Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

вахта

вахтенный прил.
пĕрремĕш вахта — первая вахта
вахта журналĕ — вахтенный журнал
вахтăри офицер — вахтенный офицер
вахтăра тăр — стоять на вахте, нести вахту

гусар

гусарский
гусар офицерĕ — гусарский офицер

есаул

есаул (касак чаçĕнчи офицер чинĕ)

жандармери

жандармский
жандармери офицерĕ — жандармский офицер

запасник

1.
запасник
запасник офицер — офицер-запасник

кадр

кадровый
кадрти офицер — кадровый офицер

китель

китель
офицер кителĕ — офицерский китель
пустав китель — суконный китель
кительпе çӳре — ходить в кителе

корнет

2. уст. воен.
корнет (офицер чинĕ)

отставка

отставка (вырăнтан тухни)
отставкăна тух — выйти в отставку
отставкăри офицер — отставной офицер, офицер в отставке

офицер

офицер

офицер

офицерский
аслă офицер — старший офицер
кĕçĕн офицер — младший офицер
сапасри офицер — офицер запаса
çыхăну офицерĕ — офицер связи
штаб офицерĕсем — штабные офицеры
офицер тумĕ — офицерское обмундирование
офицерсен столовăйĕ — офицерская столовая
офицер ятне ил — получить звание офицера

папаха

папаха
офицер папахи — офицерская папаха

планшет

1.
планшет (карттăсем чикмелли сумка)
офицер планшечĕ — офицерский планшет

прапорщик

2. ист.
прапорщик (патша Раççейĕнче — чи кĕçĕн офицер чинĕ)

сотник

ист.
сотник (офицер чинĕ)
касак сотникĕ — казачий сотник

унтер

разг.
то же, что унтер-офицер

унтер-офицер

воен.
унтер-офицер (хăшпĕр патшалăхсен çарĕнчи кĕçĕн офицер)

унтер-офицер

унтер-офицерский
унтер-офицер чинĕ — унтер-офицерский чин

фельдфебель

воен.
фельдфебель (патша Раççейĕнче тата хăшпĕр ют çĕршывсенчи аслă унтер-офицер чинĕ)

чин

1.
чин
сан
офицер чинĕ — офицерский чин
элчĕ чинĕ — сан посла
чина кĕр — получить чин
чин хушса пыр — повышать в чине

сапас

запасной, запасный
запас çарсем — запасные войска
запасри офицер — офицер запаса
запаса тух — уйти в запас

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

хыт

затвердеть, становиться твердым. Сĕт-к. Ыраш тĕшши полса çитнĕ те, хыта пуçланă, час вырма тохмалла. Юрк. Çул çине хытнă юр ирĕлмесĕр тăрсан... Лашм. † Йĕтĕн çеçки хытать пуль. СТИК. Хытнă юман. (Говорят о долго живущих стариках). Ск. и пред. чув. 94. Пăсăрлантар Сетнерне.: ĕçре хытнă аллипе ан хапсăнтăр çын хĕрне. || Переносно — привыкать. N. Эпĕр топперĕ хытса çитсе, никкаккой храсси ăша та кĕмест. || Пригореть. Юрк. Чукун çинчи те пăтти пĕр пӳрне хулăнăш хытса каят. Тĕпĕнчен те хытат. Эпир çур. çĕршыв 23. Çĕр хытсах пырать, тислĕкпе çемçетнине юратать. || Об облаках. Б. Олг. Çанталăк ояртат полĕ, пĕлĕт хытма поçлат, вĕрлĕкленет, кашталанат. Череп. Пĕлĕт хытат — как бы сохнут, отходят выше (облака). || Затвердеть после вымочки. К.-Кушки. Арки вĕçĕ хытнă иккен. N. Картусĕ те хытнă иккен, атти кĕлли хăпнă иккен. Кан. Тарпа хытса кайнă тăлисене те çавăнтах типĕтет. Изванк. Пĕр вăрăм хытнă кĕрĕк (заскорузлую) тăханчĕ, хул хушшине тепĕр çĕлĕк хĕстерчĕ. Орау. Унăн тумтирри те тир тăвакансен пек хытса çуталса ларнă. || Окоченеть (о трупе). Альш. Ку тăшмана хытса кайсан, салтса илет, тет те, икĕ аллине икĕ мăйракана тыттарать, тет. || Замерзнуть. Ала 27. Хайхи офицер алăк питĕрме тухнă та, аллине тӳрех алăк хăлăпĕ кĕрсе кайнă, тет те, аллисем вара çилĕмпе çыпăçтарнă пек çыпăçса ларнă, тет, çавă офицер вара çĕрĕпех çавăнтах хытса тăнă тет. Якейк. Картара хытса выртнă. Замерзло в карде (животное). || Умереть. Альш. Якейк. Çын вилсен колса: хытса выртнă вăл, теççĕ. || Потерять чувствительность, лишиться гибкости, отупеть (окаменеть). N. Чун хытса çитрĕ. N. Ури хытса ларнă. Он не владеет ногой. N. Кĕсле-купăс калакансем те нумайччен каламасăр пурăнсан, пурнесем хытаççĕ, теççĕ, вара вĕсем ĕлĕкхи пекех таса калайми пулаççĕ. Сред. Юм. Пӳрнисем авкаланаймаç те, чыстиех хытса ларнă (от холода пальцы не действуют). А.-п. й. 70. Пуян арăмĕ хăранипе пĕр вырăнтах хытса тăрать. Ст. Чек. Ку хăраса хытса каят те, хăйне мĕн пулнине каласа парат. N. Вар-хырăм веç хытса ларса. || Забываться. Шарбаш. Ваççан аякра пурăнса чăвашла чĕлхе хыта пуçланă, тет. || Стариться (о пиве). Пшкрт. Сăра хытат (стареется). || Стать недоступным. N. Вăрман та хытса çитрĕ, тесе, хуйхăрнă старик. || Скупиться, скряжничать. N. Ытлашки хытса пурăнса, апат та çиместĕн-çке эсĕ. КС. Эпĕ кăçал питĕ хытса пурăнтăм: хĕлле ĕçкĕ туман, хам та хăнана каймарăм, кĕркунне хамăн пусса çиес выльăха та пусса çимерĕм. Вишн. 60. Çавăн пекех лашасене те йăвăр ĕçленĕ чух, е йăвăрпа çула çӳренĕ чух, хытса туса тăма юрамасть. N. Ма илместĕн ку япалана, хытса тăратăн (скупишься). В. С. Разум. КЧП. Хытрĕ-хытрĕ пĕр пуян, çапах пуйса çитеймерĕ, укçине хураха парса ячĕ. N. Çынсем пек хытса пурнаймарăм. Сред. Юм. Хытнă — 1) стал скупее, 2) затвердел, З) помер (в насмешку).

хăйсене майла

соответствующие. N. Çавăн пекех пуп ывăлĕсем валли те, офицер ывăлĕсем валли те хăйсене майлă школасем пулнă.

персе ан

(-_з-), свалиться, падать. Якейк. Ной калаççĕр, калаççĕр те, персе анч, çăвăрса карĕ. N. Ĕни çĕре ӳкрĕ, тет, упăшки кăмакана персе анчĕ (упал), тет. Орау. Урайĕ ытла яка пулсан, ташланă чухне пере-пере анĕç. Ал. цв. 28. Хуçанăн хут çине çырса ӳкернĕ пек илемлĕ, çамрăк хĕре ăнсăр пулса çĕре персе анать. Ib. 9. Вĕсен тăррине пăхсан, çĕлĕк те пуç çинчен персе анмалла. Бес. чув. 2. Тепĕр енчи ту çинчен ĕричак çĕкленни, вăл лаша çурăмĕ çине персе анни курăнса тăрать. ППТ. Тата хăшĕ лаша çинчен персе ансан (свалятся), сĕрене çӳреймесĕр выртаççĕ. (Сĕрен). Хăр. Паль. 32. Мĕн те пулин пуçĕ çине персе анассăн туянать. Трхбл. Унăн ури шуса кайнă та, вăл çĕре персе аннă. Он поскользнулся и слетел на землю. Сёт-к. Кăмака çинчен кĕрĕслетсе персе антăм (здорово упал, полетел с печки). Ib. Парт! персе анчĕ (шлепнулся на землю). Тюрл. Персе ана тăрать, падает. Календ. 1906. Çăлтăр персе анчĕ (скатилась). N. Çук, çитĕ ĕнтĕ пире çӳлтен ырăлăх персе анассине кĕтсе выртни, вăхăт çитрĕ. N. Сасартăках ун хыçĕнчен 18-19 çулхи çамрăк çын таçтан сиксе тухнă та, ăна хыçăлтан револьвĕрпе пенĕ. Офицер çавăрăннă та, чĕркуççи çине персех аннă.

ахвитсар

офицер. Альш. † Елшелийĕн ачисем пурте ахвитсара юрăхлă.

йĕркерен

в ряд, по порядку, по очереди. Юрк. Хыпар № 30, 1906. Унтан офицер вĕсене вăрçа пуçланă, унтан, салтаксене йĕркерен тăратса (поставив в ряд), вĕсене: каймасан, переп, тесе, хăратнă. Изамб. Т. Унтан тухсан, хĕрĕн пур ăратнисем патне те йĕркерен каяççĕ (идут ко всем по очереди). Тогаево. Çавăн пек вара пурте йĕркерен чопса пыраççĕ. Юрк. Тарçи, ăна-кăна пĕлмесĕр, пĕтĕмпе йĕркерен каласа кăтартнă. Работник, не зная, в чем дело, рассказал все по порядку. Ib. Арман хуçи, паллă, вăсене йĕркерен, кам малтан пынине, авăртат (мелет по очереди). || Сплошь и рядом. Альш. Чăвашра авă ун пек пĕçĕкçĕ (недорослый) çын йĕркеренех пек.

унтĕр-охвитсер

унтер-офицер. Сред. Юм.

унтĕр-хвитсер

унтер-офицер. Б. Араб. Б.

унччăр

(унц'ц'ы̆р), унтер-офицер.

Ухвитсер

охвитсер (ох_ви_тсэр), офицер. Сред. Юм. Õхвитсер (тв. п. ôхвитсерпе). Б. Яныш. Вăл: ухвитсер килет пулĕ, тесе, кĕтсе тăрать, тет.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

адъютант

сущ.муж.
адъютант (çарта — пысăк пуçлăха пулăшакан кĕçĕн офицер); адъютант командира дивизии дивизи командирĕн адъютанчĕ

лейтенант

сущ.муж.
лейтенант (офицер чинĕ); старший лейтенант аслă лейтенант

майор

сущ.муж.
майор (капитанран аслăрах офицер чинĕ); майор милиции милици майорĕ

офицер

сущ.муж.
офицер (çарти командир); старшие офицеры аслă офицерсем; он офицер налоговой полиции вăл налог полйцийĕн офицерĕ

погоны

сущ.множ.; един. погон муж.
пакун; офицерские погоны офицер пакунĕ

полковник

сущ.муж.
полковник (чи аслă офицер чинĕ, унран аслăраххи — генерал)

фуражка

сущ.жен.
карттус; офицерская фуражка офицер карттусĕ; козырек фуражки карттус сăмси

чин

сущ.муж., множ. чины
чин (хĕсметри пусăм, ăна тивĕçлĕ ят); офицерский чин офицер чинĕ

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

адьютант

адьютант (çар пуçлăхĕсем çумĕнче вĕсем хушнине е штаб ĕçне туса тăракан офицер).

есаул

есаул (революцичченхи казаксен пехотӑри капитан чинĕпе пӗр-тан офицер чинӗ).

корнет

2. корнет (революцичченхи утлӑ ҫарти офицер чинӗ).

майор

майор (Совет ҫарӗнчи офицер званийӗсенчен пӗри).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

адъютант

м. адъютант (çар пуçлăхĕ çумĕнче çӳрекен, вăл хушнине туса тăракан офицер).

гренадер

м. гренадер (ĕлĕкхи Российăри тата хăшпĕр çĕршывсенчи пехота е кавалери чаçĕнчи салтак е офицер).

гусар

м. ист. гусар (ĕлĕкхи çăмăл кавалерири салтак е офицер).

драгун

м. драгун (патша çарĕн кавалери чаçĕнче тăракан салтак е офицер).

есаул

м. есаул (революцичченхи казаксен чаçĕсенчи офицер чинĕ.

корнет

м. корнет (патша çарĕнчи офицер чинĕ).

мундир

м. мундир; офицерский мундир офицер мундирĕ; картофель в мундире чăмăрла (е хуппипе пĕçернĕ) çĕрулми.

ординарец

м. воен. ординарец (штаб е командир çумĕнчи утла салтак е офицер).

офицер

м. офицер.

офицерский

прил. офицер(сен) ⸗ĕ [⸗и]; офицерский чин офицер чинĕ; офицерский состав офицерсен составĕ.

офицерство

с. 1. собир. офицерсем, офицер таврашĕ; 2. (звание) офицерлăх, офицер чинĕ.

подпоручик

м. подпоручик (патша çарĕнчи кĕçĕн офицер чинĕ).

поручик

м. поручик (патша çарĕнчи офицер чинĕ).

прапорщик

м. ист. прапорщик (патша çарĕнчи кĕçĕн офицер чинĕ).

производство

с. 1. по гл. произвести; производство опытов сăнавсем туни; производство зерна тĕштырă туса илни (е илесси); 2. производство, ĕç; текстильное производство пир-авăр производстви; товарное производство таварлă производство; отходы производства производство каяшĕсем; издержки производства производство тăкакĕсем; средства производства производство хатĕрĕсем; способ производства производство меслечĕ; работать на производстве производствăра ĕçле; учиться без отрыва от производства производствăран татăлмасăр вĕрен; 3. (возведение в чин, присвоение звания) туни, ят пани; производство в офицеры офицер ятне пани.

ротмистр

м. ист. ротмистр (патша кавалерийĕнчи офицер чинĕ).

старший

прил. 1. (по возрасту) аслă, пысăк, мăнă; старший брат пичче; старшая сестра аппа; старший сын аслă ывăл; старший и младший учатся в школе аслипе кĕçĕнни шкула çӳреççĕ; 2. в знач. сущ. старшие мн. (взрослые) пысăккисем, аслисем, мăннисем; он приехал со старшими вăл пысăккисемпе килнĕ; 3. (по служебному положению) аслă; старший офицер аслă офицер; 4. в знач. сущ. (начальник) асли; 5. (о классе, курсе) аслă, аслăрах; ученики старших классов аслăрах классенчи учениксем.

унтер-офицер

м. уст. унтер-офицер (патша çарĕнчи кĕçĕн офицер).

фельдфебель

м. фельдфебель (аслă унтер-офицер).

чин

м. чин; офицерский чин офицер чинĕ; повышение в чине чинĕ ӳсни; 2. (должностное лицо) чин, чиновник; чины полиции полици чинĕсем; ◇ без чинов уст. нимĕн йĕркине пăхмасăрах; именмесĕр; с чином кирлĕ пек.

Социаллӑ сӑмахлӑхӑн вырӑсла-чӑвашла словарӗ (2004)

жандармский

жандармери -ĕ; жандарм -ĕ; жандармский офицер жандармери офицерĕ

кадровый

1. кадр -ĕ; кадровая политика кадр политики 2. кадрти, яланхи; кадровый офицер кадрти офицер

капитан-лейтенант

капитан-лейтенант (флотри офицер чинĕ, çарти капитанпа тан)

майор

майор (çарта — капитанпа подполковник хушшинчи офицер чинĕ); майор милиции милици майорĕ

офицер

офицер; младший офицер кĕçĕн офицер; офицер милиции милици офицерĕ

офицерский

офицер -ĕ; офицерское звание офицер званийĕ; суд офицерской чести офицер чысĕн сучĕ

подполковник

подполковник (майорпа полковник хушшинчи офицер чинĕ)

полковник

полковник (подполковникпа генерал-майор хушшинчи офицер чинĕ)

Йоханнeс Бeнцингăн (Benzing) нимĕçле-чăвашла словарĕ

Offizier

ofitser
офицер

Unteroffizier

kĕzĕn ofitser, serşant
кĕçĕн офицер, сержант

Чăвашла-вырăсла фразеологи словарĕ

Йăл ил

Йăл ил входить / войти в силу; поправляться / поправиться, крепнуть / окрепнуть.
Вунă уйăх ытла вырăнпа выртнă ача кайран тин пĕчĕккĕн-пĕчĕккĕн йăл иле пуçланă, ура çине тăнă. С. Аслан. Аманнă офицер тăнĕнче, йĕп пек чиксе, иртнĕ пурнăç йĕрĕ йăл илчĕ. Юхма М.

Куçа уç

Куçа (куçсене) уç 1. открывать [раскрывать] / открыть [раскрыть] глаза кому; 2. просыпаться [пробуждаться] / проснуться [пробудиться] от сна.
1. Кам пире çутта кăларчĕ, кам пирĕн куçсене уçрĕ, кам пире çын евĕрлĕ турĕ? Хыпар. 2. Ирхи постра утса пыруçăн Çĕр тĕрлĕ çĕнĕлĕх курап: Ачаш куçне уçать çĕн çулçă, Сирень çĕн сапака çурать. Ю. Семенов. Офицер темиçе сехет иртсен куçне уçрĕ. Умра тăракан боец иккĕллĕ те виççĕллĕ курăнать. В. Бурнаевский. Сенкер пĕлĕт çут чаршав пек уçăлать, Шурăмпуçĕ куçне уçрĕ: çутăлать. И. Тукташ.

Сăмах кала

Сăмах кала произносить / произнести речь о чем, где, какую.
Çакна курса тăракан офицер шывланнă куçĕсене шăлса илчĕ, халăх варрине тухса хĕрӳллĕ сăмах каларĕ. Коммунизм ялавĕ. Танк çийĕнче çар генералĕ Калать сăмах хăлаçлансах. Г. Орлов. Акă сăмах калама полушубка тăхăннă çивĕч сăн-питлĕ çын тухрĕ. С. Элкер.

Сăмах пар

Сăмах (сăмаха) пар 1. давать /дать слово [обещание]; 2. давать [предоставлять] / дать [предоставить] слово кому.
1. Павăл тӳрленме сăмах парать. А. Артемьев. Сӳтсе явнă эпир пĕр-пĕрин ĕмĕтне, Пĕрне-пĕри юратма сăмах панă. И. Малкай. — Офицер сăмахĕ парăп! — тет Сумбай. П. Хусанкай. 2. Пирвайхи сăмаха колхоз председательне пачĕç. В. Ухли. — Юлташсем, поэта сăмах паратăп. Тархасшăн, Тимофей Семеныч! — терĕ хавасланса кайнă Беляев. А. Артемьев.

Сăмах çап

Сăмах (сăмаха) çап [çаптар] 1. оживлённо, увлечённо разговаривать, беседовать; 2. пустословить, болтат
1. Хĕрӳ офицер сăмах çапнă чух Текейпе Итрен çитеççĕ утса. С. Элкер. Сăмаха çапать хăна. А. Алка. Икĕ карчăк тăнă та Кипарис умне Çаптараççĕ, тупата, Вĕçсĕр сăмахне. А. Лукин. 2. Каçхи апатсене пырсан, эпĕ çак официанткăна час-часах эрех-сăра ĕçсе ларакан çамрăксем таврашĕнче сăмах çапса кулкаласа тăнине асăрхаттăм. С. Элкер. Правленинче сăмах çаптарса ларасси нимех те мар. Ĕçлесси вара, çанă тавăрса ĕçлесси — ансат мар. В. Алентей.

Чĕркуççи çине тăр

Чĕркуççи çине тăр [лар] становиться / стать на колени перед кем.
Тукай сăмахне пĕтерчĕ те пуçне тайрĕ, унтан майĕпен чĕркуççи çине тăчĕ. К. Турхан. Пыраççĕ вĕсем офицер умне, Лараççĕ кăпăрт! чĕркуççи çине. С. Элкер.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

браунинг

револьвер; кĕске пăшал. Каçпа пĕр 9 сехет тĕлĕнче ун патне пĕр пĕлмен хĕр пырса браунинг тиекен револьвертен пиллĕк хут унăн çурăмне пенĕ те генерала çавăнтах вĕлернĕ [Хыпар 1906, № 33:520]; Таможняна пĕр офицер 10 салтакпа урапасемпе пынă та кирлĕ хутсене пурне те таможняра ларакан чиновника кăтартса пире кунта 9 ящик браунинг тиекен кĕске пăшалсем илме ячĕç тенĕ [Хыпар 1906, № 33:521].

пакет

письме. Пăртак тăрсан хайхи офицер каллах çавăрăнса кĕнĕ те «Эпĕ сире полковник вăрттăн [пама] хушнă хута пама астуман» тесе пĕр пакет (письме) кăларса панă [Хыпар 1906, № 33:522].

Çавăн пекех пăхăр: