Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

лаша

лошадиный, конский, конный
ĕç лаши — рабочая, тягловая лошадь
кастарнă лаша — мерин
сăхăм лаша — кляча, одер
çăрха лаша — иноходец
çӳрен лаша — рыжая лошадь, лошадь рыжей масти
тĕпри лаша — коренник
турă лаша — гнедой конь
хушка лаша — лошадь со звездочкой на лбу
чăхăмçă лаша — норовистая, строптивая лошадь
чуман лаша — ленивая лошадь
шухă лаша — 1) резвый конь 2) пугливая лошадь
юланут лаша — верховой конь
лаша арманĕ — конная мельница
лаша вити — конюшня
лаша жатки — конная жатка
лаша завочӗ — конный завод
лаша какайĕ — конина
лаша ашĕ — конина
лаша касăвĕ — табун
лаша кĕтĕвĕ — табун
лаша молотилки — конная молотилка
лаша таврашĕ — сбруя
лаша тăлли — конские путы
лаша чуппи — аллюр
лаша ĕрчет — разводить лошадей, заниматься коневодством
лаша ĕрчетни — коневодство
лаша йĕнерле — оседлать лошадь
лаша кӳл — запрячь лошадь
лаша çăварлăхла — взнуздать лошадь
лаша тăвар — распрячь лошадь
лашасене юрттарса ăмăртни — рысистые испытания лошадей
лашапа ăмăртса чупни — скачки
лашапа ĕçлемелли хатĕрсем — конный инвентарь
лаша ĕрĕхсе кайнă — лошадь понесла, помчалась (в испуге)
лаша кĕлернĕ — лошадь завалилась (на спину)
лаша кукалет — лошадь бьет копытом
лаша тапать — лошадь бьет (задними ногами)
лаша шăмарать — лошадь скалится и прижимает уши (пытаясь укусить)
лаша чĕвен тăчĕ — лошадь вскинулась на дыбы
Лаша пуласси тихаран паллă, çын пуласси ачаран паллă. — посл. Каков будет конь — видно по жеребенку, каков будет человек — видно по ребенку
Ыр лашана пĕр пушă, ыр çынна пĕр сăмах. — посл. Доброму коню достаточно одного удара кнутом, доброму человеку достаточно одного слова.
Лашаран çӳллĕ, автанран лутра. (Йĕнерчĕк). — загадка Выше коня, ниже петуха. (Седелка).

хартлат

2.
храпеть
лаша хартлатса чĕвен тăчĕ — лошадь с храпом стала на дыбы

чĕввĕн

то же, что чĕвен

чĕвен

I.

1.
на дыбы (о лошади)
чĕвен тăрат — вздыбить
лаша чĕвен тăчĕ — конь взвился на дыбы

чĕвен

2.
на цыпочки, на цыпочках
ача чĕвен тăчĕ — ребенок встал на цыпочки

чĕвен

II.

1.
вставать на дыбы (о лошади)

чĕвен

2.
вставать на цыпочки
стоять на цыпочках
чĕвенсе пăх — смотреть, встав на цыпочки

чĕвĕн

2. диал.
то же, что чĕвен II. 2.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

тен

(_тэн’), то же, что чĕвен. Хурамал. Тен тăрать. Стоит дыбки (ребенок). Ib. Урана туянчĕ ĕнтĕ, тенне тара пуçларĕ ĕнтĕ, теççĕ. Он уже начинает стоять дыбки. Шибач. Тен тăрма (= тăма) поçлать. Начинает стоять дыбки.

тсӳен

то же, что чĕвен. Пшкрт. Ача тсӳен тăрат (дыбки).

чӳен

то же, что чĕвен. Хорачка. Чӳен тăрат, дыбки стоит.

чӧн

то же, что чĕвен. Пшкрт. Ача чӧн тăрат (дыбки).

чĕвен

употребляется в сочетании: чĕвен тăр.

неннен

(н'эн'н'эн'), так говорят ребенку, пытающемуся впервые ставать на ножки, «на дыбки». СТИК. Неннен = чĕвен тăр. У др. тентен.

отă

утă (оды, уды), остров. Щ. С. Утă, остров. Сред. Юм. Тинĕс уттинче, на морском острове. Жит. св. Апрель. Пиртен чилай аякра, çур-çĕр енче, Архангельск кĕпĕрнинче, Шурă тинĕсĕн пушă утти çинче. Сред. Юм. Лашасĕие кĕр-кôнне йăлăма утта ятăмăр та, киле илсе тавăрăннă чôх тытса чармалла мар: самăрăлса капнă та, пĕрех-май тăрăх чĕвен сикеççĕ. || Роща среди поля. Пшкрт. Мы̆н оды̆ра мы̆н _шэ̆_шкэ̆, мыри ларат шоп-шоры̆. IЬ. Оj вари^ынџä шэ̆_шк оττи^ы. Среди поля ореховая роща. Дик. леб. 34. Уттипе ларакан çав чăтлăх ăшне нихăçан та, хĕвел çути ӳкмен. Шибач. Ота (или вĕтлех) — кусты. Вомбу-к. Отă (вĕт вăрман). || Луговина; лощина, местность. М. Н. Петров. Ч. С Пирĕн ялăн, сĕрен пулсан, çавă Була (чит. Пăла) уттинче ут яратчĕçĕ, тет. || Отă (ады̆), назв. поля, на север от с. Иккова, Чебокс. у. || Именево. Утти (т. е. утă+афф. 3-го л.) — утă çулмашкăн тасатнă çĕр. Встречается в сложекии: Ваççа утти', назв. чищобы. || В след. текст утти попало по ошибке. Ходар. Атăл урлă, тинĕс урлă шур сухал старик утти килнĕ, тет, çак Çумкка çинчен куç ӳкнисене кăларма. Тфу! (Заклинание от сглаза во время оспы — шатра). || Участочек, островок. ЙОН. Уттăн-уттăн (островками) хăла-çырли; пĕр çырлине анчах çырăм, çуратнă çĕр-шуран уйăрлтăм. Янш.-Норв. † Утăн-утăн ут-кăшкар утăн ури айĕнче. Сорч-Вар. Отăн, отăп çĕр çырли, пĕр çырлине татрăм-хыпрăм, çĕр-шуран уйăрăлтăм. КС. Хăш çерем çинче утти-уттипе (как бы островками) карта кăмпи пит нумай юлать. IЬ. Хăш вăрманта утти-уттине пушăтлăх кантăр пек ларать. В ином лесу молодая липовая поросль, годная на лыки, растет густо, как конопель, (целыми) островками. IЬ. Çаран çинче уттăн-уттăн (местами) пĕтĕмпех лаша-кăшкарĕ (конёвий щавель). || Долина(?). Рекеев. «Важно бы выяснить слово ут или утă — долина. От этого слова происходят чувашские «Атăл утти, типĕс утти». Интересно то, почему речную долину чуваши назвали ут или утă. Не потому-ли, что в старину чуваши расселялись по долинам рек и по ним же ходили (утнă) искать удобные места для селения? А может быть, Атăл утти значит весеннее шествие (течение) реки Волги, также и место весеннего течения других рек, или место разлива реки?»

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

вздёрнуть

сов. кого-что, разг. туртса хăпарт, çĕкле; вздёрнуть на мачту флаг мачта çине ялав туртса хăпарт; вздёрнуть коня на дыбы ута чĕвен тăрат; ◇ вздёрнуть нос сăмсана каçăрт (мăнаçланнипе).

вздыбить

сов. кого-что чĕвен тăрат.

вздыбиться

сов. 1. (стать на дыбы) чĕвен тăр; 2. çĕклен; волна вздыбилась на несколько метров хум темиçе метр çӳллĕш çĕкленнĕ.

дыбы

: встать на дыбы чĕвен тăр, кайри ура çине тăр.

служить

несов. 1. кому-чему ĕçле; служить народу халăхшăн ĕçле; 2. (исполнять воинские обязанности) çар службинче тăр; 3. кем-чем и без доп. (состоять на службе) (службăра) тăр, ..пулса (е ⸗та [⸗те], ⸗ра [⸗ре] ĕçле; служить секретарём секретарьте ĕçле; 4. чем (быть, являться) пул, пулса тăр; служить примером тĕслĕх пул; 5. чем, для чего (быть пригодным) пул, пулса тăр; эта комната служит мне библиотекой ку пӳлĕм маншăн библиотека пулса тăрать; 6. церк. кĕлĕ ту, кĕлле кĕр; 7. (стоять на задних лапах — о животных) чĕвен (е ик ура тăррин) тăр.

Чăвашла-вырăсла фразеологи словарĕ

Чĕвен тăр

Чĕвен тăр становиться / стать та дыбы.
Пĕри йăваланса лар, тепри сăмах ан чĕн — мĕн пулĕ пиртен? Хаярланас пулать. Чĕвен тăма вĕренес пулать. Хв. Уяр. Вара... çак çĕр çын, кĕпĕрнери çĕр яла саланса, чăваш ялĕсене чĕвен тăратма пултараççĕ, тесе ĕмĕтленетчĕ. В. Паймен. Чĕрем чĕвен тăрать тапса поэзишĕн. П. Хусанкай.

Çавăн пекех пăхăр: