); смычок виолончели виолончель сĕркĕчĕ

вирус

сущ.муж.
вирус (чир ертекен микроорганизм) ♦ компьютерный вирус компьютер вирусĕ (компъютерсен йĕркеллĕ ĕçне пăсакан ятарлă программа)

висок

сущ.муж.
тăнлав; волосы на висках поседели тăнлаври çӳç кăвакарнă

витамин

сущ.муж.
витамин (организмшăн питĕ кирлĕ органикăлла япала); овощи — богатый источник витаминов пахча çимĕç витаминран питĕ пуян

виток

сущ.муж. (син. оборот)
çаврăм, çавра; ункă, çаврăнни; виток проволоки пралук унки; виток спутника вокруг Земли спутник Çĕр тавра пĕр хут çаврăнни

витрина

сущ.жен.
витрина, чӳрече (таварсем хурса кăтартни); газетная витрина хаçат витрини; витрины магазина полны продуктами магазин чуречисенче апат-çимĕç нумай

вихрь

сущ.муж.
çавра çил; çил-тăвăл; вихрем снесло крышу дома çил-тăвăл çурт тăррине сӳсе пăрахрĕ

вице-адмирал

сущ.муж.
вице-адмирал (флотри аслă командирсен — адмиралсен иккĕмĕш пусăмĕ, вăл çарти генерал-лейтенантпа танлашать)

вице-президент

сущ.муж.
вице-президент, президент çумĕ; вице-президент США США вице-президенчĕ

вишня

сущ.жен.
чие; ягоды вишни чие çырли; вишня цветёт чие чечек çурнă

вклад

сущ.муж.
1. укçа-тенкĕ, укçа, хаклăх (банка хывни); вклады населения в сберегательном банке халăх перекет банкне хывнă укçа
2. (син. достижение) çитĕнӳ, ӳсĕм; вклад учёного в медицину ăслăхçă медицинăра тунă çитĕнӳ

вкладчик

сущ.муж., вкладчица жен.
укçа хывакан (банка)

вкус

1. сущ.муж., только един.
тутă туйăмĕ, тутă; вкус пищи апат тути; горький на вкус йӳçĕ тутă калать; пробовать на вкус тутанса пăх

вкус

2. сущ.муж., множ. вкусы
çураçу туйăмĕ, илем туйăмĕ, илем чухлавĕ; женщина со вкусом илеме туякан хĕрарăм ♦ войти во вкус еккине яр, кăмăла уç; О вкусах не спорят посл. Илем туйăмĕ кашнин ăрасна

влага

сущ.жен. (син. сырость)
нӳрĕ, нӳрĕк; почвенная влага тăпрари нӳрĕк; воздух насыщен влагой сывлăш питĕ нӳрĕ

владелец

сущ.муж., владелица жен.
хуçа, харпăрлăхçă; владелец магазина магазин хуçи

владение

сущ.сред.
1. (син. имущество, собственность) харпăрлăх, пурлăх; земельное владение харпăрлăхри çĕр
2. (син. обладание) хуçа пулни, пурлăх тытни, харпăрлăхра тытни; вступить во владение домом çурт хуçи пулса тăр

влажность

сущ.жен. (син. сырость; ант. сухость)
нӳрĕлĕх; влажность воздуха сывлăш нӳрĕлĕхĕ

власть

сущ.жен., множ. власти
1. власть (общество пурнăçне тытса, йĕркелесе пырас право); государственная власть патшалăх влаçĕ; органы власти на местах вырăнти власть органĕсем
2. ирĕк, витĕм, вăйăм; родительская власть ашшĕ-амăшĕн ирĕкĕ; власть употребить пăхăнтар, витер; находиться во власти предрассудков тĕшмĕшлĕх витĕмĕнче пурăн

влияние

сущ.сред.
1. (син. воздействие) витĕм, вăйăм; оказать влияние на ход дел ĕç-пуçа витĕм кӳр
2. (син. авторитет) ят-сум, витĕм; человек с большим влиянием ятлă-сумлă çын

вмешательство

сущ.сред.
сĕкĕнӳ, хутшăну; сĕкĕнни, хутшăнни; вооружённое вмешательство хĕç-пăшаллă хутшăнни (ют çĕршыв ĕçĕсене) ♦ хирургическое вмешательство хирург операци туни

внедрение

сущ.сред.
1. ĕçе кĕртни, ĕçе яни; внедрение изобретения даёт большой эфффект изобретение ĕçе кĕртни пысăк пайта парать
2. кĕртсе яни, вăрттăн кĕртни; внедрение агента в преступную организацию преступниксен организацине агент кĕртсе яни

внешность

сущ.жен.
1. (син. вид) тул, тулаш, курăм; внешность товара таваран тулаш курăмĕ
2. (син. облик, наружность) сăн-пит; человек с приятной внешностью чипер сăн-питлĕ çын

внимание

сущ.сред.
1. тимлĕх, тим, тинкерӳ; слушать со вниманием тимлĕн итле; обратить внимание асăрха, тимле; принять во внимание ăса хыв
2. (син. забота, чуткость) тимлĕх, тăрăшулăх; тимлени, тăрăшни; окружить ветеранов вниманием ветерансемшĕн тăрăш

внук

сущ.муж., жен. внучка
мăнук; у стариков более десяти внуков стариксен мăнуксем вуннăн ытла

внутренность

сущ.жен.
1. ăш, шалаш; внутренность избы пӳрт шалашĕ
2. внутренности множ. ăш-чик, пыршă-аршă; внутренности овцы сурăх ăш-чикĕ

внушение

сущ.сред.
1. (син. воздействие) ĕнентерӳ, витĕм; ĕнентерни, витĕм кӳни; лечение больного внушением чирлĕ çын ăс-пуçне витĕм кӳнипе сиплени
2. (син. наставление, поучение) ăс пани, тăн пани, хытарса калани; отец сделал внушение сыну ашшĕ ывăлне хытарса каларĕ

вобла

сущ.жен.
вобла, вуплă, тип пулă

вода

сущ. жен, множ. воды
1. шыв; родниковая вода çăлкуç шывĕ; морская вода тинĕс шывĕ; ведро воды пĕр витре шыв; идти за водой шыв ăсма кай
2. (син. напиток) шыв, ĕçме; газированная вода газланă шыв; минеральная вода минераллă шыв
3. шыв, шыв-шур; внутренние воды страны çĕршывăн шалти шывĕсем (юхан шывсем, тинĕссем, кӳлĕсем); территориальные воды чикĕри шывсем (çĕршыв чиккине кĕрекен тинĕс тăрăхĕсем)
4. пуш сăмах, сӳпĕлтетӳ; в докладе много воды докладра пуш сăмах нумай ♦ как воды в рот набрал çăварне шыв сыпнă пек (шарламасть); их водой не разольёшь вĕсене шыв сапса та уйăраймăн; как в воду глядел пĕлсе тăнă пекех; выйти сухим из воды шывран типĕ тух; вывести на чистую воду тăрă шыв çине кăлар

водевиль

сущ.муж.
водевиль (кĕске камит); поставить водевиль водевиль лартса пар

водитель

сущ.муж.
водитель; водитель троллейбуса троллейбус водителĕ

водка

сущ.жен.
эрех, шурă эрех

водоворот

сущ.муж.
авăр, çаврăнăç шыв

водоём

сущ.муж.
шывлăх; естественные водоёмы шыв-шур (кӳлĕ, пĕве); искусственные водоёмы хайлавлă шыв усравĕсем

водолаз

сущ.муж.
водолаз (шыв айĕнчи ĕçсене тăвакан)

водопад

сущ.муж.
шыв сикки, шарлак, шарланкă

водопой

сущ.муж.
шăвару; шăварни; пригнать скот на водопой выльăха шăварма хăваласа кил

водопровод

сущ.муж.
водопровод, шыв пăрăхĕ

водород

сущ.муж.
водород (хими элеменчĕ — çăмăл газ)

водоросли

сущ.множ.; един. водоросль жен.
шыв ӳсĕмлĕхĕ, шыв курăкĕ; пруд зарос водорослями пĕвене шыв курăкĕ пусса илнĕ

водохранилище

сущ.сред.
шыв усравĕ; естественные водохранилища çут çанталăк шыв усравĕсем; водохранилище Чебоксарской ГЭС Шупашкар ГЭСĕн шыв усравĕ

военком

сущ.муж. (сокр.: военный комиссар)
военком, çар комиссарĕ; военком республики республика çар комиссарĕ

военкомат

сущ.муж. (сокр.: военный комиссариат)
военкомат, çар комиссариачĕ; городской военкомат хула çар комиссариачĕ

военнообязанный

сущ.муж., военнообязанная (-ой) жен.
çара тивĕçлĕ çын (саккун тăрăх çар хĕсметĕнче пулмалли)